Veire la font de Democracia dirècta

La '''democracia dirècta''' es un [[Fòrma de govèrn|regim politic]] ont los ciutadans exercisson de biais dirècte lo poder, sens l'intermediari de representants. Inicialament equivalent al concèpte de [[democracia]] dempuèi l'antiquitar grèga, la qualificacion progressiva dels [[Democracia representativa|regims representatius]] coma democracia menèt a vegada a l’usatge del qualificatiu « dirècta » per destriar tecnicament las practicas que s’apròchan de l’experiéncia del sègle de [[Pericles|Périclès]]. Aplicada al sol sector economic, la democracia dirècta es sovent nomenada autogestion.

La [[democracia ateniana]] al sègle VI AbC, es l’exemple topic de la democracia dirècta antica. Inspirèt fòrça pensaires pendent los sègles, de [[Jean-Jacques Rousseau]] a [[Hannah Arendt]] e Cornelius Castoriadis.

Unas democracias actualas contenon d’elements dirèctes mas sempre dins l’encastre d'un regim representatiu. 

Las modalitats d'exercici del poder al sen de las teorias, de las organizacions, de las ciutats e dels païses avent estat raportat a la democracia dirècta son pro variablas, partejan pasmens de principis e practicas, d’entre que l'egalitat politica dels ciutadasn (o membres) al subjècte de la deliberacion e las deliberacions (orizontalitat del poder), la revocabilitat dels manadatats o dels elegits eventuals, lo [[mandat imperatiu]], la reünion en assemblada<ref>Brutus Mandal, cité dans [[Octave Mirbeau]] « ''la grève des électeurs et florilège incivique'' » {{ISBN|978-2-915694-24-6}}, considère ainsi la démocratie directe est la pratique du débat et de la décision collective au sein d'un groupe humain réuni en assemblée.</ref>, e la presa de decision a la majoritat, au consensus<ref>http://1libertaire.free.fr/ManuelDemocratieDirecte.html</ref>, o encora a l'[[unanimitat]]<ref>Ainsi, [[Robert Paul Wolff]], s'appuyant sur une certaine tradition libérale (de [[John Rawls]] notamment mais aussi de [[John Stuart Mill]]) défend le principe d'unanimité pour la démocratie directe (''Unanimous Direct Democracy''). Cf. ''In Defense of Anarchism, ''consultable [http://www.ditext.com/wolff/anarchy.html en ligne])</ref>. La designacion per [[Demarquia|tiratge al sòrt]], la rotacion dels mandats o encara l’impossiblitat de los renovelar constitussion tanben de practicas sovent associadas a la democracia derècta.

Los teoricains e los activistas [[Anarquisme|anarquistas]], qu’apartenon al corrent del socialisme libertari, son tanben de defensaires notables de la democracia dirècta (coma alternativa al [[Sistèma parlamentari|parlementarisme]] que fòrça critican), l'espandissent al domèni de la produccion (autogestion, democracia, economic...).

Fòrça païses possedisson de mecanismes ([[referendum]], assembladas localas, iniciativa populara) que venon de la democracia dirècta o semidirècta.

== Istòria de la democracia dirècta ==

=== Democracia ateniana ===
[[Fichièr:Parthenon_GR-Athen_Akropolis_1.jpg|vinheta|300x300px| [[Atenas]] : dins l'[[Antiquitat]], Es al pé de l'[[Acropòli]] e del [[Partenon]], sus la plaça de l'[[agora]], que se tenián las assembladas de ciutadans.]]
La [[democracia]] desfgna etimologicament lo poder (''kratos'') dels ciutadans (''demos'') e fa referéncia al regim en vigor a Atenas après las refòrmas realizadas per Solon (-594) e Clisten (-508). Los ciutadans (la totalitat de la populacion mascla de paire atenian de mai de detz e uèit ans, avent los mejans de s'armar) deliberavan e votavan las leis al sens de l'[[Ecclesia]]. De las indemnitats jornalièras de preséncia èran autrejadas per permetre als mai paures d’assegurar lors foncions civicas.

Lo tiratge al sòrt èra utilizat per designar de magistrats, e tanben los membres de la [[Bolèa]], un conselh de ciutadans representant las diferentas tribús, e avent entre autre carga de recampar las proposicions de lei presentadas pels ciutadans e de preparar los projèctes de lei.

Una partida pro restrencha dels jutges e magistrats èran elegits, per de foncions consideradas coma exigent de competéncias particularas, e per de mandats mai sovent limitats a una annada. Las cargas elegidas èran pagadas melhor.

Las cargas electivas èran reconductiblas tant de còps que pòble lo decidís al contrari de la cargas designadas pel sòrt.

=== Formas de democracia dirècta dins las societats tribalas ===
Se fa l’ipotèsi que fòrça tribús d’autrescòps aurián adoptat un sistèma de gestion collectiu de las tèrras e dels conflictes socials resultat de la vida en comunautat. Dins los païses de cultura germana escandinava, lo conselh dich « thing », èra l'assemblada de las gents liuras d’un païs, d'una provínciao d’una subdivision administrativa. I aviá donc una ierarquia d’aquestas reünions costumièras. Lo luòc del ''thing'' èra sovent aqueste dels rites religioses a aquestes del comèrci. Las disputas èran regladas per aquesta escasença, e las desisions politicas i èran presas.

=== Edat Mejana ===
L’[[Edat Mejana|Edat mejana]] europèa vei l'aparicion e lo renonciament de la [[feudalitat]] fins a l’apogèu de l'absolutisme al sègle XVII. De formas de democracia locala se desvolopan pasmens a la mèsma epòca, coma dins los cantons dels camps de [[Soïssa]]<ref>{{DHS|10239|Landsgemeinde}}</ref>. Foguèt lo mèsme, al mens al començament, dins las republicas mercandas de la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]] e a[[Republica de Novgorod|Novgorod]].

==== Democracia dirècta dels Cosacs ====
L'organizacon dels [[Cosacs]] èra fondada sus de principes egalitaris e democratics: sens senhors e gardan de près de dos sègles lor independéncia al vejaire de las estructuras estatalas, practican d’eleccions liuras e prenián lors decisions per plebicits, al sen d'assembladas generalas (Crog en Russia, baia en Ucraïna e pels zaporògs), que constituissián l’ibstància decisionària ultima, e davant que los elegits devián donc rendre compte de lors accions e decisions<ref>[[Mikhaïl W. Ramseier|M. W. Ramseir]], Cosaques, Ed. Nemo, 2009 ([http://cosaques.com/Index.html site internet])</ref>.

==== Assembladas popularas de las comunas medievalas ====
A partir del sègle XI, lo movement comunal se desvolopa en Euròpa, per exemple en Soïssa, en Alemanha, en França e en Itàlia. Aquò consistís dins l'obtencion de cartas comunalas pels abitants d'una vila, fondadas sus jurament comun, e amb per objectiu de garantir de libertats als borgeses (los abitants de la vila), e tanben una relativa autonomia politica e juridica al respècte de las autoritats reialas e senhorialas<ref>Ainsi, le serment prêté au Roi par les habitants d'Aragon stipulait : « Nous qui sommes autant que vous et qui réunis valons plus que vous, nous vous choisissons pour seigneur, à condition que vous respecterez nos lois ; sinon non ». Cité par Edmond Demolins, dans ''Le mouvement communal et municipal au Moyen Âge : essai sur l’origine, le développement et la chute des libertés publiques en France'', 1875. [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k74358h/f19.image Consultable en ligne] sur Gallica.fr</ref>.  Foguèron balhadas pels senhors e pel rei contra pagament, e a vegada l’eissida d’insurreccions popularas. Aquestas cartas preveson de modalitats democraticas de gestion de las comunas, coma l'eleccion annadièra de magistrats per d’assembladas comunalas reünidas al sen de las glèisas o dels espacis au publics.

En França, se dins fòrça comunas los afars municipals son gerits per d’[[Escabin|escabins]] (dins lo Nòrd) o de [[Cònsol|cònsols]] (dins lo Sud), son las quitas assembladas popularas que règlan dirèctament aquestas dins fòrça vilas, subretot pels afars jutjats importants, e mai sovent, las decisions presas pels elegits devián teoria obténer  théoriquement obtenir l'assentiment de las assembladas. Atal, Francis Dupuis-Déri dich, dins son libre ''Democracia. Istòria'' ''politica d’un mot als Estats-Units e en França, ''que « Las "comunautats d’abitants", que dispausavan quitament d’un estatut juridic, foncionèron sul biais de l’autogestion pendent de sègles. Los reis e los nòbles se contentavan de gerir los afars ligats a la guèrra o a lors domènis privats, d’administrar la justícia e modelizar lors subjèctes per de corvadas e de mobilizar lors subjèctes per de corvadas. Las autoritats monarquicas o aristocraticas se mesclavan pas dels afars de la comunautat, que se reunissián en assemblada per deliberar al subjècte dels enjòcs politics, comunals, financièrs, judiciaris e parroquials ».

De cartas (per exemple aquestas de Sens, 1189, o de Soissons, 1116) preveson un amenda pels abitants se presentant pas a l'assemblada (mai sovent anonciada al son de las campanas).

=== La democracia dirècta al sen dels movements revolucionaris ===

==== Pendant la revolucion americana ====
En 1841, Guillaume Tell Poussin escriviá que « [l]a comuna foguèt pels Estats-Units lo verai berç de las institucions democraticas; es tan aciana que los primièrs establiments de la Novèla Anglatèrra »<ref>Guillaume Tell Poussin, ''Considérations sur le principe démocratique qui régit l'Union Américain'', Paris, Imprimerie de Bourgogne et Martinet, 1841. {{P.|38}}</ref>. Fins a uèi las vilas de Novèla Aglatèrrales son dirigidas per lors reünion comunalas (''town meetings''), ont los abitants vòtan directament las leis e consacran los budgets<ref name="gobin">Cynthia Ghorra-Gobin, ''Villes et société urbaine aux États-Unis'', Paris, Armand Colin, 2003, {{ISBN|2-200-26406-2}}, {{P.|20}}</ref>.

==== Pendent la revolucion francesa ====
La [[Revolucion Francesa|Revolucion francesa]] foguèt l’escasença d'una practica de la democracia dirècta amb lo sistèma de las seccions, d’en primièr a París, puèi dins fòrça grandas vilas del païs. Las secccions o districtes parisiencs venguèron permanents a partir del 14 de julhet de 1789, e èran d’assembladas popularas e deliberativas que podavan participar tot ciutadan mascle, e que concentravan lo poder legislatiu e executiu sus un escalon local e municipal<ref>Maurice Genty, Pratique et théorie de la démocratie directe : l'exemple des districts parisiens (1789-1790), Annales historiques de la Révolution française, 1985, Volume 259, {{P.|8-24}} ([[consultable en ligne]])</ref>.

L'idèa d'un exercici dirècte del poder pel pòble foguèt defenduda mai pels ''sens culòtas'' enper aquestes qu’incarnavan aqueste movement. Foguèt le cas de [[Maximilien de Robespierre|Robespierre]], que dins fòrces discors fustigava « l’independéncia absoluda ont los representants se metèron d’espereles a vejaire de la nacion ». Foguèt tanben lo cas dels Rabioses, coma Jean-François Varlet e Jacques Roux, que denonciavan lo « despotisme senatorial » qu’aviá succedit al despotisme de la monarquia.

Mai, la Constitucion de l'an I (1793), jamai aplicada, d'inspiracion [[Jean-Jacques Rousseau|rousseauista]] e robespierrista, consacrava l'existéncia de las assembladas primárias, lor balhavan lo drech de regetar las leis prepausadas pendent 40 jorns, lo contraròtle de las leis pel pòble essent un dispositiu essencial de la democracia dirècta.

==== La Comuna de París (1871) ====
{{Article detalhat|Comuna de París (1871)}}


Pendent la Comuna de París foguèron  instaurats diferents dispositius de democracia dirècta, coma lo mandat imperatiu e la revocabilitat permanenta del elegits. Aqueste periòde revolucionari influencièt fòrça pensaires e movements libertaris, e foguèt l'objècte del laus de la part de [[Karl Marx|Marx]].

==== Los soviets de Russia ====

==== Los conselhs obrièrs en Alemanha e en Itàlia (1918-1920) ====
{{Article detalhat|Revolucion alemanda de 1918-1919|Conselh obrièr}}

==== Las comunautas libertàrias pendent la revolucion espanhòla (1936) ====
{{Article detalhat|Revolucion sociala espanhòla de 1936}}

==== Los conselhs obrièrs pendent la revolucion ongresa (1956) ====
{{Article detalhat|Insurreccion de Budapèst}}

==== Lo movement zapatista a Chiapas (Mexic, dempuèi 1994) ====
{{Article detalhat|Armada Zapatista de Liberacion Nacionala|Insurreccion zapatista}}

=== Las democracias dirèctas dins lo mond ===

==== {{Soïssa}} ====
Las primièras formas de democracia dirècta en Soïssa son mecinadas a partir del sègle XV dins las vilas de [[Bèrna]], [[Lucèrna]], Soleure e [[Zuric]], ont son organizats des ''{{Lang|de|Volksanfragen}}'', reünions de ciutadans devent aprobar unas decisions politicas importantas<ref>{{De}} {{Cite book}} cité par Sébastien Micotti et Michael Bützer, ''[http://www.c2d.ch/files/Report_Micotti_Butzer_2003.pdf La démocratie communale en Suisse : vue générale, institutions et expériences dans les villes 1990-2000]'', {{P.|21}}.</ref>. 

La democracia dirècta apareguèt los12 e 13 genièr de 1831 dans la constitucion del [[canton de Sant Galh]]. Atal foguèt fondada una volontat e una idèa de « referendum veto » que permet donc al pòble, se vòl, de regetar una lei votada pel parlament. Aquesta idèa foguèt fondada per Anton Henne. Al começament de las annadas 1830, d’autres cantons se dotèron de constitucions liberalas prevesent d’instruments de democracia dirècta. Al nivèl federal, la primièra Constitucion de 1848 prevesiá pas que lo referendum obligatòri per quina que siá modificacion d’aquesta, e tanben l'initiaciativa populara federala tendent a la revision totala de la Constitucion. Lo referendum facultatiu portant sus las leis e los arrestats de l'Assemblada federala foguèt instaurat pendent la revision totala de la Constitucion de 1874. L'iniciativa populara tendent a la revision parciala de la Constitucion foguèt, ela, introducha en 1891. E de modificacions minoras tocant aquestas institucions de democracia dirècta se debanèron pendent lo sègle XX  (espandiment del referendum als tractats internacionals e a las leis urgentas, aument del nombre de signaturas requeridas, etc.).

==== {{Liechtenstein}} ====
Lo Liechtenstein es, coma la Soïssa, lo país europèu ont los esplechs de democracia dirècta son mai desvolopats<ref name="elec">https://web.archive.org/web/20140311235657/http://elections-en-europe.net/institutions/democratie-directe-au-liechtenstein/</ref>. Las iniciativas popularas permeton als ciutadans de recampar un nombre requerit de signaturas en favor d'una proposicion sus un subjècte, contra tota modificacion legislativa o constitucionala, e tanben de questions budgetàrias<ref name="elec" />.

Un còp lo nombre de signaturas necessària reculhits dins un delai definit, l'initiaciativa es somesa al Parlament. Se la refusa, es somesa al referendum<ref name="elec"/>.

==== {{Estats Units d'America}} ====
En [[Nòva Anglatèrra|Novèla Anglatèrra]] (es a dire dins lo[[Connecticut]], lo [[Maine (Estats Units)|Maine]], lo [[Massachusetts]], lo [[Nòu Hampshire]], [[Rhode Island]], e lo [[Vermont]]), totas las vilas (''towns'' o ''townships'') son autonòmas e practican un mena de govèrn nomenat ''New England town meeting''. Cada annada, los abitants de la vila s’acampan per votar sus totas las questions del govèrn. Fan totas las leis de la vila e decidisson del budget de l’an seguent. Aquesta forma de govèrn es mai democratica qu’existís als EUA, e es dirèctament eissit dels jorns fondators de las colònias de la Novèla Anglatèrra.

Lo pensaire politic [[Alexis de Tocqueville]] escriguèt sus aqueste aspècte unic del govèrn dels EUA dins ''De la Democracia en America'' (1835):

« Dins la Novèla Anglatèrra, ont l'educacion e la libertat son filhas de la morala e de la religion; ont la societat, ja anciana e dempuèi de temps assetada, podèt formar de maximas e d’abituds, lo pòble, mentretant qu'escapa a totas las superioritats que la riquesa e la naissença jamai creèron d’entre los òmes, s'abituèt a respectar las superioritats intellectualas e moralas, e s’i somet sens desplaser: atal se vei que la democracia dins la Novèla Anglatèrra fa de causidas melhoras que pertot endacom mai. »

Al delà de la Novèla Angletèrra, de fòrça Estats federats articulan a la democracia representativa una compausanta importanta de democracia dirècta. Atal, vint e un Estats permeton al pòble, pel biais de referendum d'initiativa populara, d'edictat de leis; e detz e uèit de cambiar la constitucion del quite Estat federat. Las tematicas d’aquestes referendums son plan variadas. Al començament del sègle XX, diferentas leis « socialas » foguèron atal adoptadas pels biais de la democracia dirècta (per exemple: assegurança contra los accidents al trabalh en 1910 dins l'[[Oregon]] ; l'interdiccion del trabalh dels enfants dins l'[[Arkansas]] en 1914, la retirada dins l'[[Arizòna|Arizona]] en 1914, la limitacion de la jornada de trabalh a uèit oras dins lo [[Colorado (estat)|Colorado]] e l'Oregon en 1912). Pendent lo sègle XX, los referendums tòcan tanben los subjèctes de las depensas publicas e los impòsts, las eleccions de representants (per exemple la limitacion dels mandats dels deputats), la proïbicion de l'alcòl, las discriminacions positivas, o encora, en [[Califòrnia]], la proteccion de l'environament…

==== {{Libia}} ====
{{Article detalhat|Jamahiriya arabia libiana}}En [[1975]], [[Moammar al-Gaddafi|Mouammar Kadhafi]] torna organizar l'aparelh politic de la [[Libia]] segon una politica dicha de « revolucion populara ». A partir de [[1977]], e seguent las idèas de la « tresena teoria universala », doctrina expausada per Kadhafi dins son ''Libre verd'', l'Estat libian es oficialament governat segon un sistèma de democracia dirècta, nomenat tanben « democracia populara dirècta », lo poder essent teoricament exercit pel « pòble sol »<ref>[http://mjp.univ-perp.fr/constit/ly1977.htm Déclaration sur l'avènement du Pouvoir du Peuple], site de l'[[université de Perpignan]]</ref>. Lo mòde de govèrn definit per Kadhafi prevei que las « massas » s'exprimescan via de comitats populars locals o regionals, qu’envián enseguida de delegats al parlament, lo Congrès general del pòble<ref>Amal Obeidi, ''Political culture in Libya'', RoutledgeCurzon, 2001, pages 48-50, 140-141</ref>; lo quita Kadhafi, avent renonciat a tot pòste oficial de l’Estat a partir de [[1979]], sonque pren lo títol de « Guida de la revolucion ». La forma de govèrn de la Libia es definida coma une « Jamahiriya », neologisme inventat par Kadhafi e que se pòt traduire per « Estat de las massas ». Lo sistèma libian de democracia dirècta libian en plaça de 1977 a 2011 es en realitat fictiu, e amaga un regim politic [[Autocracia|autocratic]] e[[Dictatura|dictatorial]] dirigit per Mouammar Kadhafi e son entorn<ref>Pierre Pinta, ''Libye'', Olizane, 2007, pages 78-79</ref>,<ref>Alan Warwick Palmer, ''Who's who in world politics: from 1860 to the present day'', Routledge, 1996, page 130</ref>. Lo regim de Kadhafi es confrontat en [[2011]] a une [[Guèrra civila de Libia|insurreccion armada]], sostenguda enseguida per una intervencion internacionala, e pèrd pauc a pauc lo contraròtle del territòri libian. Lo 23 d’octobre de 2011, après la casuda dels darrièrs bastions proKadhafi e la mòrt d’aqueste, la « liberacion » de la Libia es proclamada.

=== Autras experiéncias de democracia dirècta ===

* L'Assemblada dels païsans en [[Mir (comunautat)|Mir]], dins l'[[Empèri Rus|Empèro rus]].

=== Assags contemporanèus o mondials ===
D’entre los exemples importants e recents de democracia dirècta als sègles XX e XXI, dins los vams socials, umanistas o pacifistas, se pòt citar:

==== Sègle XX ====

* Los conselhs obrièrs qu’apareguèron un pauc pertot en euròpa (Itàlia, Alemanha, Russia) just après guèrra.
* Diferentas experiéncias al nivèl local e Espanha pendent la [[Guèrra Civiu Espanhòla|guèrra civila]].
* [[Mai de 68|Mai de 1968]] en [[França]] ;
* los plens en [[Bòsnia e Ercegovina|Bosnia]] vèrs 1968
* las assembladas obrièras de [[1969]] e lo movement autonòm de la annadas 1970 en [[Itàlia]].

==== Sègle XXI ====

* lo movement dels indignats de la Puerta del Sol lo 15 de mai de 2011 (en [[Espanha]] en [[Euròpa]] e dins los païses ispanics), s'inscrivent al contunh de la [[Prima Aràbia|prima arabia]] e sa volontat de democracia generala
* l'esper de far l’experiéncia de la democracia dirècta s’espandiguèt en septembre de 2011 sul continent nòrdamerican pel movement Occupy Wall Street que se propaguèt dans fòrça Estats americans e dins fòrça capitalas mondialas, jol nom d'Occupy e près de 1 500 vilas de 82 païses. Lo movement foguèt qualificat de terrorisme per l’FBI<ref>https://web.archive.org/web/20161208052332/http://www.justiceonline.org/fbi_files_ows</ref>,<ref>http://www.huffingtonpost.com/2012/12/23/fbi-occupy-wall-street_n_2355883.html</ref>.
* Las connexions entre anonims, prima arabia, indignats (« 15M ») e ''occupy'' son fòrtas, e tanben amb fòrça combats mondials. En 2015, la transformacion d’unes grops en unitats politicas, coma [[Podemos]], menèt a la presa politica d’unas municipalitats espanhòlas, coma a Barcelona e Madrid<ref>https://www.lemonde.fr/europe/article/2015/06/11/la-juge-et-l-activiste_4651518_3214.html?xtmc=indignes&xtcr=6</ref>,<ref>https://www.lemonde.fr/europe/article/2015/06/12/ada-colau-l-indignee-sera-investie-maire-de-barcelone-avec-une-majorite-absolue_4653347_3214.html?xtmc=indignes&xtcr=6</ref>.
* Creat en març de 2016, lo movement [[Nuèch Dreches]] volgava promòure la democracia dirècta, mejans d’assembladas generalas e comissions<ref>{{Ligam web}}.</ref>.

== Filosòfs e corrents de pensada ligats a la democracia dirècta ==
[[Fichièr:Jean-Jacques_Rousseau_(painted_portrait).jpg|vinheta|278x278px|Retrach de [[Jean-Jacques Rousseau]] ([[1712]]-[[1778]]) per Quentin de La Tour.]]

=== Lo sègle de las luses ===
Al sègle XVIII, l'Euròpa torna descobrir l’ideal democratic amb [[Jean-Jacques Rousseau]], teorician de la [[sobeiranetat]] populara, e los enciclopedistas que son las [[Sègle de las Luses|Luses]]. L'autor ''Del contracte social'' ([[1762]]) preconiza un regim representatiu ont lo pòble sobeiran delega son poder als elegits amb de limitas importantas. Critica contra un sistèma represetatiu sens condicions, menciona amb ironia loes angleses se cresent liures alara que los son pas que lo jorn de las eleccions, tornant enseguida esclaus<ref>J.J. Rousseau, Contrat social, livre III, chapitre XV : « Le peuple anglais pense être libre, il se trompe fort ; il ne l'est que durant l'élection des membres du parlement : sitôt qu'ils sont élus, il est esclave, il n'est rien. »</ref>. Realiza un ''Projècte de constitucion per Corsega'' en 1765. D’economistas o moralistas<ref>Henri Lepage & James Meade : http://archive.wikiwix.com/cache/20110223235331/http://www.institut-entreprise.fr/fileadmin/Docs_PDF/travaux_reflexions/Archives/TheoriesEco/L_autogestion1.pdf</ref> considèran coma impossible la mesa en plaça d'un tal sistèma a l’escala nacionala. D’unes semblan pensar que las organizacions pichonas coma las escòlas, las associacions liuras, las cooperativas, los grops d’accion politica, las microsocietats, pòdon mai aisidament realizar la democracia dirècta que los grops organizacionals e institucionals grosses tal que son los Estats.

« S'i aviá un pòble de dieus, se governariá democrativament. Un regim tan perfièch conven pas a d’òmes » Rousseau, Del Contracte social
[[Catégorie:Article à référence nécessaire]]
Los regims modèrnes, que se realizan pauc a pauc dins la dralha de la [[Revolucion Francesa|Revolucion francesa]] e de la Constitucion dels EUA de [[1787]] son subreto fondats sus la representacion e l’eleccion. Es la critica màger que lor es facha, avançada pel « pòble », mas en realitat govèrn d’una novèla oligarquia que se farà « elegir ».

En [[1792]], [[Maximilien de Robespierre]], [[Jean-François Varlet]] et lo [[Marqués de Sade]]. Aqueste darrièr escrich ''Idèa sul mòde de la sanccion de las Leis'' e defend dins una assemblada primària la democracia dirècta.

Mai tard d'autres folosòfs, coma [[Pierre-Joseph Proudhon|Proudhon]] o [[Piotr Kropotkin|Kropotkin]], fondèron o afirmèront lo corrent politic [[Anarquisme|anarquista]] qu’una de las basas es la democracia dirècta.

[[Cornelius Castoriadis]] es un dels darrièrs filosòfs a aver consacrat un larga partida de sa reflexion a l’idèa de democracia dirècta, que defendiguèt coma compausanta centrala del « projècte d'autonomia » que desvolopèt, Aqueste se donant per ambicion d'establir una autonomia (libertat) tan collectiva coma individuala. Atal es fòrça critica contra los sistèmas represetatius, que considerava non pas coma democracia mas coma « oligarquias liberalas », que, luènh de permetre a totes los ciutadans d'exercir lo poder politic, implican la constitucion d’una classa de politicians, qu’un còp elegits, pòdon pas èsser remandats fòra de las eleccions periodicas.

=== Anarquistas e conselhistas ===
Los [[conselhistas]], unes sindicalistas revolucionaris e unes [[Anarquisme|anarquista]] son partisans de la democracia dirècta per totas las decisions.

* Pels conselhistas (o ''comunistas de conselhs''), la democracia dirècta deu prene la forma de conselhs obrièrs.
* Pels sindicalistas anarquistas, l'organizacion d'una societat [[Comunisme libertari|comunita libertària]] se fonda sus un partatge de las decisions entre doas intàncias federadas: organizacion de la produccion ''via'' los sindicats; organizacion de la vida videnta ''via'' las collectivitats o comunas.
* Per gaireben totes los sindicalistas revolucionaris, son los [[Sindicalisme|sindicats]] que devon èsser las estructuras de la democracia dirècta.
* Unes comunistas libertaris se reconeisson pas dins lo sindicalisme anarquista e preferisson de formas de democracia dirècta de tipe comunal  (voir [[Municipalisme libertaire|Municipalisme libertari]] & [[Murray Bookchin]]).

La causida del vòte (eleccion) e/o del consensus, es tanben problematic per las presas de decisions, d’entre totas aquestas tendéncias. ''A contrario'', se pòt qualificar d'autras formas de democracia coma parcialas o incomplètas.

== Instruments de democracia dirècta ==
Per aquestes espechs s’utilizan tanbrn los tèrmes de [[democracia participativa]] o de democracia semidirècta que soslinhan qu’aquestes mecanismes son a nòstra epòca mai sovent combinats a d’elements de [[democracia representativa]].

=== Initiaciativa populara e peticion ===
{{Article detalhat|Iniciativa populara}}Fòrça pròche de l'ideal d'implicacion dirècta del pòble dins las decisions politicas, l'iniciativa populara es plan desvolopada en [[Soïssa]], en [[Califòrnia]] e dins d'autres Estats americans. Aqueste mecanisme permet als ciutadans de prepausar de leis que son enseguida votadas per l’ensemble dels electors. Diferents mecanismes permeton tanben de s’opausar a una lei per peticion o prepausar un amendament. En Soïssa, las autoritats federalas pòdon mai prepausar un contraprojècte e los electors pòdon causir de votar per o contra los dos projèctes.

Un autre mecanisme de democracia dirècta es lo rampèl dirècte que se practica dins unes Estats american. Aqueste rampèl ({{Lang|en|''recall''}}) permet a un nombre sufisent de ciutadans de reclamar un referedum per interrompre lo mandat d’un elegit o d’un foncionari. Un exemple fòrça mediatizar es lo rampèl del governaire de Califòrnia Gray Davis en 2003. Aquesta practica remembra la revocabilitat.

Que que siá los partits politics, los grops de pression ({{Lang|en|''lobbies''}}) o los grops de ciutadans jògan un grand ròtle dins la formulacion de las proposicions e lo recamp de las signaturas necessàrias per desencadenar la procedura de referendum, las classas socialas qu’an los mejans de s’organizar alara utilizan melhor aqueste mecanisme.

=== Referendum e plebiscit ===
{{Article detalhat|Referendum}}Mai sovent ligat a l’idèa de democracia dirècta, lo referedum existís dins fòrça païses, e permet als ciutadans de se pronociar directament sus la legislacions. Son pasmens un govèrn o una assemblada elegida que ten lo poder d’inciativa del referendum e la mestresa de las questions pausadas als electors. Dins unes païses, la constitucion impausa d’utiliza lo referendum per prene unas decisions. Aquesta mena de procedura s’espandiguèt en Euròpa de l’Oèst pendent la segonda mitat del sègle XX<ref>[[Yannis Papadopoulos]], ''La Démocratie directe'', Economica, Paris, [[1998]].</ref>.

=== Assembladas localas e assembladas generalas ===
{{Article detalhat|Democracia participativa}}Tanben ligadas a la democracia dirècta, las assembladas son indispensablas per debatre e prene de decisions, subretot al nivèl local o pendent de movements socials.

Fòrça regions del mond possedisson d’assembladas localas ont quin que siá ciutadan pòt prene una larga partida als debats e a las decisions.

Un dels exemples mai topic es la ''Landsgemeinde'' qu’existís dempuèi l’Edat Mejana dins unes [[cantons soïsses]] e demora uèi a [[Canton de Glarona|Glaris]] e en [[Canton d'Appenzell Innerrhoden|Appenzell Innerrhodes]]. L'ensemble dels ciutadans son nomenats a se reünir en plen aire un còp per an per elegir los magistrats encargats d'administrar lo canton e de votar las lois. A Glaris cadun pòt prene la paraula, pausar una question o prepausar un amendament. En [[Nòva Anglatèrra|Novèla Anglatèrra]], als [[EUA]], un tal sistèma, lo ''New England town meeting'', existís dempuèi lo sègle XVII: cada annada, los abitants de cada vilatge s’amassan per votar sus totas las questions de lors govèrns. Fan totas las leis dels vilatges e decidisson,lo budgets de l’an que ven.

=== Lo tiratge al sòrt dels representants ===
Quand es necessari de designar de delegats potaires d'un [[mandat imperatiu]] o de nomenar de magistrats, lo tiratge al sòrt constituís lo principi primièr que permet l’egalitat dels ciutadans. [[Montesquieu]] afirmava atal dins ''De l'esperit de la leis'', « Lo sufratge pel sòrt es de la natura de la democracia. Lo sufratge per causida es aqueste de l’aristocarcia. Lo sòrt es un biais d’elegir qu’adolentís pas degun; daissa a cada ciutadan una esperança rasonabla de servir sa patria ».

Aqueste sistèma designat jol tèrme d’estocacracia. L'Atenas antica practicava lo tiratge al sòrt per de magistrats e pels representants legeslatius, ''via'' lo conselh dels 500 membres de la « Bolèa ». Sols los « estratègis » essent elegits dins l'« Ecclesia ». La formula anglosaxona dels jurats tirats al sòrt per jutjar en matèria criminala s’espandiguèt dins fòrça païses, coma en frança al nivèl de las Cors d’assisas.

En [[Islàndia]], a la seguida de la crisi financièra de 2008 endetent diferentas bancas d’Islàndia e menant lo païs a la bancarrota, un govèrn d'union de diferents partits progressistas foguèt elegit en Islàndia en 2009. Aqueste govèrn plaçat per l’eleccion d’una novèla assemblada constituenta que se debanèt de 27 de novembre de 2010. Per aquò, 1 000 citutadans islandeses avent entre 18 e 89 ans e avent pas jamai agut de mandat d’elegit nacional foguèron causits a l’asard dins la populacion. D’entre aquestas 1 000 personas, 522 causiguèron de se presentar e aguèron un temps de television per presentar lor programa. 25 d’aquestes ciutadans foguèron enseguida elegits per l’ensems de la populacion per crear una novèla constituenta entre febrièr de 2011 e l’estiu ongan<ref>[https://web.archive.org/web/20160303234324/http://www.droitpublic.net/spip.php?article3202 Islande. Assemblée constituante (très particulière). Élection.] sur Droitpublic.net</ref>.

=== Critica durkheimiana ===
La democracia dirècta foguèt criticada per  [[Émile Durkheim]] que nega subretot lo ròtle destriat de l’Estat al respècte de la societat. Tota societat deu segon el se deu d’èsser dirigida per una minoritat conscienta e reflectiva de la pensada deseimada de la massa. Dins aqueste sens, la democracia es relativa al nivèl de consciéncia que ten l’Estat de la societat (per la comunicacion qu'entreten amb ela) e a l’espandiment d’aqueta consciéncia dins lo cors social (los domènis de la societat non reconeguda o ignorats per l'Estat essent per definicion « inconscients »). Atal, la pensada gouvernementala deuriá pas se confondre amb la volontat dels governats: l'Estat es pas un resumit de la pensada populara, mas plan un organ distincte que subreapond a aquesta pensada instinctiva una pensada mai meritada. Tot coma lo sistèma nerviós central per l’organisme vivent, ten de la nauta concentracion reflectiva del còrs social e a lo dever de lo dirigir de biais mai racional possible (comprene dins aqueste sens la mai benefica per l’ensems).

Se l'Estat es tròp près de la multitud, serà alara absorbit per ela e serà impossible que faga la lei. Al contrari, se l'Estat se destaca tròp de la populacion, la comunicacion serà trencada e l’aparelh governamental agirà subretot coma un opressor. Durkheim presica donc que se placen de « grops secondaris » (territorials o corporatius) qu’agirián coma intermediaris entre populacion e l’Estat de biais a empachar la multitud d’impausar sa volontat a l’Estat mentretant los protegissent contra l’actitud opressiva d’aqueste darrièr. S'agiriá fin finala d’establir mai de comunicacions possible entre l’Estat e la societat per s’assegurar que cadun dels grops que la compausan sián reconegut e representats. La democracia poiriá alara s’exercir de biais dirècte entre la populacion e aquestes grops e l’Estat, e tanben entre aquestes grops e l'Estat, mas la relacion entre la multitud dels individús que compausan la societat e l'Estat seriá subretot indirècta.

== Nòtas e referéncias ==
<references responsive="" group=""></references>

== Annèxes ==

=== Bibliografia ===

* Fabrice Wolff, [http://www.editionsantisociales.com/democratie_directe.php Qu’est-ce que la démocratie directe ?] [http://www.editionsantisociales.com/democratie_directe.php (Manifeste pour une comédie historique)], Éditions antisociales, 2010.
* Antoine Bevort, ''Pour une démocratie participative'', Presses de Sciences Po, 2002.
* Yvan Blot, ''La démocratie directe, une chance pour la France'', Economica, 2012.
* Shaun Bowler, {{Lang|en|''Demanding Choices: Opinion, Voting, and Direct Democracy''}}, Ann Arbor (Mich.) : {{Lang|en|the University of Michigan press}}, 1998.
* Martin Breaugh, ''L'Expérience plébéienne. Une histoire discontinue de la liberté politique'', Paris, Éditions Payot-Rivages, 2007.
* Steve Davis, {{Lang|en|''Click On Democracy: the Internet's Power to Change Political Apathy Into Civic Action''}}, Boulder (Colo.) : {{Lang|en|Westview press}}, 2002.
* Leopold Kohr, ''The breakdown of nations'', 1957 {{ISBN|1870098986}}
* Alexandre Ledru-Rollin, ''Du gouvernement direct du peuple'', [[París|Paris]]  impr. de Prève, 1851.
* Charles Maccio, ''Penser le devenir de l'humanité : construire une démocratie participative…'', [[Lion|Lyon]]  Chronique sociale, 2004.
* Dick Morris, ''Vote.com ou Comment Internet va révolutionner la politique'', [[París|Paris]]  Plon, 2001.
* Yannis Papadopoulos, ''Démocratie directe'', [[París|Paris]]  Économica, 1998.
* Johannes Reich, [http://ssrn.com/abstract=1154019 {{Lang|en|''An Interactional Model of Direct Democracy - Lessons from the Swiss Experience''}}], {{Lang|en|SSRN Working Paper}} (2008).
* Jos Verhulst & Arjen Nijeboer [http://www.democracy-international.org/book-direct-democracy.html Démocratie Directe, faits et arguments sur l’introduction de l’initiative et du référendum] e-book (8 langues)
* Kaufmann Bruno, Rolf Büchi, Nadja Braun [https://web.archive.org/web/20120208174145/http://www.iri-europe.org/en/publications/guidebooks/2010-edition/ "GUIDEBOOK TO DIRECT DEMOCRACY in Switzerland and beyond "] e-book (E)
* Pascal Rode, ''Le Retour de la vraie démocratie'', [[Dunquèrca|Dunkerque]] (49 Av. About, 59240), P. Rode, 1998.
* [[Jean-Jacques Rousseau]], ''Du contrat social ou Principes du droit politique'', 1762.
* Roland Simon, ''Le Démocratisme radical'', [[París|Paris]]  Éditions. Senonevero, 2001.
* Roger de Sizif, ''La [[Demarquia|Stochocratie]] : modeste proposition pour que le peuple de France soit heureusement gouverné grâce à l'instauration d'une sélection politique aléatoire'', [[París|Paris]] : les Belles lettres, 1998.
* Albert de Surgy, ''Le Grand Choix : société républicaine ou société de marché'', [[París|Paris]] ; [[Budapèst|Budapest]] ; [[Turin]]  L'Harmattan, 2002.
* Takis Fotopoulos, ''[http://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/other_languages/fren/frentid.htm Vers une démocratie générale.Une démocratie directe, économique, écologique et sociale]'', Paris, 1997. ([https://web.archive.org/web/20120405125534/http://www.inclusivedemocracy.org/frenchaims.htm Nos Buts])

=== Articles connèxes ===

=== Ligams extèrnes ===

* [http://www.la-democratie.fr/ ''La Démocratie'']
* [http://www.participation-et-democratie.fr/ ''Démocratie et participation'']
* [https://web.archive.org/web/20160313062543/https://www.parlement-et-citoyens.fr/pages/comment-ca-marche ''Parlement & Citoyens''] Le site internet Parlement & Citoyens permet une participation réelle à la proposition et à l'élaboration des lois en France, depuis février 2013.
* ''[https://framavox.org/g/aSo9pQyJ/parlement-direct Parlement Direct]'' Ce groupe ''Loomio'' via ''[https://framavox.org/ Framavox]'' est un prototype d'<nowiki/>''[[Assemblada Nacionala (França)|assemblée nationale]]'' directe simplifiée. Il a pour but de tester l'idée d'une assemblée nationale populaire, dans laquelle tout Français muni d'une pièce d'identité (non exigée), pourra voter les projets et les propositions de loi qui ont été adoptés par le parlement français ; tel un député ''direct'' dans cette virtuelle et ''troisième'' ''chambre référendaire''. Lorsqu’un projet de loi (gouvernement) ou une proposition de loi (assemblée) est adopté dans ce parlement (assemblée nationale et sénat), il est relayé sous la forme d'une ''discussion'' dans ce ''parlement direct''. Pour faire simple, seul le ''[https://framavox.org/d/vMi2wGqB/le-vote-dynamique vote dynamique]'' d'<nowiki/>''adoption'' ou d'''annulation'' de la loi sera réalisé (les commentaires sont possibles) ; ainsi, le député ''direct'' vote comme il veut et quand il veut.
* [http://democratiedirecte.net ''Théorie prospective de la démocratie directe''] Se basant sur une définition concrète de la démocratie directe cette publication web propose notamment une méthode pour concevoir collectivement et implémenter efficacement un système gouvernemental de démocratie directe, applicable à tous les types de pouvoir (législatif/exécutif/judiciaire) et à toutes les échelles (locale/nationale/internationale).
* {{En}} [http://www.iri-europe.org/?category_id=39 {{Lang|en|''IRI Initiative and Referendum Institute''}}] club de réflexion sur la démocratie directe en Europe.
* {{En}} [https://web.archive.org/web/20160313140422/http://participedia.net/methods/direct-democracy Direct Democracy on Participedia]

[[Categoria:Politica]]
[[Categoria:Eleccion]]
[[Categoria:Pàgines amb traduccions sense revisar]]