Veire la font de Daufinat

[[Fichièr:Dauphiné.svg|right|200px|thumb|Mapa dau Daufinat]]
Lo '''Daufinat'''<ref name="CLO">
* {{Dicodòc|Dauphiné}}
* {{Ref-web|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|pagina=110, 138|lenga=oc}}</ref> (var. '''Dalfinat''')'''<ref>
* {{Ref-libre|nom=Joan|cognòm=de Cantalausa|títol=Diccionari General Occitan a partir dels parlars lengadocians|an=2002|isbn=2-912293-04-9}}
* {{Ref-libre|url=http://www.institutestudisaranesi.cat/wp-content/uploads/2018/11/BASIC.pdf|pagina=92|títol=Vocabulari basic der aranés|editor=[[Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana]]|primièra_edicion=decembre de 2017|luòc=Lhèida}}
* {{Ref-libre|nom=Josiana|cognòm=Ubaud|títol=Diccionari ortografic, gramatical e morfologic de l'occitan|editor=Edicions Trabucaire|an=2011}}</ref>''' –o completament lo '''Daufinat de Vianés'''– es una anciana província de [[França]]. 

[[Fichièr:Daufinat en Occitània.png|vinheta|201x201px|Daufinat en Occitània.]]
Correspònd aus tres departaments actuaus de [[Droma (departament)|Droma]], daus [[Auts Aups]] e d'[[Isèra (departament)|Isèra]] e tanben a una part septentrionala de las [[Valadas Occitanas]].

La part occitana dau Daufinat compren totes los [[Auts Aups]], quasi tota [[Droma (departament)|Droma]], lo sud d'[[Isèra (departament)|Isèra]] e lo nòrd de las [[Valadas Occitanas]]. La part arpitana compren sobretot lo nòrd e lo centre d'[[Isèra (departament)|Isèra]]. Las vilas principalas son [[Grenòble]], [[Valença]] e [[Gap]].

Lo gentilici pus autentic sembla ''daufinenc/dalfinenc'' coma [[Frederic Mistral|Mistral]]{{Tdf}} coma lei felibres dau Daufinat<ref>[[Almanac daufinenc|Armagna dóufinen]]..., 1885-1886.</ref> e coma [[Germain Guichard|German Guichard]]<ref>''Uno pugna de prouverbes doufinens e de coumpareisous des Trièvas'', Grenòble: impr. F. Allier, 1889</ref> e  non ''daufinés/dalfinés*'' o ''delfinés*''.

== Geografia ==
Lo Daufinat aviá per limit, au nòrd, [[Ròse]] que lo separava de [[Bressa]] e de [[Bugey]]. A l'èst, lo Ducat de [[Savòia]] e [[Piemont]], e au sud lo [[Comtat Venaicin]] e [[Provença]]. Lo limit occidentau èra marcat per Ròse au sud de [[Lion]]. Lo Daufinat s'estendiá entrò los barris de Lion. La capitala du Daufinat èra [[Grenòble]] ont setjava lo [[Parlament dau Daufinat]].
Se devesiá en ''Daufinat Aut'' (Aups) e ''Daufinat Bas'' (Preaups).

Dins le primièr, i aviá :
[[Fichièr:Vercors 001.jpg|thumb|Massís de Vercòrs]]
* [[Gresivaudan]], 
* [[Roians]], 
* [[Champsaur]],
* [[Trièvas]],
* [[Mataisana]],
* [[Oesen]], 
* [[Briançonés]],
[[Fichièr:Meije_003.JPG|thumb|L'[[Agulha de la Meija]], trescòl d'[[Oesen]] (3983 mètres)]]
* [[Cairàs]], 
* [[Ambrunés]], 
* [[Gapencés]],
* [[Devolui]],
* [[Vercòrs]],
* lo [[País de Buech]],
* las [[Baroniás Daufinencas]]

Dins lo segond :
* lo comtat d'[[Albon]] associant lo [[Comtat de Viana|Vianés]] a l'entorn de la vila de [[Viana (Isèra)|Viana]], annexaa en 1450 e lo [[Arrondiment de La Tour de Pin|Turripinés]] a l'entorn de [[La Tour de Pin]].
[[Fichièr:Dielavan.jpg|thumb|[[Droma]] provençala]]
* lo comtat de [[Valentinés]] amb la vila de [[Valença]], annexaa per [[Carles VI de França|Carles VI]] en 1404, 
* lo comtat de [[Diés]], a l'entorn de la ciutat episcopala de [[Diá]], tanben annexaa en 1404,
* [[Tricastin]] 
* lo [[principat d'Aurenja]] que foguèt annexat au Daufinat, (en 1793 foguèt comprés dins lo [[Vauclusa (departament)|departament de Vauclusa]]).
* las [[Ors (comuna)|vaus d'Ors]] en auta Vau de Susa,
* [[Prajalats]] 
* la [[Chastelada]] de [[Chastèldalfin]].
Los paisatges son variats entre los soms aupencs dau Aut Daufinat (la [[barra dels Escrinhs]] culmina a 4 102 mètres), los Preaups (Vercòrs e [[Massís de la Chartrosa|Chartrosa]]), las planas de Nòrd-Isèra o aquestas de Droma, de caractèr provençau.

== Istòria ==
=== Antiquitat e Edat mejana ===
Lo territòri dau Daufinat foguèt ocupat per divèrsas tribús [[Gàllia|gallesas]]; foguèt puèi conquistat pels [[Empèri Roman|romans]] e incorporat a la [[Gàllia Narbonesa|província narbonesa]]. Las primièras traças dau [[Cristianisme]] en Daufinat remontan au sègle II<ref> ''Petite histoire du Dauphiné'', Félix Vernay, 1933, p20</ref>. Los grops de crestians se trobavan alara mai que mai a [[Viana (Isèra)|Viana]]. S'espandiguèron a l’ensemble dau Daufinat au sègle IV. Lo pedicaire pus conegut foguèt [[Marcellin d'Ambrun]]. Fondèt un evescat a [[Ambrun]] en 350. Lo territòri coneguèt divèrsas invasions, [[visigòts]] e [[alans]] pilhèron nombrosas ciutats (Valença, Montelaimar…). Los [[burgondis]] s'installèron dins la region en 442, e chausiguèron Viana, que gardava son prestigi de granda ciutat romana,coma capitala<ref> ''Petite histoire du Dauphiné'', Félix Vernay, 1933, p22</ref>.
Vèrs 740, los [[Sarrasins (pòble)|sarrasins]] faguèron d'incursions dins la region. [[Grenòble|Granòble]] patiguèt de pilhatges. 
Au [[Tractat de Verdun]] en [[843]], la region se trobèt integraa au reialme de [[Lotari Ier|Lotari]]. En [[955]], passèt a [[Carles de Provença]]. En 863, a la mòrt d'aqueste, [[Lotari II de Lotaringia|Lotari II]] impausèt son autoritat subre lo [[comtat de Viana]], mas quora moriguèt ([[869]]) [[Carles lo Calvet]] e [[Loís lo Germanic]] se partajèron sas possessions au [[tractat de Meerssen]] ([[870]]), Carles se proclamèt emperaire en 875.

Lo governador de Viana, [[Boson de Provença]], se faguèt proclamar rei de [[Borgonha (region)|Borgonha]] e amb lo Reiaume de Provença se formèt lo [[Reialme d'Arle e de Viana]], que demorèt independent entrò 1032, quora venguèt part dau [[Sant Empèri Roman Germanic]]<ref>''Petite Histoire…'', Félix Vernay, 1933, p. 24</ref>.

==== Estat feodal (1040-1349) ====
[[Fichièr:Dauphin of Viennois Arms.svg|right|thumb|100px|Blason d'origina dau Daufinat.]]
Au mitan dau caòs de la feodalitat, los comtes d'Albon capitèron d'aquesir un certan poder dins la region. Lo primièr foguèt en 1040 [[Guigues Ier de Forés|Guigues I{{èr}}]] lo Vièlh, senhor d'[[Anonai]], que teniá tanben [[Cheyssieu]] e [[Champsaur]].
Son poder aumentèt considerablament quora aquesiguèt una part dau Comtat de [[Viana]], lo Gresivaudan e [[Oesen]]. L'emperaire [[Conrad II lo Salic|Conrad]] li balhèt tanben lo [[Briançonés]].
Lo Daufinat èra alara un estat feodal, part dau [[Sant Empèri Roman Germanic]]. A aquesta epòca los comptes d'Albon chausiguèron [[Grenòble]] coma capitala, chausida fondamentala que lor permetèt de gardar lo poder a l'encòp subre lo aut e lo bas Daufinat.
Au sègle XII, los comtes d'Albon prenguèron lo títol de daufins de Vianés. Lo comtat d'Albon venguèt alara lo Daufinat.

Lo darrièr daufin independent, [[Umbèrt II de Vianés|Umbèrt II]], capitèt d'assegurar la patz amb [[Savòia]]. Alarguèt son territòri en crompar [[Rumans d'Isèra|Rumans]]. Creèt lo [[Conselh delfinal]] en 1337 e l'[[universitat de Grenòble]]. Establiguèt tanben en 1349 l'Estatut Delfinal, mena de Constitucion garantissent las libertats dels daufinés.

==== Crompa per França (1349) ====
[[Fichièr:Blason province fr Dauphine.svg|right|thumb|100px|Blason dau Daufinat (1349-1789)]]
Los deutes importants dau Daufin Umbèrt II, e la mòrt de son filh lo menèron a vendre lo Daufinat a [[Felip VI de França]] per la signatura dau [[tractat de Rumans]] en [[1349]]. A comptar d'aquesta data lo filh dau rei de França portariá lo títol de [[Daufin de França]].

==== Guèrra de Cent Ans e administracion per Loís XI ====

=== Epòca modèrna ===

== Nòtas ==
<references />

{{Portal Occitània}}
{{RegOc}}
{{RegFr}}

[[Categoria:Província istorica francesa]]
[[Categoria:Païses Occitans]]
[[Categoria:Daufinat]]