Veire la font de Crotz del Sud

{{Dialècte Lengadocian}}

[[File:Constellacion - Crux.png|thumb|Constellacion de la Crotz dau Sud.]]

La '''Crotz del Sud''' es una pichona [[constellacion]] de l'[[emisfèri]] sud, la pus pichona de totas las constellacions qu'un molon d'estelas es nomenat « la bóstia de jòias ».

Es entornada sus tres costats pel [[Centaure (constellacion)|Centaure]] e al sud per la [[Mosca (constellation)|Mosca]].

La Crotz del Sud es utila per trobar lo [[pòl celèst|pòl sud celèst]]. Perque i a pas d'estela similara a l'estela polara ([[α Ursae Minoris]]) de l'emisfèri nòrd dins l'emisfèri sud ([[Sigma Octantis|σ Oct]] es la pus prèpa del [[pòl celèst|pòl]], mas es tròp pauc luminosa per èsser utila), doas de las [[estela]]s de la Crotz del Sud son utilizadas per lo determinar : en seguent la linha formada per [[Alpha Crucis|Acrux]] (α) e [[Gamma Crucis|Gacrux]] (γ) sus 4,5 còps la distància entre aquela doas estelas, (o ~25° al Sud de [[Acrux]]) sèm sus un punt pròche del sud celèst.

D'un autre biais, en traçant la drecha entre α del Centaure e α Cir, lo punt ont aquela drecha (que se prolonga sus α apus et δ octans) encontra la drecha precedenta es lo sud celèst.

== Istòria ==
A causa de la [[precession]] dels [[Equinòcci]]s, la Crotz del Sud èra vesibla dempuèi la [[Mediterranèa]] pendent l'[[Antiquitat]]. Pasmens, los [[astronòm]]s [[Grècia antica|grècs]] considerèron sas estelas coma una partida del Centaure.

L'identificacion de la Crotz del Sud coma constellacion independenta s'atribuís a [[Augustin Royer]] en 1679. Mas foguèt coneguda jos aquela forma fòrt abans.

La Crotz del Sud – que son nom s'opausa a la « Crotz del Nòrd » qu'es la constellacion del [[Cicne (constellacion)|Cicne]] - es uèi una de las constellacions pus conegudas de l'emisfèri sud e sas cinc estelas pus brilhantas apareisson suls [[drapèl]]s d'[[Austràlia]], de [[Brasil]], de [[Papoa-Nòva Guinèa]], de las [[Illas Cocos]], de [[Tokelau]] e de las [[Samoa Occidentalas]]. Sul drapèl de la [[Nòva Zelanda]], i a pas l'estela ε.<br />

<gallery>
Imatge:Flag of Australia.svg|[[Austràlia]]
Imatge:Flag of Brazil.svg|[[Brasil]]
Imatge:Flag of Papua New Guinea.svg|[[Papoa-Nòva Guinèa]]
Imatge:Flag of Samoa.svg| [[Samoa Occidentalas]]
Imatge:Flag of New Zealand.svg| [[Nòva Zelanda]]
Imatge:Flag_of_the_Northern_Territory.svg|[[Austràlia]] [[Territòri del Nòrd]] 
Imatge:Flag of the Cocos (Keeling) Islands.svg|[[Illas Cocos]]
Imatge:Flag of Tokelau.svg|[[Tokelau]]

</gallery>

==Observacion de las estelas==
[[Imatge:Crux constellation.png|250px|thumb|right|Crotz del Sud]]
[[Imatge:Crux tahiti.jpg|250px|thumb|right|Crotz del sud, vista dempuèi [[Tahiti]] lo 24/03/2006]]
;Localizacion de la constellacion
La constellacion es situada dins l'alinhament dels dos pèses del [[Centaure (constellacion)|Centaure]], costat oèst.

;Forma de la constellacion
La Crotz del Sud es particularament facila a conéisser per sa forma fòrt caracteristica, quatre estelas de luminositat gaireben identicas formant une crotz latina, o una sèrp volanta.
Pr'amor la cal pas confondre amb la [[Falsa Crotz]] del Sud, de meteissa forma mas un pauc pus larga, situada dins le [[Nau Argò (constellacion)|Nau Argò]] al limit entre las [[Velas (constellacion)|Velas]] e la [[Carena (constellacion)|Carena]].

[[Imatge:Centaurus.gif|Animacion del cèl austral]]

== Estelas principalas ==
{{Article detalhat|Lista de las estelas de la Crotz del Sud}}

===Acrux (α Crucis)===
[[Acrux]] (α Cru) es l'estela pus brilhanta de la constellacion. Amb una [[magnitud aparenta]] de 0,77, es la 22{{ena}} estela en tèrmes de luminositat, l'estela de primièra magnitud pus al sud de la copòla celèsta.

Acrux es una [[estela binària]], constituida de doas [[supergiganta]]s blavas e caldas, α<sup>1</sup> Cru (magnitud 1,4) e α² Cru (magnitud 1,9). Alunhadas de 320 [[annadas lutz|annadas lutz]], son {{formatnum:25000}} e {{unitat:16000}} còps pus brilhantas que lo [[Solelh]] e viran una a l'entorn de l'autra en 1500 ans, separadas par 420 [[unitat astronomica|ua]].

α<sup>1</sup> Cru es espèr-ela doble, mas los dos companhons son pas separables al [[telescòpi]]. Solament se sap just qu'orbitan en 76 jorns, a un pauc mens d'una unitat astronomica de distància.

Una darrièra estela sembla d'acompanhar las tres autras, mas pòt èsser un efèit d'optica, sa distància reala amb la [[Tèrra]] es fòrt dificila a mesurar car es pauc luminosa.

Acrux foguèt un pauc tròp al sud per recebre un nom dels [[astronòm]]s de l'antiquitat [[mediterranèa]]na. En consequéncia, son nom modèrne es simplament la juxtaposicion de la primièra letra de l'[[alfabet]] amb lo nom [[lenga latina|latin]] de la constellacion.
 
===Mimosa (β Crucis)===
[[Beta Crucis|Mimosa]] (β Cru), de magnitud 1,25, es una giganta blava raiant subretot dins l'[[ultraviolet]]. Es tanben una [[estela variabla]] de tipe Beta Cephei, variant entre 1,23 e 1,31 sus de periòdes que lo pus cort es de 5,68 jorns.

Mimosa es versemblablament una estela dobla. Las doas orbitan una a l'entorn de l'autra en 5 ans mas se pòdon pas separar al telescòpi.

Coma Acrux, Mimosa (de còp nomenada ''Becrux'') possedissiá pas de nom dins l'antiquitat. Son nom actual es doncas recent, mas se sap pas son origina.

===Gacrux (γ Crucis)===
[[Gacrux]] (γ Cru) - magnitud 1,59 - es una giganta roja, 113 còps pus granda que lo [[Solelh]], la 24{{ena}} estela del cèl en tèrmes de luminositat. Es leugièrament variabla irregularament e possediriá un companhon perque son espèctre enriquit en [[bari (element)|bari]] mòstra una contaminacion possibla per una autra estela.

Son nom es construit segon la meteissa logica que Acrux.

===Autras estelas===
δ Cru (magnitud 2,79) e ε Cru (magnitud 3,59) son las doas autras estelas pus brilhantas d'aquela constellacion.

== Objèctes celèstes ==
En dejós de la Crotz del Sud, se pòt veire una taca escura nomenada lo [[Sac de carbon]]. Es la principala [[nebulosa escura]] del cèl.

La Crotz del Sud conten tanben lo [[molon dobèrt]] d'estelas [[NGC 4755]], nomenat ''la bóstia de jòias''. Descobèrt per [[Nicolas-Louis de Lacaille]] en 1752, conten una centena d'estelas gropadas sus prèp de 20 [[annada lutz|annadas lutz]], a 7500 annadas lutz de la [[Tèrra]].

== Vejatz tanben ==
{{Lista de las constellacions}}
* Enluminadura de 1583 representant la Crotz del Sud : http://mandragore.bnf.fr/ark:/12148/cgfbt23692g
* [[Òrdre de la Crotz del Sud]] (òrdre onorific de Brasil)


[[Categoria:Constellacions]]
[[Categoria:Constellacion de la Crotz del Sud|*]]