Veire la font de Corèa del Sud

{{1000 fondamentals}}
{{omon|Corèa (omonimia)}}
{{Unicode corean}}
{{Infobox País
 | carta                         = corèa-sud
 | nom_local                     = 대한민국 ([[corean]])
 | lenga2                        = ko
 | occitan                       = 
 | bandièra                      = Flag of South Korea.svg
 | legenda bandièra              = 
 | blason                        = Emblem of South Korea.svg
 | legenda blason                = 
 | imatge_mapa                   = Republic_of_Korea_(orthographic_projection).svg
 | devisa                        =
 | lengas oficialas              = '''[[Corean]]'''
 | capitala                      = [[Seol]]
 | coordenadas_capitala          = {{coord|37|35|N|127|00|E}}
 | mai_granda_vila               = [[Seol]]
 | tipe_govèrn                   = [[Republica]] [[sistèma parlamentari|parlamentària]]
 | cap1                          = [[Yoon Suk Yeol]]
 | cap_títol1                    = [[Lista dels Presidents de Corèa del Sud|President]]
 | cap2                          = [[Han Duck-soo]]
 | cap_títol2                    = [[Primièr Ministre de Corèa del Sud|Primièr ministre]]
 | superfícia_reng               = 108
 | superfícia_totala             = {{formatnum:99274}}
 | percentatge_aiga              = {{unitat|0.3}}
 | populacion_reng               = 26
 | populacion_totala             = {{formatnum:48955203}}
 | populacion_annada             = 2013
 | densitat                      = 488
 | tipe_independéncia            =
 | país_independéncia            = de [[Japon]]
 | data_independéncia            = [[1 de març]] de [[1919]]
 | païses frontalièrs            =
 | gentilici                     = Sud-Corean, Sud-Coreana<ref name="CLO">{{Ref-web|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|pagina=124|lenga=oc}}</ref>
 | IDH_annada                    =
 | IDH                           = 
 | IDH_categoria                 =
 | IDH_reng                      =
 | còde_país                     = KR
 | moneda                        = [[Won sud-corean]]
 | còde_moneda                   = KRW
 | fus_orari                     = +9
 | imne_nacional                 = [[Aegukga]]
 | imne audio                    = National anthem of South Korea, performed by the United States Navy Band.wav
 | domeni_internet               = [[.kr]]
 | indicatiu_telefonic           = 82
 | organizacions_internacionalas = 
 | mapa                          = South_Korea_on_the_globe_(South_Korea_centered).svg
 | legenda mapa                  = {{Legenda|#00A86B|Administracion sud-coreana|bordadura=cap}}
{{Legenda|#77dd77|Territòri reivindicat|bordadura=cap}}
}}

La '''Corèa del Sud''' (var. '''Corèa dau Sud''', '''Corèa deu Sud'''), oficialament la '''Republica de Corèa''' (en [[corean]]: 대한민국, 大韓民國, ''Daehan Minguk'', lit. « Republica del Grand Pòble Han ») es un estat d{{'}}[[Asia Orientala]] qu'ocupa la partida meridionala de la [[Corèa|peninsula coreana]]. Confronta la [[Corèa del Nòrd]] al nòrd, l'estrech de Corèa al sud e la [[mar de China Orientala]] e la [[mar de l'Èst|mar de l{{'}}Èst]] à l'èst.

Sa capitala es [[Seol]], una de las aglomeracions mai popladas del monde.  Lo gentilici es '''sud-corean -a'''.

La Corèa del Sud es un país desvolopat e una e las doas democracias vertadièras d'Asia. 
Es un sòci de l'[[OCDE]], classificat coma economia avançada per la [[Central Intelligence Agency|CIA]] e lo  [[Fons Monetari Internacional]]. La Corèa del Sud es, per òrdre d'importància, la quatrena economia d'Asia e la tretzena del mond.<ref>[http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf Gross domestic product]. Data for the year 2007. 2008-07-01. World Bank</ref>

== Istòria ==

=== Abans division ===
Corèa comencèt amb la fondacion de Joseon (lo nom de ''[[Gojoseon]]'' es gaireben sempre utilizat per defugir la confusion amb una autra dinastia Joseon fondada al sègle XIV; lo prefixe ''Go-'' significa 'vièlh' o 'mai lèu') en 2333 abans lo Crist per [[Dangun]].<ref name=koreashistory>{{cite web |url=http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm |títol=Korea's History |publisher=AsianInfo |accessdate=2009-02-17}}</ref> Gojoseon s'espandiguèt fins a çò que contrarotle una granda part de la peninsula nòrd-coreana e de [[Manchoria]]. Après de nombrosas guèrras amb la dinastia chinesa [[Dinastia Han|Han]], Gojoseon se desintegrèt, menant al periòde dels [[Proto-Tres Reialmes de Corèa]].

Dins los sègles primièrs de l'Èra comuna, [[Buyeo Kingdom|Buyeo]], [[Okjeo]], [[Dongye]], e la Confederacion [[Samhan]] ocupavan la peninsula e lo sud de Manchoria. Entre los divèrses pichons estats, [[Goguryeo]], [[Baekje]], e [[Silla]] se desvolopèron fins a contrarotlar la peninsula jol nom dels [[Tres Reialmes de Corèa|Tres Reialmes]]. L'unification dels Tres Reialmes per [[Silla]] en 676 menèt al [[Periòde dels Estats del Nòrd e del Sud]], que la màger part de la peninsula coreana èra contrarotlada per [[Silla|Silla Unificat]], mentre que [[Balhae]] contrarotlava la part nòrd de Goguryeo. Durant lo periòde Silla, poesia e art èran encoratjats, e la cultura [[bodisme|bodista]] s'espeliguèt. Las relacions entre Corèa e China venguèron relativament pacificas d'aquesta epòca. Pasmens, Silla s'aflaquiguèt amor de treboladís intèrne, e capitulèt davant [[Goryeo]] en 935. [[Balhae]], lo vesin del nòrd de Silla, èra format coma estat successor de Goguryeo. Durant lo seu periòde, Balhae contrarotlèt una granda  part de Manchoria e de parts de Russia. Caiguèt davant [[Khitan]] en 926.

[[Fichièr:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|''[[Jikji]]'', lo pus vièlh libre conegut estampat amb de caractèrs tipografics metallics en 1377. ''Bibliothèque Nationale de Paris''.]]

Après lo periòde Nòrd-Sud, los estats successors luchèron pel contraròtle pendent lo periòde dels [[Tres Reialmes Tardièrs]]. La peninsula foguèt unificada per l'[[Taejo de Goryeo|Emperaire Taejo]] de [[Goryeo]]. Coma Silla, Goryeo foguèt un estat de granda cultura  que creèt lo [[Jikji]] en 1377, en utilizar la primièra [[estampariá|premsa d'estampar]] de caractèrs metallics del mond.<ref>[https://web.archive.org/web/20091005045722/http://www.digitaljikji.net/digital_jikji/main.asp Digital Jikji]</ref>

Las invasions [[Invasions mongòlas en Corèa|mongòlas]] al sègle XIII aflaquiguèron fòrça Goryeo. Pasmens, Goryeo contunhèt de dirigir Corèa coma aligat tributari dels [[Mongolia|mongòls]]. Après la casuda de l'[[Empèri Mongòl]], Goryeo contunhèt de o dirigir. Après d'importants trebols politics e d'invasions de contunh, Goryeo foguèt remplaçat per la [[Dinastia Joseon]] en 1388 en seguida d'una revòlta del General [[Taejo de Joseon|Yi Seong-gye]].

Lo rei Taejo tornèt batejar Corèa en ''Joseon'' per referéncia a [[Gojoseon]], e desplacèt la capitala [[Seol]]. Los 200 primièrs ans de la Dinastia Joseon foguèron mercats per una patz relativa e veguèron la creacion de l'alfabet [[Hangeul|Hangul]] per [[Sejong lo Grand]] al sègle XIV e l'espeliment del [[Confucianisme]].

[[Fichièr:Gyeongbok Palace main attraction.png|thumb|left|Lo [[Gyeongbokgung|Palais Gyeongbok]] es lo pus grand dels [[Cinc Grands Palais]] bastits pendent la [[Dinastia Joseon]].]]

Entre 1592 e 1598, los [[Invasion Japonesa de Corèa|japoneses envasiguèron Corèa]]. [[Toyotomi Hideyoshi]] menèt las fòrças japonesas e ensagèt d'envasir lo [[Asia|continent asiatic]] a travèrs Corèa, mas foguèt saique rebutat per l'accion de l'[[Armada vertuosa]] amb l'ajuda de la [[Dinastia Ming]] chinesa. Aquesta guèrra vegèt tanben la pujada de l'amiral  [[Yi Sun-sin]] e del seu "[[Vaissèl tartuga]]". Dins los ans 1620 e 1630 Joseon patiguèt d'[[Invasion manchosa de Corèa Korea|invasions pels manchós]] que benlèu conqueriguèron tanben la [[Dinastia Ming]] chinesa. 

Après las [[Segonda Invasion Manchó de Corèa|invasions manchós]], Joseon coneguèt un periòde d'aperaquí 200 ans de patz. Mai que mai los reis, [[Yeongjo de Joseon|Yeongjo]] e [[Jeongjo de Joseon|Jeongjo]] menèron una nòva renaissença de la Dinastia Joseon.

Pendent los darrièrs ans de la Dinastia Joseon, la politica isolacionista de Corèa la faguèt escaissar "[[Reialme Ermita]]", mai que mai per proteccion contra l'[[imperialisme]] de l'oèst, abans que foguèsse forçada de se dobrir al comèrci dins lo periòde [[Corèa jol Poder Japonés|del poder colonial japonés]].

=== Après division ===

[[File:Esquèma generau de la Guèrra de Corèa.png|thumb|Esquèma generau de la Guèrra de Corèa.]]

Malgrat lo plan inicial per una Corèa unificada  propausat en 1943 a la [[Declaracion del Caire]], la pujada de las bregas de la [[Guèrra Freja]] entre los [[EUA]] e l'[[Union Sovietica]]  menèt a l'establiment de dos govèrns separats sostenguts per de poders estrangièrs, cadun amb  la seuna ideologia, a abotiguèt a la [[division de Corèa]] en doas entitats politicas: la [[Corèa del Nòrd]] e la [[Corèa del Sud]]. Dins lo nòrd, un ancian militant comunista de la guerilla antijaponesa, [[Kim Il-sung]] ganhèt lo poder a travèrs la mobilizacion politica dels coreans, e al sud, un exiliat e líder politic de drecha [[Syngman Rhee]], foguèt installat coma president.

Lo 25 de junh de 1950, la Corèa del Nòrd faguèt una temptativa d'unificar lo país per la fòrça militara, çò que menèt a la [[Guèrra de Corèa]]. A aqueste moment, l'Union Sovietica  boicotèt las [[Nacions Unidas]] (UN), en utilizar son drech de veto. Aquò menèt las Nacions Unidas a intervenir dins la guèrra civila quand venguèt evident que la superioritat de las fòrças nòrd-coreanas unificariá lo país entièr. L'Union Sovietica e la [[China|Republica Populara de China]] sostenguèron la Corèa del Nòrd, amb la participacion dels milions de soldats de las tropas chinesas. Après las enòrmas avançadas dels dos costats, e las pèrdas massivas dins los civils coreans del nòrd e del sud, la guèrra atenguèt una situacion blocada. L'armistici de 1953, jamai signat per la Corèa del Sud, partegèt la peninsula al long de la [[Zòna desmilitarizada coreana|zòna desmilitarizada]] prèp de la linha de demarcacion originala. Cap de tractat de patz foguèt pas signat, ne resultèt que los dos païses demorèron tecnicament en guèrra. Aperaquí {{formatnum:2500000}} personas moriguèron pendent lo conflicte<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/322419/Korean-War Korean War (1950–53)]. Britannica Online Encyclopedia.</ref>.

En 1960, [[Revolucion d'abril|una revòlta estudianta]] menèt a la demission del president autocratic [[Syngman Rhee]]. Un periòde d'instabilitat politica seguèt, rompuda l'an seguent per lo còp d'Estat del general [[Park Chung-hee]] contra lo govèrn flac e ineficaç. Park ocupèt la foncion de president fins a son assassinat en 1979. Son govèrn se caracterizèt per una susprenenta e rapida creissença economica basada sus l'industrializacion de las exportacions, e a l'encòp per una repression politica sevèra. Park foguèt fortament criticat per èsser un dictator militar despietadós, e mai que l'economia coreana se foguès developada significativament jol seu poder.

L'annada après l'assassinat de Park foguèt marcada per un trebolum politic grandàs coma la repression preventiva dels candidats de l'oposicion a las eleccions presidencialas. En 1980 i aguèt un nòu còp d'Estat pel general [[Chun Doo-hwan]] contra lo govèrn de transicion de Choi Gyu Ha, lo president interim e l'ancian primièr ministre jos Park. Chun prenguèt la  presidéncia. Lo sieu còp d'Estat provoquèt de protestacions del país entièr que demandavan la [[democracia]], en particular dins la vila de Gwangju, en [[Jeollanam-do]], ont Chun mandèt las fòrças especialas per reprimir violentament lo movement de democratizacion.


Fins a 1987, Chun e son govèrn dirigiguèt Corèa jos un poder despotic, quand Park Jong Chul—un estudiant de l'[[Universitat Nacionala de Seol]] —foguèt torturat e assassinat. Lo 10 de junh, l'Associacion dels Prèires Catolics per la Justícia revelèt la tortura de Park, provocant de manifestacions per tot lo país. Fin finala, lo partit de Chun, lo [[Partit Democratic de la Justícia]], e son líder, [[Roh Tae-woo]] faguèron la Declaracion del 29 de junh, que i anoncièron l'eleccion presidenciala dirècta. Roh ganhèt l'eleccion d'una corta avança contra los dos principals dirigents de l'oposicion, [[Kim Dae-jung]] e [[Kim Young-sam]].

[[Fichièr:Gangnam-gu,_Seoul,_South_Korea_-_February_2009.jpg|thumb|200px|left|Vista del districte [[Gangnam-gu|Gangnam]] de Seol al jorn de uèi. Lo succès economic de la Corèa del Sud es sovent dich [[Miracle del riu Han]].]]
En 1988, Seol organizèt amb succès los [[Jòcs Olimpics d'estiu de 1988|Jòcs Olimpics d'estiu]], e contunhèt son devolopament  economic per venir sòci de l'[[Organizacion per la Cooperacion e lo Desvolopament Economic]] (OECD) en 1996. Coma mantun dels sieus vesins asiatics, la Corèa del Sud foguèt afectada per la [[Crisi Financièra Asiatica de 1997|Crisi financièra de 1997]], pasmens lo país aguèt la capacitat de contunhar sa creissença economica.

En junh de 2000, dins l'encastre de la politica de dobertura (''[[Sunshine Policy]]'') del president [[Kim Dae-jung]], se tenguèt un encontre nòrd-sud a [[Pyeongyang]], la capitala de la Corèa del Nòrd. Pus tard dins l'an, Kim recebèt lo [[Prèmi Nobel de la Patz]] "''per son òbra en favor de la democracia e dels dreches umans en Corèa del Sud e en Asia del Sud-Èst en general, e per la patz e la reconciliacion amb la Corèa del Nòrd en particular ''"<ref>{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2000/index.html|títol=The Nobel Peace Prize 2000|publisher=The Nobel Foundation|year=2000|accessdate=2009-02-17}}</ref>

En 2002, la Corèa del Sud e Japon coorganizèron la [[Copa del Mond de Fotbòl]], pasmens las relacions entre los dos païses se degalhèron amor del conflicte per la [[sobeiranetat]] dels illets Dokdo (tanben sonats [[Takeshima]] e [[Ròcas de Liancourt]]), qu'anava èsser conegut jol nom de [[Brega de las Ròcas de Liancourt]].

== Politica ==
[[Fichièr:Seoul-National.Assembly-02.jpg|thumb|left|L'Assemblada Nacionala de Corèa del Sud]]
Coma fòrça  democracias,<ref>[http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20081021185552/graphics.eiu.com/PDF/Democracy%20Index%202008.pdf The Economist Intelligence Unit's Index of Democracy 2008]</ref> lo govèrn de Corèa del Sud es devesit en tres brancas: [[poder executiu]],  [[poder judiciari]], e [[poder legislatiu]]. Las brancas executivas e legislativas  operan d'en primièr al nivèl nacional, a travèrs mantun ministèris dins la branca executiva que tanben an de foncions localas. Los govèrns locals son semiautonòms, e tenon a l'encòp un còrs executiu e un còrs legislatiu.  La branca judiciària opèra a l'encòp als nivèls nacional e local. La Corèa del Sud es una democracia constitucionala.

L'estructura del govèrn de Corèa del Sud es determinada per la [[Constitucion de la Republica de Corèa]]. Aquel document foguèt revisat mantun còp dempuèi sa primièra promulgacion en 1948 (vejatz [[Istòria de la Corèa del Sud]]). Pasmens, sèrva qualques caracteristicas importantas; levat lo periòde de la corta [[Segonda Republica de Corèa del Sud]], lo país sempre aguèt un sistèma presidencial amb un cap executiu independent.<ref>{{cite web |url=http://www.servat.unibe.ch/icl/ks00000_.html |títol=South Korea - Constitution |publisher=International Constitutional Law |accessdate=2009-02-16}}</ref> La Corèa del Sud desvolopèt una democracia liberala amb succès dempuèi los ans 1960 e la primièra [[Eleccions en Corèa del Sud|eleccion]] foguèt en 1948. Lo ''[[The World Factbook|CIA World Factbook]]'' descriguèt la democracia sud-coreana coma una "democracia modèrna de plen foncionament".<ref name=ciawfb>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html |títol=Korea, South |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |work=[[The World Factbook]] |date=10 February 2009 |accessdate=2009-02-16}}</ref>

== Divisions administrativas ==
[[Fichièr:Provinces of South Korea.svg|thumb|200px|left|Principala divisions de la Corèa del Sud]]
[[Fichièr:Southkoreamap.png|thumb|left|200px|Mapa generala de la Corèa del Sud]]
{{article detalhat|Divisions administrativas de la Corèa del Sud}}
Las divisions administrativas màgers de la Corèa del Sud son las '''províncias''', las  '''vilas metropolitanas ''' (vilas autogovernadas que fan pas partida de cap de províncias), e una '''vila especiala'''.
<center>
{| class="wikitable"
! !! Nom<sup><small>a</small></sup> !! [[hangeul]] !! [[hanja]] !! [[populacion]]
|-
!colspan="5"| Vilas Especialas (''Teukbyeolsi'')<sup><small>a</small></sup>
|-
|1||[[Seol|Seol (Vila Especiala)]]||서울특별시||서울特別市||10 421 782
|-
!colspan="32"| Vilas Metropolitanas (''Gwangyeoksi'')<sup><small>a</small></sup>
|-
|2||[[Busan]]||부산광역시||釜山廣域市||3 635 389
|-
|3||[[Daegu]]||대구광역시||大邱廣域市||2 512 604
|-
|4||[[Incheon]]||인천광역시||仁川廣域市||2 628 000
|-
|5||[[Gwangju]]||광주광역시||光州廣域市||1 415 953
|-
|6||[[Daejeon]]||대전광역시||大田廣域市||1 442 857
|-
|7||[[Ulsan]]||울산광역시||蔚山廣域市||1 087 958
|-
!colspan="5"|Províncias (''Do'')<sup><small>a</small></sup>
|-
|8||[[Gyeonggi-do]]||경기도||京畿道||10 415 399
|-
|9||[[Gangwon-do (Corèa del Sud)|Gangwon-do]]||강원도||江原道||1 592 000
|-
|10||[[Chungcheongbuk-do]] (Nòrd Chungcheong)||충청북도||忠淸北道||1 462 621
|-
|11||[[Chungcheongnam-do]] (Sud Chungcheong)||충청남도||忠淸南道||1 840 410
|-
|12||[[Jeollabuk-do]] (Nòrd Jeolla)||전라북도||全羅北道||1 890 669
|-
|13||[[Jeollanam-do]] (Sud Jeolla)||전라남도||全羅南道||1 994 287
|-
|14||[[Gyeongsangbuk-do]] (Nòrd Gyeongsang)||경상북도||慶尙北道||2 775 890
|-
|15||[[Gyeongsangnam-do]] (Sud Gyeongsang)||경상남도||慶尙南道||2 970 929
|-
!colspan="5"|Província Especiala autogovernada (''Teukbyeoljachi-do'')<sup><small>a</small></sup>
|-
|16||[[Jeju-do|Jeju-teukbyeoljachido]]||제주특별자치도||濟州特別自治道||560 000
|}
</center>

== Geografia ==

{{veire|Geografia de Corèa del Sud}}
[[Fichièr:South Korea Topography.png|thumb|left|[[Topografia]] de la Corèa del Sud]]
[[Fichièr:Korea-Boseong-Green.tea-09.jpg|thumb|right|Cultura de [[tè]] en laissas a [[Boseong]].]]
La Corèa del Sud ocupa la part sud de la peninsula de Corèa, que s'espandís sus {{unitat|1100|km}} dempuèi lo continent asiatic. Aquesta peninsula montanhosa es confrontada per la [[Mar Jauna]] a l'oèst, e per la [[Mar de l'Èst]] a l'èst. Sa part sud es virada cap a l'[[estrech de Corèa]] e la [[Mar de China Orientala]].

La [[Aira|superfícia]] totala del país es de {{unitat|10003200|km|2}}<ref>The estimated area rises steadily from year to year, possibly due to land reclamation. {{cite web |url=http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM= |work=Korea Statistical Information Service |títol=행정구역(구시군)별 국토적 |accessdate=2006-03-27}}</ref>

La Corèa del Sud se pòt devesir en quatre grandas regions: una region èst de cadenas de nautas montanhas e de planas costièras estrechas; una region oèst de largas planas costièras, bacins de rius e còlas arredondidas; una region sud-oèst de montanhas e vals; e una region sud-èst dominada per lo larg bacin del [[Riu Nakdong]].

Las tèrras de Corèa del Sud son mai que mai montanhosas, e la màger part son pas lauradissas. Las bassas tèrras situada a l'oèst e al sud-èst, constituisson sonque 30% de las tèrras totalas.

Aperaquí 3000 illas, mai que mai pichonas e inabitadas, se trapan al larg de las còstas oèst e sud de la Corèa del Sud. [[Jeju-do]] es situat aperaquí a {{unitat|100|km}}  de la còsta sud. Es la pus granda illa del país amb {{unitat|1845|km²}}. Jeju es tanben lo site del trescòl de Corèa del Sud: [[Hallasan]], un [[volcan]] atudat, que s'enauça a {{unitat|1950|m}} en dessús del nivèl de la mar. Las illas mai a l'èst incluson  [[Ulleungdo]] e  [[Liancourt Rocks]] (Dokdo en corean), que [[Marado]] e [[Socotra Rock]] son las illas mai sud de Corèa del Sud.

La Corèa del Sud ten 20 pargues nacionals e qualques sites naturals populars coma los camps de tè de [[Boseong]], o lo Pargue ecologic de la baia de Suncheon dins la província de Jeollanam-do.

== Clima ==

La Corèa del Sud a un clima continental umid e un clima subtropical umid, e es afectada per la [[monson]] èst-asiatica,  amb de precipitacions pus importantas en estiu pendent una corta sason pluviosa sonada ''[[Sason pluviosa èst-asiatica|jangma]]'' ([[:ko:장마|장마]]), que comença a la fin del mes de junh fins a la fin del mes de julhet. Los ivèrns pòdon èsser freges: a Seol, las temperaturas mejanas de genièr van de {{unitat|−7|[[gra Celsius|°C]]}} a {{unitat|1|°C}}, e las temperaturas mejanas d'agost van de {{unitat|22|°C}} a {{unitat|30|°C}}. Las temperaturas son mai nautas al ras de la còsta sud e considerablament bassas dins las montanhas interioras. Las casudas de pluèja son concentradas dins los meses d'estiu, de junh fins a setembre. La còsta sud es subjècta als ciclons tropicals a la fin de l'estiu que pòrtan de vents violents e de fòrtas pluèjas. La mejana annadièra de las precipitacions varia de {{unitat|1.370|mm}} a Seol a {{unitat|1.470|mm}} a [[Busan]]. Ocasionalament, los "tifons" pòrtan vents violents e aigats.

== Economia ==
''De veire: [[Economia de la Corèa del Sud]]''
[[Fichièr:South Korea's GDP (nominal) growth from 1960 to 2007.png|thumb|right|La creissença del [[PIB]] de la Corèa del Sud entre 1960 e 2007, en milions de dollars US. Los coreans dison aquesta creissença rapida lo [[Miracle del Riu Han]].]] 
[[Fichièr:09 Hyundai Genesis.jpg|thumb|right|[[Hyundai Kia Automotive Group]] es lo quatren fabricant mondial d'automobilas en tèrmes d'unitats vendudas.]]

La Corèa del Sud aviá la segonda creissença economica mai rapida del mond entre 1960 e 1990.<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/books?id=zdqAakpAeloC&pg=PA328&lpg=PA328&dq=south+korea+fastest+growing+economy+20th+century&source=web&ots=UUvZrK4buo&sig=cvQaMFViBSklOtjirClbbGjgPKY&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=10&ct=result |títol=Handbook of Markets and Economies |last=Pecotich |first=Anthony |coauthors=Shultz, Clifford J. |publisher=M.E. Sharpe |isbn=978-0-7656-0972-4 |accessdate=2009-02-17 |year=2006}}{{page number|date=February 2009}}</ref> La transformacion de la Corèa del Sud en un país desvolopat pendent aqueste passa foguèt sonada lo [[Miracle del Riu Han]], la Corèa del Sud èra considerada coma un dels [[Quatre Tigres Asiatics]]. Lo vam de la creissença foguèt complit a la debuta en pagar de salaris bas dins las fabricas produsent intensivament de produches destinats a l'exportacion.<ref>http://countrystudies.us/south-korea/45.htm</ref> La Corèa del Sud es sòci de l'[[Organizacion per la Cooperacion e lo Desvolopament Economic|OCDE]], e es classificada coma una economia de naut revengut nacional brut per la [[Banca Mondiala]] e coma una  [[País Desvolopat|economia avançada]] per lo [[Fons Monetari Internacional]] e la [[CIA]]<ref name=qq>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/groups.htm#ae IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, Database—WEO Groups and Aggregates Information, October 2008.]</ref><ref name=cia>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html|title=Appendix B. International Organizations and Groups. [[World Factbook]].|author=CIA|date=2008|accessdate=2008-04-10}}</ref> e coma un mercat desvolopat per lo [[Grop FTSE]]. Pasmens, es sempre considerat coma un mercat emergissent per lo [[MSCI]] a causa de {{cita|la manca d'un plena convertibilitat del won, la rigiditat del sistèma d'identificacion, e de practicas anticompetitivas}}.<ref>http://www.reuters.com/article/marketsNews/idUSN1524411720090615</ref>

Uèi, l'economia de la Corèa del Sud es dominada per de grops d'afars bèls apelats [[Chaebol]]. Aqueles incluson de companhiás coma [[Samsung]], [[LG]], [[Hyundai Kia Automotive Group|Hyundai-Kia]] e [[SK Group|SK]]. Los Chaebol son de multinationalas globalas poderosas e sostengudas pels govèrns e proprietàrias de nombrosas entrepresas internacionalas. Lo mot corean significa {{cita|afar familial}} o {{cita|monopòli}} e s'emplega sovent dins lo meteis sens que ''conglomerate'' en anglés.<ref>http://www.economist.com/businessfinance/displaystory.cfm?story_id=13962534</ref>

Malgrat de feblas [[ressorsas naturalas]] e un territòri pichon, entre las economias màgers del G-20, l'economia sud-coreana es la quatrena d'Asia e la quinzena al mond. Coma l'[[Alemanha de l'Oèst]] e [[Japon]], l'[[industrializacion]] rapida dempuèi los ans 1960 faguèt de la Corèa del Sud un dels dètz primièrs exportadors mondials  <!-- "In 2007, it was" NOT "it is" (see census.gov reference) --> Es lo seten partenari comercial dels [[EUA]] per òrdre d'importància<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top0712.html|title=Top Trading Partners – Total Trade, Exports, Imports|publisher=[[United States Census Bureau]]|date=14 February 2008|accessdate=2009-02-17}}</ref> e l'ochen per l'[[Union Europèa]].<ref>{{cite web|url=http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_122529.pdf|title=Top Trading Partners |publisher=EU Directorate General for Trade|date= 2008|accessdate=2009-02-17}}</ref> En 2009, la Corèa del Sud foguèt classificada coma lo país pus innovador al mond entre las economias màgers per [[Boston Consulting Group|BCG]] e la [[National Association of Manufacturers|NAM]].<ref>[https://web.archive.org/web/20180428094209/http://www.nam.org/innovationreport.pdf The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge]</ref>

La Corèa del Sud es lo primièr bastidor de naus als mond,<ref name="shipbuilding1">http://www.straightstocks.com/investing-in-asia-stocks/south-korea-dominates-shipbuilding-industry</ref><ref name="shipbuilding2">https://web.archive.org/web/20210109055008/http://www.shipbuilding.or.kr/Report/Foreign/Foreign_Review/Foreign_Review.html</ref> e un dels cinc primièrs fabricant d'automobilas.<ref>[http://www.autoindustry.co.uk/news/15-02-06_9 autoindustry.co.uk]</ref> 
La Corèa del Sud domina tanben per las importacions de [[petròli]] brut,<ref>[http://www.energykorea.or.kr/community/energysitemap0101/gallery_view.php?page=1&NO=2&src_name=&src_value= World's Fourth Largest Crude Oil Importer - http://www.energykorea.or.kr]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090106185229/http://www.upiasia.com/Economics/2008/03/14/rising_import_costs_cloud_skorean_economy/6411/ Rising import costs cloud S.Korean economy]</ref> e rafinat <ref>http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aXCTb.flA4_c</ref> e l'industria de la bastison.<ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2009/BUSINESS/10/19/korea.dubai.tower/index.html|títol=Dubai skyscraper symbol of S. Korea's global heights|publisher=CNN|date= October 19 2009|accessdate=2009-10-19}}</ref>

La siá capitala, Seol, foguèt classificada sus la tièra de las dètz primièras vilas pel comèrci e la finança per [[Forbes]] e [[Mastercard]],<ref>http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities_slide_7.html?thisSpeed=15000</ref><ref>http://www.citymayors.com/economics/financial-cities.html</ref> e es lo centre de l'industria dels servicis en Corèa del Sud<ref>{{cite web|url=http://www.citymayors.com/economics/financial-cities.html|title=London remains number one but the future belongs to Asia|publisher=City Mayors|date=10 June 2008|accessdate=2009-02-16}}</ref><ref>{{cite web|url=http://webnet.oecd.org/wbos/Index.aspx?DataSetCode=REG_ACC_TL2|títol=OECD Regional Accounts|year=2006|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development|accessdate=2009-02-16}}</ref>

En 2008, l'[[Airal de Liure Comèrci]] amb los [[Estats Units]] (o [[U.S.-Korea Free Trade Agreement|KORUS FTA]]) E l'[[Union Europèa]] foguèt realizat.<ref>{{cite news|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/special/2008/11/176_27098.html|title=S. Korea, EU Seek to Conclude FTA This Year|last=Kim|first=Se-jeong|publisher=The Korea Times|date=7 June 2008|accessdate=2009-02-21}}</ref> A aqueste moment, lo PIB per cap de la Corèa de Sud èra estimat a {{unitat|27646|$}}.<ref>{{cite web|=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=74&pr1.y=12&c=193%2C542%2C122%2C137%2C124%2C181%2C156%2C138%2C423%2C196%2C935%2C142%2C128%2C182%2C172%2C576%2C132%2C936%2C134%2C961%2C174%2C184%2C532%2C144%2C176%2C146%2C178%2C436%2C112%2C136%2C111%2C158&s=PPPPC&grp=0&a=|title=IMFWorld Economic Outlook Database, April 2009}}</ref>

== Defensa ==

=== Aliança ambé leis Estats Units ===

[[Fichièr:F-15K arrives at Nellis AFB.jpg|thumb|right|Avion de combat F-15.]]

Dempuei la [[guèrra de Corèa]] ([[1950]]-[[1953]]), Corèa dau Sud e [[Estats Units d'America|Estats Units]] son d'aliats pròches. D'efèct, Corèa dau Sud a mandada aperaquí {{formatnum:325000}} òmes per combatre ambé leis Estatsunidencs durant lei diferentei guèrras de la [[Guèrra Freja]], coma la [[Guèrra de Vietnam]], o dau començament dau sègle XXI, coma la Segonda Guèrra d'Iraq en [[2003]]. Enterin, leis [[Estats Units d'America|Estats Units]] an totjorn un còrs de {{formatnum:28500}} militars sus lo territòri corean. D'exercices comuns son regularament organizats entre lei doas armadas.

=== Fòrças armadas ===

[[Fichièr:Korean K1 Tank.JPEG|thumb|right|[[Carri de combat]] K1 produch localament per Corèa del Sud.]]

''De veire: [[Forças armadas de Corèa del Sud]]''

Lei fòrças de Corèa dau Sud son entre lei mai poderosas d'Asia Orientala ambé leis armadas de la [[Republica Populara de China]], de [[Japon]] e de [[Corèa del Nòrd|Corèa dau Nòrd]]. En [[2010]], leis efectius èran egaus a {{formatnum:672000}} militars per un budget de 24,0 miliards de [[dolar]]s, siá 2,8% dau [[PIB]] dau país. Corèa dau Sud a tanben una industria militara desvolopada e diversificada.

Lei tropas son devesidas en fòrças terrèstras, [[Marina militara|navalas]] e [[Fòrça aeriana|aerianas]]. L'armada de tèrra es lo grop principau ambé {{formatnum:522000}} òmes que pòdon alinhar {{formatnum:5850}} [[carri de combat|carris de combats]] e veïculs [[Blindatge|blindats]], {{formatnum:11337}} sistèmas d'[[artilhariá]], {{formatnum:13000}} sistèmas de sostèn d'[[infantariá]]. Sei materiaus son variats, ancians e modèrnes au còp. Per exemple, lei carris [[M48 Patton]], apareguts en [[1953]] son totjorn utilizats enterin que lei pus modèrnes [[K1]] e [[K1|K1A1]] en servici dempuei leis annadas 1990 e 2000. Lei [[Marina militara|fòrças navalas]] son principalament destinadas a la defensa dei còstas e ais operacions de desbarcament. Son fachas de 170 [[naviri]]s e {{formatnum:27000}} marins. Enfin, l'[[Fòrça aeriana|aviacion]] tèn mai de 600 aparelhs de combat que son, coma lei veïculs terrèstres, una mescla d'unitats ancianas e modèrnas (F4, F5, F-15 e KF-16).

== Cultura ==
{{Seccion vuèja o incompleta}}

== Annèxas ==

=== Bibliografia ===

* {{En}} {{Cite book|cognòm=Cumings|nom=Bruce|data=1997|títol=Korea's place in the sun. New York: W.W. Norton|isbn=0393316815}}

* {{En}} {{Cite book|autor=Korea Overseas Information Service|data=2003|títol=Handbook of Korea|edicion=11th ed. Seoul: Hollym|isbn=1-56591-212-8}} 
* {{En}} {{Cite book|cognòm=Nahm|nom=Andrew C|data=1996|títol=Korea: A history of the Korean people (2nd ed.)|edicion=Seoul: Hollym|isbn=1-56591-070-2}} 
* {{En}} {{Cite book|cognòm=Yang|nom=Sung Chul|data=1999|títol=The North and South Korean political systems: A comparative analysis (rev. ed.)|edicion=Seoul: Hollym|isbn=1-56591-105-9}} 
* {{En}} {{Cite book|autor=Yonhap News Agency|data=2004|títol=Korea Annual 2004|isbn=89-7433-070-9}} 
* {{En}} {{Cite book|cognòm=Hart|nom=Dennis|data=2003|títol=From Tradition to Consumption: Constructing a Capitalist Culture in South Korea|isbn=ISBN 89-88095-44-8}} 
* {{En}} {{Cite book|cognòm=Breen|nom=Michael|data=2004|títol=The Koreans: Who They Are, What They Want, Where Their Future Lies. St. Martin's Griffin|isbn=0-312-32609-2}} 
* {{En}} {{Cite book|cognòm1=Gi-wook|cognòm2=Robinson|nom2=Michael|nom1=Shin|títol=Colonial modernity in Korea|data=1999|editor=Harvard University Press}}

=== Vejatz tanben ===

=== Ligams extèrnes ===

=== Nòtas e referéncias ===
[[Categoria:Corèa del Sud|*]]
{{Commons|South Korea|Corèa del Sud}}<references />{{païses d'Asia}}