Veire la font de Cicle de l'aiga

{{Dialècte Provençau}}
{{1000 fondamentals}}

[[Fichièr:Cicle de l'aiga - Cicle naturau de l'aiga.png|thumb|Esquèma generau dau cicle naturau de l'aiga]]

Lo '''cicle de l'[[aiga]]''' (ò '''cicle idrologic''') es un modèl que permet de representar la circulacion d'[[aiga]] entre lei sèrvas principalas de l'[[idrosfèra]] [[Tèrra|terrèstra]]. Sota l'efiech dau [[raionament]] [[Solelh|solar]], l'[[aiga]] deis [[ocean]]s s'evapora. La [[vapor d'aiga]] eissida d'aqueu fenomèn forma de [[nívol]]s a l'origina de [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]]. Dins lei regions [[continent]]alas, aquela aiga engendra la formacion de [[riu]]s e de [[jaç freatic|jaç freatics]] que transpòrtan l'[[aiga]] fins ais [[ocean]]s onte lo cicle pòu tornar començar. De sèrvas e de flux segondaris existisson e pòdon localament complexificar lo fenomèn. Aqueu modèl permet de visualizar aisament de paramètres importants dau [[clima]] d'una region. Ansin, pòu èsser utilizat per prepausar d'explicacions ais efiechs deis activitats [[Homo sapiens|umanas]] sus la circulacion dei massas d'[[aiga]] terrèstras.

== Istòria ==

Durant l'[[Antiquitat]], divèrsei pensaires s'interessèron a l'origina de l'[[aiga]] presenta dins la [[natura]]. Aquò menèt a la formulacion de [[teoria]]s totalament erronèas<ref>Per exemple, dins lei [[poesia|poèma]]s d'[[Omèr]], la [[Tèrra]] es descricha coma una mena de [[continent|massa continentala]] flotant sus un [[ocean]] gigant.</ref> mai, dins plusors regions, de [[filosofia|filosòfs]] e sabents descurbiguèron lo foncionament de partidas dau cicle. Entre leis observacions pus impressionantas, se pòdon citar :
* plusors passatges de la [[Bíblia]] presentan de descripcions mencionant la formacion dei [[nívol]]s a partir de l'[[evaporacion]] de l'[[aiga]], lo ròtle de la vapor d'[[aiga]] dins la [[plueja]] e lo regolament de l'[[aiga]] fins a la [[mar]]. Lo ''[[Libre de Job]]'' e lo ''[[Siracida]]'' contènon leis observacions pus precisas<ref>[[Siracida]] 1:6-7 e 11:3 e [[Libre de Job|Job]] 36:27-28.</ref>. Pasmens, la data de redaccion d'aquelei tèxtes es mau coneguda e situada, fauta de mielhs, entre lei [[sègle IX avC|sègles IX]] e [[sègle II avC|II avC]].
* vèrs [[-500|500 avC]], plusors [[filosofia|filosòfs]] [[Grècia antica|grècs]] notèron lo ròtle de la [[plueja]] dins la formacion dei [[riu]]s. Pasmens, aquò esbrandèt pas lo consensus generau eissit dau periòde d'[[Omèr]]. Per la màger part dei Grècs, existiá un [[ocean]] sosterranh gigant qu'engendrava de remontadas d'[[aiga]] a l'origina dei [[fònt (idrologia)|fònts]]. Divèrsei tèxtes dei [[sègle IV avC|sègles IV]] e [[sègle III avC|III avC]] mòstran l'existéncia d'idèas e d'esitacions similaras en [[Republica Populara de China|China]].
* dins l'imne intitulat ''[[Adityahṛdayam]]'' de l'[[epopèia]] [[Índia|indiana]] ''[[Ramayana]]'', probablament redigida entre lo [[sègle III avC]] e lo [[sègle III apC]], es depintat l'efiech dau raionament [[Solelh|solar]] sus l'[[aiga]] e sus la formacion dei [[plueja]]s.

La premiera formulacion de la teoria dau cicle de l'aiga foguèt l'òbra de [[Bernard Palissy]] (vèrs [[1510]]-[[1589]]). En oposicion amb de personalitats coma [[Bartholomeus Anglicus]] (vèrs [[1202]]-[[1272]]), [[Leonardo da Vinci]] ([[1452]]-[[1519]]) e [[Athanasius Kircher]] ([[1602]]-[[1680]]) qu'èran en favor d'adaptacions de la teoria [[Antiquitat|antica]] deis infiltracions d'[[aiga]] anant deis [[ocean]]s ai [[fònt (idrologia)|fònts]] terrèstres, [[Bernard Palissy|Palissy]] mostrèt que lo nivèu dei [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]] èra sufisent per assegurar lo [[debit]] observat dins lei [[riu]]s. Dins aquò, foguèt necessari d'esperar lei trabalhs dau sabent [[Pierre Perrault (sabent)|Pierre Perrault]] ([[1611]]-[[1680]]) per validar la teoria e una partida non negligibla de la comunautat scientifica refusèt de l'acceptar fins au sègle XIX<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Asit K. Biswas, ''History of Hydrology'', American Elsevier, 1970.</ref>.

== Descripcion dau cicle ==

Lo cicle de l'aiga es constituït per un ensemble de sèrvas que contènon l'[[aiga]] de l'[[idrosfèra]] [[Tèrra|terrèstra]]. Aquelei sèrvas son liadas entre elei per de flux que son de paramètres importants deis [[ecosistèma]]s e dau [[clima]] presents dins una region donada.

=== Lei sèrvas diferentas ===

{{veire|Idrosfèra}}

L'[[aiga]] de l'[[idrosfèra]] [[Tèrra|terrèstra]] se tròba dins de sèrvas que son leis elements de basa dau cicle de l'aiga. Lei tres ensembles pus importantas son :
* leis [[ocean]]s e lei [[mar]]s que contènon 97,25% dau [[volum]] totau de l'[[aiga]] que forma l'[[idrosfèra]] (siá 1,37 miliards de [[quilomètre cube|quilomètres cubes]]).
* lei [[indlandsis|calòtas polaras]] e lei [[glacièr|glaciers]] que compausan aperaquí 2,05% de l'[[aiga]] presenta a la superficia  [[Tèrra|terrèstra]] (siá 29 milions de quilomètres cubes).
* leis [[aiga sosterranha|aigas sosterranhas]] que contènon environ 0,68% de l'[[idrosfèra]].
Lei [[volum]]s que constituïsson leis autrei sèrvas son ben mens importants :
* lei [[lac]]s, leis [[estanh]]s e lei [[palun]]s contènon 0,01% de l'[[aiga]] de l'[[idrosfèra]].
* l'aiga a l'origina de l'umiditat dei sòus representa 0,005% dau volum totau de l'[[idrosfèra]].
* la [[vapor d'aiga]] presenta dins l'[[atmosfèra]] constituís 0,001% de l'[[idrosfèra]].
* l'[[aiga]] contenguda dins lei [[fluvi]]s e lei [[riu]]s e dins leis [[organisme]]s [[vida|vivents]] representan de fraccions marginalas (< 0,001%).

{| class="wikitable center" style="margin-left:1em; text-align:center"
|+ '''Volum d'aiga e temps de residéncia de l'aiga per lei sèrvas diferentas'''
! colspan="2" style="text-align:center" valign="top" | Sèrva || Volum <br>({{unité||e=6|km|3}})|| valign="top"|Percentatge<br /> volum dau totau
!Temps de residéncia
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |[[Ocean]]s
|1 370
|97,25
|{{formatnum:3200}} ans
|-
| rowspan="2" style="text-align:center" |[[Indlandsis|Calòtas polaras]] et [[glacièr|glacier]]s
| [[Antartida]]
| rowspan="2" |29
| rowspan="2" |2,05
|{{formatnum:20000}} ans
|-
|[[Glacièr|Glaciers]]
|20 a 100 ans
|-
| rowspan="2" |[[Aiga sosterranha]]
|pauc prefondas
| rowspan="2" |9,5
| rowspan="2" |0,68
|100 a 200 ans
|-
|prefondas
|{{formatnum:10000}} ans
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |[[Lac]]s
|0,125
|0,01
|50 a 100 ans
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |Umiditat dei sòus
|0,065
|0,005
|1 a 2 mes
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |[[Atmosfèra terrèstra|Atmosfèra]]
|0,013
|0,001
|9 jorns
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |[[Fluvi]]s e [[riu]]s
|0,0017
|0,0001
|2 a 6 mes
|-
| colspan="2" style="text-align:center" |[[Biosfèra]]
|0,0006
|0,00004
| -
|-
| colspan="2" |[[Nèu]] sasoniera
| -
| -
|2 a 6 mes
|}

=== Lei flux entre sèrvas ===

==== L'evaporation e la transpiracion ====

L'[[evaporacion]] es lo fenomèn de transformacion de l'[[aiga]] [[liquid]]a en vapor sota l'efiech dau raionament [[Solelh|solar]]. Permet lo transferiment de [[matèria]] entre leis estendudas d'[[aiga]] liquida ([[ocean]]s, [[lac]]s, [[riu]]s...) e l'[[atmosfèra terrèstra|atmosfèra]]. Son intensitat varia segon la poissança dau raionament solar, la quantitat d'[[aiga]] disponibla, lo taus d'umiditat dins l'[[aire]], la [[velocitat]] dau [[vent]] ò la [[temperatura]].

La [[transpiracion]] es un autre mecanisme basat sus l'[[evaporacion]]. Permet lo passatge de l'[[aiga]] [[liquid]]a contengut dins leis [[organisme]]s [[vida|vivents]] vèrs l'[[atmosfèra terrèstra|atmosfèra]]. Totei leis [[organisme]]s son regardats per aqueu fenomèn mai lei [[vegetalia|vegetaus]] i tènon un ròtle preponderant. D'efiech, gràcias au pompatge de l'umiditat dau sòu per lei raiç, engendran un flux pus important qu'aqueu congreat per lo rèsta dau vivent.

==== Lei precipitacions ====

{{veire|Precipitacion (meteorologia)}}

Lei [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]] permèton de transformacion la vapor d'aiga [[atmosfèra|atmosferica]] en [[aiga]] [[liquid]]a ò [[solid]]a que tomba au [[sòu]]. Dins l'atmosfèra, la baissa de la [[temperatura]] permet de condensar aquela vapor per formar de gotetas ò de microcristaus a l'origina dei [[nívol]]s. Puei, quand lei condicions son favorablas, lei gotetas e lei microcristaus pòdon s'assemblar entre elei per constituïr de particulas pron pesucas per tombar. Segon la [[temperatura]], aquelei particulas son [[liquid]]as ([[plueja]], [[nèbla]]) ò [[solid]]as ([[nèu]], [[granhòla]]).

La màger part dei [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]] (mai de 75%) tomba dirèctament dins leis [[ocean]]s e lei [[mar]]s. Dins aquò, lo rèsta tomba sus lei [[continent]]s ont alimenta lei diferentei sèrvas d'[[aiga]] terrèstras ([[glacièr|glaciers]], [[lac]]s, [[riu]]s, [[jac freatic|jaç freatics]]...).

==== Lo regolament e la recarga dei jaç freatics ====

Una partida importanta de l'[[aiga]] tombada sus lei [[continent]]s s'evapora. Lo egolament permet de drenar lo rèsta vèrs leis [[ocean]]s ò vèrs lei jaç d'[[aiga sosterranha]]. Lei [[fluvi]]s e lei [[riu]]s asseguran la màger part dau transpòrt vèrs leis [[ocean]]s. L'[[infiltracion]] de l'[[aiga]] dins lo sòu e la recarga dei jaç freatics son lei mecanismes principaus que permèton lo passatge de l'[[aiga]] liquida dins lei sèrvas sosterranhas. Divèrsei fenomèns pòdon permetre de transferiments d'[[aiga]] entre lei [[riu]]s e lei sèrvas sosterranhas coma lei [[riu sosterranh|rius sosterranhs]] ò lei [[fònt (idrologia)|fònts]].

==== L'escolament deis aigas sosterranhas ====

Coma dins lei [[riu]]s, l'[[aiga]] presenta dins lei jaç sosterranhs es somesa a un fenomèn d'escolament. Pasmens, aqueu movement es ben pus lent amb de [[velocitat]]s anualas de l'òrdre de quauquei [[centimètre]]s per an. Aquela [[aiga]] pòu arribar dirèctament dins leis [[ocean]]s. Pasmens, dins mai d'un cas, raganta puslèu d'autrei sèrvas de l'[[idrosfèra]] coma lei [[lac]]s, lei [[riu]]s ò lei [[palun]]s. De fenomèns d'[[evaporacion]] son tanben possibles.

=== Lei perturbacions dau cicle ===

Dins mai d'una region, lo cicle de l'aiga es tocat per de perturbacions liadas ais activitats [[Homo sapiens|umanas]]. Aquò pòu aver de consequéncias negativas sus leis [[ecosistèma]]s locaus e, dins de cas extrèms, sus lo [[clima]] d'una region. Entre lei trèbols pus grèus, se pòdon citar :
* l'aumentacion dau regolament qu'es generalament causada per la [[desforestacion]], per l'urbanizacion e per l'extension de certanei formas d'[[agricultura]] intensivas. Aqueu fenomèn favoriza generalament l'[[erosion]] e la formacion de vengudas deis aigas. Per exemple, en [[Provença]], explica la violéncia dei vengudas deis aigas de [[Durença]] durant lo sègle XIX.
* la demenicion de l'[[evapotranspiracion]] qu'es lo resultat de la [[desforestacion]] e de l'impermeabilizacion dei sòus. Pòu entraïnar una baissa dau nivèu dei precipitacions.
* l'agotament dei jaç d'[[aiga sosterranha]] qu'es la consequéncia d'un pompatge superior au renovelament de l'[[aiga]]. Aquò pòu menar a d'afondraments dei sòus e a l'aparicion de [[pollucion]]s dins lei jaç freatics. Dins certaneis endrechs, l'agotament dei rius menaça tanben la perennitat de [[fònt (idrologia)|fònts]].
* lo desviament dei rius demenís la quantitat d'[[aiga]] qu'arriba dins lei regions bassas dei vaus fluvialas. Aquò pòu aver d'efiechs catastroficas sus l'[[agricultura]]. Se lo [[riu]] desviat se gita dins una [[mar interiora]], la disparicion de la [[mar]] es una possibilitat coma o mòstra la [[Mar d'Aral]].

== Limits dau modèl ==

Lo cicle de l'aiga es un modèl just per de periòdes [[geologia|geologics]] limitats. Pasmens, per de duradas lòngas, es faussat per la disparicion progressiva de l'[[aiga]] [[Tèrra|terrèstra]]. D'efiech, se lei [[molecula]]s d'[[aiga]] son tròp pesucas per s'escapar dins l'[[espaci]], aquò es pas lo cas per lei [[compausat quimic|compausats]] eissits de sa dissociacion. Dempuei sa formacion, la [[Tèrra]] auriá ansin perdut un quart de son [[aiga]].

Un autre limit dau modèl es son incapacitat de representar lei transferiments d'[[aiga]] entre la superficia, la [[crosta terrèstra]] e lei jaç extèrnes dau [[mantèu terrèstre]]. Pasmens, aquelei fenomèns son encara mau coneguts car l'estimacion de la quantitat d'[[aiga]] presenta dins lo [[mantèu (geologia)|mantèu]] es fòrça malaisada. Per explicar mai la situacion, la preséncia d'[[aiga]] dins lo nuclèu extèrne es tanben sospichada.

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Aiga]].
* [[Aiga sosterranha]].
* [[Clima]].
* [[Ecologia]].
* [[Ecosistèma]].
* [[Evaporacion]].
* [[Fònt (idrologia)|Fònt]].
* [[Glacièr|Glacier]].
* [[Indlandsis]].
* [[Jaç freatic]].
* [[Nèu]].
* [[Nívol]].
* [[Ocean]].
* [[Plueja]].
* [[Precipitacion (meteorologia)|Precipitacions]].
* [[Riu]].
* [[Solelh|Soleu]].
* [[Volcan]]isme.
</div>

=== Bibliografia ===

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Cicle biogeoquimic]]
[[Categoria:Forma de l'aiga]]
[[Categoria:Idrologia]]