Veire la font de Cheminèia

[[Fichièr:Chimney_in_Graz.jpg|vinheta|Chaminèia amb coronament ([[Graz]], [[Àustria]]).]]
[[Fichièr:Kominek.JPG|vinheta|chaminèia ornementala d’apartament avec insèrt.]]
[[Fichièr:CheminéeLilleParatonnerre.JPG|vinheta|Las chaminèias [[Indústria|industrials]] son de punts nauts on se pòt pausar de [[paratròns]]]]
[[Fichièr:Thornbury.chimney.detail.arp.750pix.jpg|vinheta|Chaminèias tractadas coma element decorati (estil Tudor tipic).]]
[[Fichièr:Chimney_stacks_-_Newcastle-Upon-Tyne_-_England_-_140804.jpg|vinheta|Chaminèias a Newcastle upon Tyne, Angletèrra.]]
Una '''chaminèia''' (var. '''chiminèia''', '''chaminèia''', '''chaminèa''', '''chaminièria''', '''chiminièria''', '''cheminièria''', '''chuminièria''', '''chaminada''', '''caminèia''') (lat. ''caminus'') es un conduch vertical realizat dins un bastit, (un veïcul), per evacuar los gases e [[Fum|fums]] toxics d'un [[fuòc]] brutlant dins son interior. Mai sovent es un edifici intergrat a l'ostal que ne passa lo teulat. A vegada pòt designar un edifici separat del rèste de las construccions, un bastit autonòma. Designa tanben lo lar, l'espaci amenajat a l'entorn del fogal amb al dessús un mantèl e al fons una [[calfapança]].

Las [[Naviri|naus]], las locomobilas e las locomotivas de vapor an de chaminèias: la combuscion se fa a l’exterior del motor amb de combustible. Pels veïculs de [[Motor de combustion|motor de combustion intèrna]], es poslèu un [[tudèl d'escapament]] o de [[Tuvièra|tuvièras]]

== Definicion ==
Chaminèia designa a l'origina la construccion que recep rlo material combustible e la flama coma lo conduch permetent d'evacuar los gases brutlats. Per metonimia, chaminèia designa doas causas:
* lo luòc ont se fa lo fuòc, ''lar'' o ''fogal'';
* lo conduch vertical que lo contunh e tot autre conduch de sortida dels gases de combustion.

== Generalitats ==
Los amenatjaments son destinats a utilizar un fuòc dins un edifici, sens risc màger d'[[incendi]], per assegurar lo calfatge, la cosina, e d’autras activitats (sovent professionalas).

Lo combustible brutla dins un fogal dubèrt, un insèrt (fogal claus), un fornèt, una cosinièra, un calfa aiga, un forn o una caudièra. 

La natura dels materials utilizats per la chaminèia depend del combustible. Dins los bastits ancians, las shaminèias son montada en [[Brica (material)|brica]] refractara. Los conduch de fums dels aparelhs de gas actuals devon resistir a l’agressivitat dels desgalhs. Dins los imòbles modèrnes, aqueles conduchs se connectan sus  d'extractors sul teulat.

Per las usinas, las calfariá urbanas, las chaminèias son utilizadas pels rebuts someses a una reglamentacion dels fums e gases produits pels procediments industrials. Lo nivèl de [[pollucion]] constatat a l'entorn obliga per periòdes a utilizar de combustibles diferents d'aqueles en usatge abitual.

L'evacuacion dels fums e gases repausa sus la diferéncias de [[densitat]] de las [[Gas|gases]] cauds al respècte dins l'[[aire]]<span></span>: demanda una ventilacion de la pèça e deu se cal èsser sostenguda per de dispositius tecnics.

La depression que fa l’aspiracion dins una chaminèia es tanben realizada, quitament sens combustion, pel vent e provocant una mena de un corrent d’aire dins lo tub que l’orifici es plan posicionat. Mai, lo teulat amb sa forma somesa al vent pòt far deflector o reflector segon la direccion del flus. Pòt se produire alara una detenta o una compression sul conduch a fums segon las posicions relativas teulat e soca de la chaminèia, çò que se traduch en aspiracion suplementari o rebofament. 

Lo fum depausa de la [[suèja]] dins lo conduch. Lo conduch deu donc aver per l’evitar una superfícia interiora mai lissa possibla e mai verticala possibla. Una chaminèia deu èsser ramonada tanben sovent que necessari per evitar una diminuxion del tiratge o los ''fuòcs de chaminèia''. Las atestacions annalas de ramonatge pòdon èsser exigidas per las companhiás d'assegurança en cas de sinistre.

En matèra d'eficacitat energetica<ref group="note">Le rendement passe de 10 % pour un foyer ouvert à 85 % pour un poêle brûlant du bois (voir Bois énergie).</ref>, las chaminèias domesticas pòdon èsser equipadas de sistèmas de recuperacion de calor calfant d'aire o d'aiga qu'es enseguida distribuits dins las pèças per de margas e de bocas d’aire o per de radiators. 



== Istòria ==
Dempuèi que los òmes an [[Preïstòria|mestrejat lo fuòc]], s'amassèron naturalament a l'entorn de pichons fogals, en plen aire o dins de [[Balma|balmas]]. 

Pendent l'[[Antiquitat]], los Grècs utilizavan una brasièra mobila (ἐσχάριον / eskhárion) emplida de brasas ardentas. Los Romans utilizavan tanben una brasièra e, dins los edificis publics o las ricas demoras, un calfatge central per [[ipocaust]].

Puèi, pendent lo periòde galloromanic, las brasièras, font de fums geinantas, foguèron abandonadas. La cambra de l'ipocaust foguèt remplaçada per de conduch situats dins lo postam e menant, a partir del forn apiejat a la paret, dins los conduch de teule situats dins la paret<ref>{{ouvrage|langue=|prénom1=Michel|nom1=Raoult|lien auteur1=|titre=Histoire du chauffage urbain|sous-titre=|numéro d'édition=|éditeur=Harmattan|lien éditeur=|lieu=|jour=|mois=janvier|année=2008|volume=|tome=|pages totales=360|passage=54|isbn=978-2-296-04740-2|lire en ligne=|consulté le=}}</ref>. Pauc a pauc los ostals foguèron bastidas amb una disposicion de las chaminèias que prengava en compte de l'estructura dels basit. Son sovent suls pinhons o los mur de dedins preservant lo bastit del fuòc, amb una soca passant lo teulat, una disposicion segon los vents dominants per que rebofe pas lo fum. Seguent lo sistèma constructiu ligat al país se reliza en sistèma de conduch de fum dempuèi lo fogal: los conduich son separats o se rejonhon amb una mena de sifon a un conduch comun. Las chaminèias son plaçadas dins une organizacion estudiada des pièces comme le montre le logis seigneurial. En Occitània, las primièras chaminèias atestadas arqueologicament apareissent al periòde galloromanis a [[Periguers]] (domus del Boquet), e en França un talhièr de tornejaire a [[la Boissière-École]], [[Chartres]]).
La chaminèia èra al còr de la vida tradicionala un luòc de convivialitat: cosina su las lars, calfatge. La chaminèia es la basa del fumador que pervetava de conservar los aliments. A l'Edat Mejana las demoras borgesas la chaminèia es tant un luòc qu'una aisina amenatjant un espaci « dubèrt » dins una sala. Los desplaçaments i sont possibles. La chaminèia bastida compta de nichas amb una ''nicha pel sal'' per conservar aquel produch luxuós. Los primièrs cens de populacion son realizats dins las parròquias pel clargat que compta los ''fuòcs'' (las demoras) que son los ''fogals'' familhals e un ''fuòc'' correspond a una desena personas. 
[[Fichièr:Abbaye_du_Mont-Saint-Michel._Scriptorium-âtre..JPG|esquèrra|vinheta|Abadia del Mont-Saint-Michel. Lar del Scriptorium, 1225]]
[[Fichièr:Cheminée_médiévale.jpg|esquèrra|vinheta|Chaminèia medivala rebofant.]]
[[Fichièr:Épinal_-_Cendrillon_02.jpg|vinheta|Imatge d'epinal représentant Cendrillon privée des réjouissances de ses sœurs.]]
Las chaminèias del començament de l'[[Edat Mejana]] son enòrmas, ocupant gaireben tota la largor de las salas. S'i plaçava de bancs dedins per s’i setar. Èra dotadas d'un simple mantèl piramidala penjat al dessús del fogal. Dins las regions temperadas, la brievetat dels jorns e las rigors de l'ivèrn fasiá se reünir las comunautats vilatgencas per de « velhadas », a l'entorn del fuòc feu d'unes dels abitants. Aqueles moments de la sociabilitat permetavan l'escambi de novèlas, l'evocacion de contes, pendent que se realizava d'òbras.

Al sègle XIII, las chaminèias atenhon lor largor maxim, lor lar se talha en arc e la forma de mantèl ven mai redond. Le tiratge essent marrit, los fums s'escampan dins tota la pèça.

Fins al sègle XVIII se melhora lor rendement. Se pòt donc fòrça diminuir la largor e la nautor de las lars. La chaminèia se generalizèt coma un element de luxe e aumentan los benonhs en lenha, contribuissent à la desforestacion, e de problèmas per se provesir en pèça de fusteriá. Lo rendement èra ancara fèble, çò que menèt a l’usatge del calorifèr.

Puèi al sègle XIX s'espandiguèt (dempuèi l'Angletèrra) l'usatge del charbon de tèrra per remplaçament la lenha. E la lar ven de luxuoses fornèts tancant que brutla alara de carbon evacuant de gases e vapors nocivas cap a la chaminèia tancada per un tudèl.

Lo sistèma de recuperacion de la calor puntuala del fogal de la chaminèia e de sa distribucion dins las pèças dels imòbles comencèt a desvolopar comunament al começament del sègle XX es l'aujòl del calfatge central que beneficièt fòrça de la realizacion de caudièras dins lo periòde du fiol economic.

Lo païsatge industrial a per figura màger la '''chaminèia indistriala''' qu'es fòrça nauta e domina los sites. Quand lo còc remplaça lo [[carbon vegetal]], la capacitat en productcon du fèrre per la siderurgia se multiplica. Aquela poténcia dona una pollucion aeriana non mestrejada fòrça noisible a la santat de la populacion <ref group="note">Pollution de Londres 1962 : 340 décès. </ref> e ennegrís las faciadas dels imòbles. Aquel aspècte negatiu provoquèt lo vam dich modèrne del calfatge tot electric dels 30 darrièrs an del sègle XX.

Tanben se designa chaminèia los aerorefrigerants que son utilizats per de centralas nuclearas a la fin del sègle XX evacuant la vapor d'aiga de refregiment dels circuits secondaris de la caudièra.
[[Fichièr:Casa_Mila,_schoorstenen.JPG|vinheta|chaminèias de [[Casa Milà]], [[Antoni Gaudí]], Barcelone, 1910.]]

== Seguretat ==
[[Fichièr:Muslin-Dresses-Gillray.jpeg|vinheta|abrandament d'una rauba - Angletèrra.]]
Que siá al nivèl de la concepcion e entreten del conduch qu'al nivèl de la disposicion e usatge del fogal, las chaminèias presentan diferents riscs màger pels abitants e lo bastit<span></span>: asfixia, [[incendi]] e [[Cremadura|cremaduras]]<ref group="note">C'est notamment comme cela qu'est mort le roi Stanislas Leszczyński.</ref> mai o mens gravas. Es perque de normas estrictas s'aplican per la fabricacion e l'installacion de conduchs e d'aparelhs de calfatge de lenha.

En mai del respècte de las normas en vigor, las installacions se devon evitar las trapèlas a calorias que, per manca d'una ventilacion sufisenta a l'entorn del conduch, son tanben de causas d'incendis<ref>''[http://www.defifeu.fr/l-expertise-de-l-incendie/risques-pieges-a-calorie Risque d’incendie lié aux pièges à calories]'', sur le site [http://www.defifeu.fr/ Défifeu] consulté le 20 septembre 2013.</ref>.

== Nòtas e referéncias ==

=== Nòtas ===
<references group="note" />

=== Referéncia ===
<references/>

== Vejatz tanben ==

=== Bibliografia ===
* Élisabeth Sirot, ''Cheminée et poêle dans la maison noble et au château (du {{s mini-|XII|e}} au {{s mini-|XVI|e}} siècle)'' (coll. « Espaces médiévaux »), Paris, Picard, 2011, 192 p., 128 ill. noir, 22 ill. couleur.  {{ISBN|978-2-7084-0907-1}}
* Daniel Schweitz, ''Cuisiner et vivre autour de l'âtre rustique en Val de Loire, Touraine, Berry, Orléanais, Anjou ({{XIXe}}-début {{s-|XX|e}})'', Saint-Cyr-sur-Loire, Éditions Alan Sutton, 2003, 127 p.  {{ISBN|2-84253-913-3}}
* {{Cite book}}
[[Categoria:Edifici vertical]]