Veire la font de Charles Baudelaire

{{Infobox Escrivan
 | nom               = Charles Baudelaire
 | imatge            = File:Baudelaire crop.jpg
 | talha imatge      = 250px
 | legenda           = Baudelaire per [[Etienne Carjat]]
 | nom de naissença  = Charles Pierre Baudelaire
 | nom aliàs         = 
 | activitat         = [[Poesia|Poèta]], [[critic d'art]], [[ensagista]], [[Traduccion|traductor]]
 | data de naissença = 9 d'abril de 1821
 | luòc de naissença = [[París]], {{França monarquia}}
 | data de decès     = 31 d'agost de 1867
 | luòc de decès     = [[París]], {{Segond Empèri}}
 | lenga             = [[francés]], [[latin]]
 | movement          = [[Romantisme]] - [[Parnàs]] - [[Simbolisme]]
 | genre             = [[Poesia]], [[poèma en pròsa]], [[ensag]], [[critic d'art]]
 | distincions       = 
<!-- Listatz las donadas de las seccions çaiaprèp entre las balisas <div></div> 
E levetz pas las balisas <!-  -> que quand las seccions son completadas -->
| òbra               = <div>
* ''[[Les Fleurs du mal]]'' (1857)
* ''[[Les Paradis artificiels]]'' (1860)
* ''[[Le Spleen de Paris]] (postum)
</div>
<!-- | complement        = <div>
*
</div>-->
}}
[[Fichièr:Charles Baudelaire.jpg|thumb|right|Charles Baudelaire per [[Nadar]]]]
'''Charles-Pierre Baudelaire''' (París, 1821 - ''idem'' 1867) foguèt un poèta, critic e traductor francés. 

Foguèt un dels poètas mai influents del sègle XIX, e lo nomenèron ''lo poèta maudit'' a causa de sa vida de boèmi e sos ensags.

== Biografia ==
=== Enfança ===
Nasquèt a [[París]] lo [[9 d'abril]] de [[1821]]. 

Lo sieu paire, [[Joseph-François Baudelaire]] (ancian preceptor, pintor e cap del Burèu de la Cambra dels Pars), foguèt lo que comencèt son ensenhament. 

La seuna maire, [[Caroline Archimbaut-Dufays]] (filha d'emigrants franceses a Londres pendent la revolucion de 1793), avià pas 30 ans quand nasquèt Charles-Pierre.

Li ensenhèt l'anglés. 

Quand Baudelaire nasquèt, Joseph aviá ja seissanta ans e un filh d'un maridatge anterior, [[Claude-Alphonse]]. 

Baudelaire serà abarit per la sirventa de la familha, [[Mariette]].Ne sabèm pas grand causa sus ela, mas aguèt una granda influéncia subre la familha. Baudelaire la se ramentarà dins un poema de "[[Las Flors del mal]]"

Jean-François Baudelaire moriguèt en [[1827]], quand Charles n'aviá pas sièis ans, en daissant un pichon eiretatge.


Sa maire se tornèt maridar per convenença amb [[Jacques Aupick]], un de sos vesins, de quaranta ans, que capitèt d' èsser general comandant de la plaça fòrta de París, e qu'èra estat probablament lo sieu amant dempuèi temps.
Aquò aguèt un grand impacte emocional sus Baudelaire, que o visquèt coma un abandon, e pas jamai ne capitèt aver una bona relacion amb Aupick.

Aprèp las jornadas revolucionàrias de [[1830]], aqueste venguèt coronèl a causa de sa participacion a la campanha d'Argeria. 

Dos ans mai tard foguèt nomenat cap de l'Estat Major e tota la familha anèt a [[Lion]], ont demorèron quatre ans que lai Baudelaire estudièt al ''Collège Royal de Lion''. Mas Baudelaire s'anujèt e s'escapèt per l'imaginacion del sieu ''empreisonament''.
La siá maire, en tot s'impregnar de la personalitat d' Aupick, venguèt de mai en mai rigida e puritana. 

En [[1836]] lo sieu marit ven general de l'Estat Major. Tornèron a París, ont Baudelaire foguèt intèrne al ''Collège Louis-le-Grand'' pendent doas annadas e mièja.

Legiguèt alara [[Sainte-Beuve]], [[Chénier]] e [[Musset]], que mai tard los criticarà. Obtenguèt lo títol de bachelièr superior, mas per una fauta encara desconeguda, foguèt expulsat del collègi...

=== Joventut boèmia ===
[[Fichièr:Chbaudelaire.jpg|thumb|450 px|right|...''[[autoretrach]]''... ]]
En [[1840]] Baudelaire s'inscriguèt a la Facultat de Drech. 

Comencèt de frequentar la joventut literària del Quartièr Latin e se faguèt amics novèls, coma [[Gustave Le Vasseur]] e [[Ernest Prarond]]. 

Comencèt tanben dse se far amb [[Gérard de Nerval]], [[Sainte-Beuve]], [[Théodore de Banville]] e [[Balzac]]. Ven intim amb [[Louis Menard]], que se consacrava a la taxidermia e a la viviseccion d'animals.

Comencèt de menar una vida dissoluda, amb bagarras constantas amb la siá familha a causa de sa dependéncia a las drògas e los ambients boèmis que frequentava. 
Visitava las prostituidas e mantenguèt ligams amb Sarah, una jove poesa d'al Quartièr Latin. Charles la nomena ''La Louchette''. Probablament ela li balhèt la sifilis. 

Dins ''Las Flors del mal'', Baudelaire escriu un poèma que i fa referéncia a Sarah, probablament escrich al moment de la ruptura e del començament d'una relacion amb [[Jeanne Duval]]. 

La conducha de Baudelaire orrorizava la seuna familha. 

Son pairastre, malcontent de la vida dissoluda e libertina que menava Baudelaire, qu'el lo se seriá volgut far dintrar dins la carrièra diplomatica, ensaja de l'aluenhar dels ambients boèmis de París. 

En març de [[1841]] un conselh de familha l'envia a [[Bordèu]] amor n'embarque cap a las Mars del Sud. Pendent lo trajècte, que durèt dètz-e-uèch meses, viatgèt fins a [[Calcuta]] en companhiá de comerçants e d'oficièrs de l'armada.

De retorn en [[França]], s'installèt tornarmai a París e tornèt a sas ancianas costumas desordenadas.

Comencèt de participar als cercles literaris e artistics e escandalizèt tot París per las siás relacions amb Jeanne Duval, una preciosa mulastra que li inspirariá qualques unas de sas poesias pus brilhantas e discutidas. 

Se destaquèt lèu coma critic d'art.

Bon exemple de son trabalh coma critic son las '' Curiositats esteticas'', compilacion postuma de sas apreciacions e ''L'art romantic'' ([[1868]]), òbra que recampa totes sos trabalhs de critica literària. 

Foguèt tanben precursor dins lo domeni de la critica musicala. 

Baudelaire revirèt d'autors coma [[E.T.A. Hoffmann]] e [[Edgar Allan Poe]].

=== Darrièras annadas ===
Compromés per la seuna participacion a la Revolucion de 1848, la publicacion de ''[[Las Flors del mal]]'' en [[1857]], consideradas ''ofensas a la morala publica e las bonas mors'', lo sieu autor foguèt secutat.

Un òrdre de suprimir sièis dels poèmas e l'esmenda de tres cents francs li impausèt la reedicion de l'òbra en [[1861]]. Dins aquela novèla version apareguèron unes trenta cinc tèxtes inedits. D'aquela epòca son tanben los ''Pichons poèmas de pròsa'' ([[1869]]), ''Paradises artificials'' ([[1858]]-[[1860]]) e dequ'unas autras òbras.

En [[1864]] viatgèt en [[Belgica]] que lai demorèt doas annadas a [[Brussèlas]]. 

Ensagèt de ganhar sa vida en fasent de conferéncias d'art mas sens succès. La sifilis li causèt las primièras atacas de paralisi ([[1865]]), e los simptòmas d'afasia e d'emiplexia que patiguèt fins a la mòrt apareguèron en [[1866]]. 

Sofriguèt un atac a la glèisa de Saint-Loup de [[Namur]]. Foguèt transportat d'urgéncia a una clinica de París, ont demorèt sens parlar mas lucid fins a la seuna mòrt en agost de l'an [[1867]]. 

Fòrça òbras siás foguèron publicadas après sa mòrt.

Charles Baudelaire es considerat coma lo '''''paire e profèta''''' de la poesia modèrna.

== Citacions ==
<ref> Se refusèrem de citar aicí totas (un molon molonàs que n'i a...) las ''reflexions subremisoginas'' de l'autor d'aicestas, per exemple...: ''La femna es naturala, valent a dire abominabla.'' o ''S'aimar las femnas intelligentas es un plaser de pederasta.'' No more comment !!</ref>
[[Fichièr:Baudelaire signatur.svg|300 px|right|... ]]
[[Fichièr:Gustave Courbet 033.jpg|thumb|350 px|right|... vist per en [[Gustave Courbet]] (1848-1849)... ]]
** ''[[La glòria es l'adaptacion d'un esperit amb l'estultícia nacionala.]]''
* ''[[L'imaginacion es la reina de çò verai, çò possible es una de las províncias de çò vertadièr.]]''
* ''[[Lo rire es satanic, es doncas e prigondament uman.]]''
* ''[[Òme liure, a tengut la mar t'aimaràs!]]'' 
* ''[[Un ''eclectic'' es un naviri que ne voldriá caminar 'ls quatre vents.]]''
* ''[[Tot jornal, de la primièra a la darrièra linha, es sonque malhum d'orresiá, crimes, panatòris, impudicitat, borrelatges, crimes de princes, crimes de las nacions, crimes dels particulars, una embriaguesa d'atrocitat universala.]]''
* ''[[I a tanta belor coma biaisses de se cercar lo bonaür.]]'' 
* ''[[Es la mòrt que pòrta solaç, ai làs! e fa viure.]]''
* ''[[Me ne gausi creire fach coma cap d'aquels qu'existísson.]]''
* ''[[Lo diables, ben ne soi forçat de i creire, que lo'm sentissi dintre ieu.]]''
* ''[[Dieu es un escàndol.Un escàndol que rapòrta.]]''
* ''[[Se ne pòt oblidar lo temps sonqu'en lo servir.]]''
* ''[[Se manejar d'un biais sabent una lenga es una mena de mascariá evocairitz.]]''
* ''[[D'ont mai se ne vòl, d'ont melhor se ne vòl.]]''
* ''[[Lo poèta es parion del prince de las nivoladas.]]''
* ''[[L'aire es comol del fremin de las causas que s'enfugísson.]]''
* ''[[Tota literatura deriva d'al pecat.]]''
* ''[[Coma l'imaginacion se creèt lo mond, lo govèrna.]]''
* ''[[Lo negre es l'unifòrme de la democracia.]]''
* ''[[Tota forma creada, quitament per l'òme, es immortala.]]''
* ''[[Lo Cèl, cabucèl negre del topinàs.]]''
* ''[[D'ont mai l'òme cultiva las arts e d'ont mens ne quilha.]]''
* ''[[Gausir de la molonada es un art.]]''
* ''[[Çò de creat per l'esperit es mai ric que n'es la matèria.]]''
* ''[[La musica se cava lo cèl.]]''
* ''[[La mitologia es un diccionari de ieroglifs vius.]]''
* ''[[Çò de bèl es tostemps estranh.]]''
* ''[[Sola l'istòria a nada fin.]]''
* ''[[Lo dessenh es una lucha entre la natura e l'artista.]]''  
* ''[[La supersticion es reservòri de totas vertats.]]''
* ''[[Dieu es lo sol èsser que per reinar li ne fa quitament pas cap de besonh existir.]]''
* ''[[Mèfi los non comunistas, que tot es comun, Dieu tanben.]]

== Bibliografia ==
=== Òbras ===
* [[Fichièr:Accessories-text-editor.png|150 px]]

* ''Le Salon de 1845 / Lo Salon de 1845'' ([[1845]]) 
* ''Le Salon de 1846 / Lo Salon de 1946'' ([[1846]])
* ''Le Salon de 1859 / Lo Salon de 1859'' ([[1859]])
* ''Journaux intimes / Jornals intims'' ([[1851]]-[[1862]]) 
* '''''Les Paradis artificiels / Los paradises artificials''''' ([[1860]])
* ''Curiosités esthétiques / Curiositats esteticas'' ([[1868]])
* ''Réflexions sur quelques-uns de mes contemporains / Reflexions subre qualques unes dels mieus contemporanèus'' ([[1862]])
* ''Richard Wagner et Tannhaüser à Paris / Richard Wagner e Tannhäuser a París'' ([[1862]])
* ''Le Peintre de la vie moderne / Lo Pintor de la vida modèrna'' ([[1863]])
* ''L'œuvre et la vie d'Eugène Delacroix / L'òbra e la vida de n'Eugèni Delacrotz'' ([[1863]])
* ''Mon cœur mis à nu / Mon còr desnusat'' ([[1864]])
* ''L'art romantique / L'art romantic'' ([[1869]])
* ''La Fanfarlo / La Fanfarlo'' ([[1847]])
* ''Du vin et du haschisch / De vin e de hashish'' ([[1851]])
* '''''Les Fleurs du mal / Las Flors del mal''''' ([[1857]])
* ''Fusées / Fusadas'' ([[1867]])
* '''''Petits poèmes en prose o Le Spleen de Paris / Pichons poèmas de pròsa o Lo spleen de París''''' ([[1862]])

=== a l'entorn de l'òbra e l'artista ===
* [[Fichièr:Wikisource logo suggestion - curved books.png|150 px]]

== vejatz tanben ==
== Ligams extèrnes ==
== Ligams videografics ==
* [[Fichièr:Video.jpg|75 px]]

* [http://www.youtube.com]

** sus '''[[YouTube]]'''... mai de ''[[2470]]'' documents subre en '''[[Charles Baudelaire]]''' en picar coma clau ''[[Charles Baudelaire]]''
== Nòtas & referéncias ==
<references>


{{DEFAULTSORT:Baudelaire, Charles}}
{{Portal|literatura}}
[[Categoria:Charles Baudelaire| ]]
[[Categoria:Poèta francés del sègle XIX]]
[[Categoria:Poèta romantic francés]]
[[Categoria:Escrivan francés del sègle XIX]]
[[Categoria:Escrivan francés de lenga latina]]
[[Categoria:Escrivan de lenga latina]]
[[Categoria:Critic d'art]]
[[Categoria:Traductor francés]]
[[Categoria:Traductor dempuèi l'anglés]]
[[Categoria:Traductor cap al francés]]
[[Categoria:Edgar Allan Poe]]
[[Categoria:Laureat del Concors general]]
[[Categoria:Dandy]]
[[Categoria:Naissença en 1821]]
[[Categoria:Naissença a París]]
[[Categoria:Decès en 1867]]