Veire la font de Castanha

{{Infobox
|tematica=
|carta=
}}
[[Imatge:Chestnut.jpg|thumb|right|De castanhas]] [[Imatge:Châtaignes dans leurs bogues sur la branche d'un châtaignier.jpg|thumb|right|Aquelas castanhas son pas encara maduras.]]

La '''castanha''' (var. '''chastanha''', '''chastinha''') es lo [[fruch]] comestible del [[castanh]]. Sovent se nomena [[marron (fruch)|marron]]s lo fruch de l'arbre empeutat. Los marrons son de castanhas gròssas, redondas e sens separacion, que se devon pas confondre amb l'[[amaron]] qu'es toxic. La castanha foguèt longtemps la basa de l'alimentacion umana dins fòrça regions. S'utilizava tanben per l'alimentacion dels [[pòrc]]s.

Lo pelon es la pelofa eriçada de picants qu'apara los fruchs. Los diferents mots designant la castanha en Euròpa venon totes del [[latin]] ''Castanea''.

== Descripcion ==
Una castanha es formada d'un clòsc prim, solide, brun e brilhant contenent una [[grana]]. Lo clòsc es un [[pericarp]] de tres sisas classicas de la paret d'un fruch: [[epicarp]], [[mesocarp]] e [[endocarp]]. La castanha se destaca del clòsc per son [[hil]]. A un costat salhent qu'emergís una pichona mata rèsta secada del [[pistil]] e de cinc o sèt « [[estigmata]]s » florals e qu'apara lo [[grèlh]]. Dins fòrça varietats, lo fruch es espotit sus un o dos costats.

La grana es envelopada dins un [[tegument]], una pelòfra rogenca e astringenta (apelada "lo tan" en [[Lemosin (dialècte)|lemosin]]) qu'es a l'origina dels [[tanin]]s que conten, que penètra dins los replecs de l'amètla, e que se deu levar abans de consomir la castanha. Las varietats de castanhas, que lo tegument de la grana separa pas l'amètla, son nomenadas ''[[Marron (fruch)|marrons]]''. Lo pes de la castanha pòt variar de 10 a 25 gramas segon la varietat.

== Valor nutritiva ==

L'amètla fresca conten fins a 35% de [[glucid]]s ([[amidon]], [[sacaròsa]], [[dextrina]]s), 5 % de [[fibra]]s, mas es paura en [[protid]]s ([[albumina]]s) e [[lipid]]s. Contenon atal de [[vitamina]]s, coma de la [[vitamina C]] e d'elements minerals, coma de [[potassi]]. Lo taus de sucre del fruch evoluís dins lo temps: es mai important qualques setmanas aprèp la culhida.

La farina de castanha conten mai de 75 % de glucids, çò que ne fa un aliment energetic.

{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="center"
|-----
| colspan="4" align="center" bgcolor=#aa80FF |
'''Castanha, grilhada'''<br /><small>(valor nutritiva per 100 g, segon Afssa<ref>[https://web.archive.org/web/20160330221635/http://www.afssa.fr/TableCIQUAL/index.htm afssa]</ref>)</small>
|-----
| [[aiga (nutriment)|aiga]] : {{unitat|40.5|g}} || [[cendres totalas]] : {{unitat||g}}
| [[fibra alimentàrias|fibras]] : {{unitat|5.1|g}} || [[valor energetica]] : {{unitat|869|kJ}}
|-----
| [[proteïna]]s: {{unitat|3.17|g}} || [[lipid]]s: {{unitat|2.2|g}}
| [[glucid]]s: {{unitat|42.6|g}}
| [[amidon]] : {{unitat|32|g}}
|-----
| colspan="4" align="center" bgcolor=#aa80FF | [[oligoelement]]s
|-----
| [[calci (nutriment)|calcium]] : {{unitat|29|mg}}
| [[fèrre (nutriment)|fèrre]] : {{unitat|0.91|mg}}
| [[magnèsi (nutriment)|magnèsi]] : {{unitat|33|mg}}
| [[fosfòr (nutriment)|fosfòr]] : {{unitat|107|mg}}
|-----
|bgcolor=#A9EAFE| [[potassi (nutriment)|potassi]] : {{unitat|592|mg}}
|bgcolor=#A9EAFE| [[manganès]] : {{unitat|1.18|mg}}
| [[coire (nutriment)|coire]] : {{unitat|0.5|mg}}
| [[sòdi (nutriment)|sòdi]] : {{unitat|2|mg}}

|-----
| colspan="4" align="center" bgcolor=#aa80FF | [[vitamina]]s
|-----
|bgcolor=#A9EAFE| [[vitamina C]] : {{unitat|26|mg}}|| [[vitamina B1]] : {{unitat|0.24|mg}}
| [[vitamina B2]] : {{unitat|0.17|mg}}|| [[vitamina B3]] : {{unitat|1.34|mg}}
|-----
| [[vitamina B5]] : {{unitat|0.55|mg}}|| [[vitamina B6]] : {{unitat|0.49|mg}}
| [[vitamina B9]] : {{unitat|117|µg}}|| [[vitamina B12]] : {{unitat|0|µg}}
|-----
| [[betacarotèn]] : {{unitat|14|µg}} || [[retinòl]] : {{unitat|| µg}}
| [[vitamina E]] : {{unitat|1.2|mg}} EAT
|[[vitamina K]] : {{unitat||µg}}
|--
|colspan=4 bgcolor=#91283B|
|-----
| colspan="4" align="center" bgcolor=#aa80FF | [[polifenòl]]s segon Phenol-Explorer<ref>[http://www.phenol-explorer.eu/contents/total?food_id=469 INRA]</ref> per la castanha cruda
|----------
|[[acid ellagic]]: {{unitat|735.44||mg}}||[[acid gallic]]: {{unitat|479.9|mg}}||[[proantocianidòl]] trimèra C-1 : {{unitat|0.02|mg}}||[[catechina|(+)-catechina]] : {{unitat|0.001|mg}}
|-----
|}
<u>Punts fòrts de la castanha:</u>
La castanha es paura en matèria grassa e fòrça paura en colesteròl e sòdi. Es une bona font de manganès.

==Qualquas varietats==
En [[Nauta Vinhana|Viena Nauta]] :
* [[Rossa de Sent Liunard]]
* Verta de [[Rechoard]] <ref>http://chataignier-limousin.com/index.php?p=14</ref>
* Sauvatja daus [[Los Cars|Cars]]

==Consomacion==
[[Imatge:Frucht der Edelkastanie.jpg|thumb|right|Castanhas dins sa pelofa.]]
[[Imatge:20110424 marrons-chauds.jpg|thumb|Marrons cauds]]
[[Imatge:Roasting chestnuts.jpg|thumb|right|Preparacion]]
Las castanhas pòdon se consomir grilhas jos la cendre o dins de padenas traucadas o, mai simplament, bolhidas o grilhadas al forn. 

Se pòt tanben las consomir frescas. 

Se pòdon confire amb de sucre e cristallizadas (los [[marron glaçat|marrons glaçats]], que se vendon subretot a la fin de l'an), mesas dins d'alcòl, cuèchas en confitura o en purèa. 

Secadas, puèi molinadas, donan de farina dificilament panificabla que, mesclada, a 30 %, amb de farina de froment se pòt far de [[pan]], de [[pescajon]]s, de còcas.

==Sèrva==
{{...}}

==Economia==
La culhida mondiala de castanhas es de prèp 1 milion de tonas ([[Organizacion de las Nacions unidas per l'alimentacion e l'agricultura|FAO]] 2002).

La produccion francesa, localizada subretot en [[Ardecha (departament)|Ardecha]] (26%), en [[Dordonha (departament)|Dordonha]] e dins [[Var (departament)|Var]], es de gaireben de {{unitat|12000|t}} par an (en 2004, contra {{unitat|110000|t}} en 1945<ref>{{fr}}[http://www.fao.org/docrep/x5348f/x5348f03.htm Le chancre du châtaignier en Europe]</ref>). Aquela produccion cobrís pas l'ensems dels besonhs nacionals, subretot pels produchs transformats, França impòrta de {{unitat|13000|t}} a {{unitat|14000|t}} alara qu'exporta prèp de {{unitat|2000|t}}<ref>[https://web.archive.org/web/20150426194828/http://www7.inra.fr/internet/Directions/DIC/presinra/SAQfiches/chataigne.htm Font:INRA]</ref>.

En 2006, l'[[INAO]] reconeguèt l'AOC Castanha d'Ardecha. Una ectara de castanh pòt produire de 1 a {{unitat|4|tonas}} de fruch par an (segon las varietats) se vendent en 2009 pel productor entre {{unitat|1|€}} e {{unitat|2.5|€}}/kg (segon las varietats).

{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" class="wikitable centre"
|-
|colspan="6" align="center" bgcolor="#DDFFDD"|'''Produccion annala de castanhas (en tonas)'''<br />
<small>Donadas de FAOSTAT ([[Organizacion de las Nacions Unidas per l'Alimentacion e l'Agricultura|FAO]])</small>
|-
!País
!colspan="2"|2003
!colspan="2"|2004
|-
|{{China}}
|align="right"|715&nbsp;000
|align="right"|69&nbsp;%
|align="right"|715&nbsp;000
|align="right"|69&nbsp;%
|-
|{{Corèa del Sud}}
|align="right"|72&nbsp;405
|align="right"|7&nbsp;%
|align="right"|72&nbsp;405
|align="right"|7&nbsp;%
|-
|{{Itàlia}}
|align="right"|50&nbsp;000
|align="right"|5&nbsp;%
|align="right"|50&nbsp;000
|align="right"|5&nbsp;%
|-
|{{Turquia}}
|align="right"|48&nbsp;000
|align="right"|5&nbsp;%
|align="right"|48&nbsp;000
|align="right"|5&nbsp;%
|-
|{{Bolívia}}
|align="right"|35&nbsp;000
|align="right"|3&nbsp;%
|align="right"|35&nbsp;000
|align="right"|3&nbsp;%
|-
|{{Portugal}}
|align="right"|32&nbsp;856
|align="right"|3&nbsp;%
|align="right"|33&nbsp;000
|align="right"|3&nbsp;%
|-
|{{Japon}}
|align="right"|25&nbsp;100
|align="right"|2&nbsp;%
|align="right"|25&nbsp;100
|align="right"|2&nbsp;%
|-
|{{Russia}}
|align="right"|17&nbsp;000
|align="right"|2&nbsp;%
|align="right"|17&nbsp;000
|align="right"|2&nbsp;%
|-
|{{Grècia}}
|align="right"|12&nbsp;000
|align="right"|1&nbsp;%
|align="right"|12&nbsp;000
|align="right"|1&nbsp;%
|-
|{{França}}
|align="right"|10&nbsp;118
|align="right"|1&nbsp;%
|align="right"|11&nbsp;000
|align="right"|1&nbsp;%
|-
|''Autres païses''
|align="right"|24&nbsp;022
|align="right"|2&nbsp;%
|align="right"|24&nbsp;238
|align="right"|2&nbsp;%
|-
|'''Total'''
|align="right"|'''1&nbsp;041&nbsp;501'''
|align="right"|100&nbsp;%
|align="right"|'''1&nbsp;042&nbsp;743'''
|align="right"|100&nbsp;%
|}

== Nòtas e referéncias ==
<References/>

=== Articles connèxes ===
* [[Castanh]]
* [[marron (fruch)|marron]]

=== Bibliografia ===
* {{fr}}CHAPA, J. - INRA, 1982 : "Situation de la castanéiculture française. Convegno internazionale di Frutticoltura montana," Saint-Vincent d'Aoste, IT
* {{fr}}INRA. CTPS., 1986 + 1987 : "Premier catalogue officiel des variétés de châtaignes et marrons," Documents GEVES, {{p.}}31-33, FR
* {{fr}}CHAPA, J. - INRA, 1987 : "Châtaignes et marrons, variétés inscrites au Catalogue officiel. Arboriculture fruitière," No 399, {{p.}}21-30
* {{fr}}CTIFL Henri BREISCH 1995 "Châtaignes et Marrons"

[[Categoria:fruch alimentari]]