Veire la font de Califat Omeia

{{Dialècte Provençau}}
{{Entèsta label|AdQ}}
{{Entèsta tablèu país|
nom_local= الْخِلَافَةُ الْأُمَوِيَّةُ<br />''Al Kiilafah Al Umayyah''<br />
Califat Omeia|
imatge_bandièra=Umayyad Flag.svg|
ligam_bandièra= bandièra |
imatge_blason=cap  |
ligam_blason= blason |
imatge_carta=Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|
devisa=|
}}
|-
| '''Periòde d'existéncia''' 
| [[661]] - [[750]]
|-
| '''[[Capitala]]'''
| [[Damasc]]
|-
| '''Forma de l'estat'''
| Autocràcia de drech divin
|-
| '''Cap de l'estat'''
| [[califa]]
|-
| '''Religion oficiala'''
| [[Islam]]
|-
| '''[[Aira|Superfícia]]'''
| {{formatnum:11100000}} a {{formatnum:13000000}} km² a son apogèu
|-
| '''[[Populacion]]'''
| {{formatnum:33000000}} a {{formatnum:62000000}} d'abitants aperaquí a son apogèu
|-
| '''[[Moneda]]'''
| [[Dinar]]
|-
|}

Lo '''Califat Omeia''' es un [[Estat]] [[Edat Mejana|medievau]] fondat en [[661]] a l'eissida de la Premiera Fitna, la [[guèrra civila]] [[islam|musulmana]] per designar lo successor dau tresen califa, [[Othman ibn Affan]]. Après l'[[assassinat]] d'[[Ali]], l'elèit militar arabi gropat a l'entorn de [[Muawiya]], governador de [[Damasc]] originari dau clan omeia, prenguèt lo poder e reconoguèt son cap coma [[califa]]. Leis Omeias dominèron lo mond [[islam|musulman]] fins a [[750]] e son reversament per leis [[Califat Abbassida|Abbassidas]]. Durant aqueu periòde, contunièron la politica de conquista de sei predecessors en direccion de la [[Peninsula Iberica]] e de l'[[Asia Centrala]]. Pasmens, s'inspirèron tanben dau modèl [[Empèri Bizantin|bizantin]] per fondar un [[Estat]] secular e estable capable de gerir lei conquistas realizadas dempuei [[Maomet]]. A son extension maximala, dins leis [[ans 720]], aquel empèri aviá una superficia d'au mens {{formatnum:11100000}} km² e una populacion de 30 a 60 milions d'abitants.

Dins aquò, la societat omeia èra fòrça inegalitària. L'elèit militar arabi i teniá la màger part dau poder e refusèt d'associar leis autrei comunautats musulmanas a la direccion de l'Estat. Aquò creèt de tensions recurrentas e plusors insureccions assaièron de reversar la dinastia. De tensions [[religion|religiosas]] importantas, especialament amb lei [[kharijisme|kharijitas]], agravèron aquela situacion. En [[750]], la revòuta menada per leis [[Califat Abbassida|Abbassidas]] esquichèt l'armada omeia a la [[batalha dau Grand Zab]] e la màger part deis Omeias foguèron assassinats ò executats. Pasmens, un subrevivent capitèt de fondar un [[Emirat de Còrdoa|emirat independent]] en [[Al Andalós]] en [[756]].

== Istòria ==

=== L'origina de la familha ===

Leis Omeias son eissits de la tribü [[Qurays]], una tribü importanta de l'[[aristocracia]] tribala que dominava [[La Mèca]] avans l'aparicion de l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William Montgomery Watt, « Ḳurays̲h̲ », dns Clifford Edmund Bosworth, Emeri Johannes van Donzel, B. Lewis e Charles Pellat, ''Encyclopaedia of Islam'', vol. V : Khe–Mahi, Brill, 1986, p. 434.</ref>. En particular, durant la segonda mitat dau [[sègle V]], èran encargats de l'entretenença e de la proteccion de la [[Kaaba]] e dei [[romavatge|romieus]]. Aquò li permetèt d'aquistar de competéncias dins lei domenis organizacionaus e [[guèrra|militars]] e d'establir de relacions [[politica]]s amb d'autrei [[clan]]s influents<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Giorgio Levi Della Vida e Clifford Edmund Bosworth, « Umayya », dins Peri J. Bearman, Thierry Bianquis, Clifford Edmund Bosworth, Emeri Johannes van Donzel e Wolfhart P. Heinrichs, ''Encyclopaedia of Islam'', vol. X, Brill, 2000, p. 838.</ref>. Poguèron ansin crear e entretenir una importanta ret [[comèrci|comerciala]] anant de la [[Peninsula Aràbia]] a [[Siria]].

Dins leis [[ans 610]]-[[ans 620|620]], la màger part deis Omeias, menats per [[Abu Sufyan ibn Harb]], s'opausèron a [[Maomet]]. Pasmens, entre [[628]] e [[630]], acceptèron de se convertir a l'[[islam]] durant lei negociacions que s'acabèron per la presa de [[La Mèca]] per l'armada dau Profèta<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Gerald R. Hawting, ''The First Dynasty of Islam : The Umayyad Caliphate AD 661-750'', Routledge, 2000, pp. 22-23.</ref>. Gràcias a lor importància politica, leis Omeias obtenguèron rapidament de pòstes importants e sei caps principaus anèron s'installar a [[Medina]], centre de l'[[Estat]] musulman en formacion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Fred McGraw Donner, ''The Early Islamic Conquests'', Princeton University Press, 1981, p. 77.</ref>.

Après la [[mòrt]] de [[Maomet]] en [[632]], l'influéncia deis Omeias se renforcèt. Durant lo califat de [[Abu Bakr as-Siddiq]] ([[632]]-[[634]]), aguèron un ròtle important dins la conquista de [[Siria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Fred McGraw Donner, ''The Early Islamic Conquests'', Princeton University Press, 1981, p. 114.</ref>. La volontat de son successor, [[Umar]] ([[634]]-[[644]]), de fisar mai de poder ai premiers companhons de Maomet reduguèt pas l'importància omeia, especialament en [[Siria]] que venguèt lo còr de la poissança familiala. Ansin, lo tresen califa, [[Othman ibn Affan]] ([[644]]-[[656]]), èran un Omeia e, durant son rèine, sa familha aumentèt encara sa poissança, çò que causèt de tensions amb d'autrei clans de l'elèit arabi<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Wilferd Madelung, ''The succession to Muḥammad : A study of the early Caliphate'', Cambridge University Press, 1997, p. 80.</ref>.

=== La fondacion dau Califat ===

==== La conquista dau poder per leis Omeias ====

{{veire|Premiera Fitna}}

En junh de [[656]], l'[[assassinat]] dau califa [[Othman ibn Affan|Othman]] per un [[esclavatge|esclau]] [[iran]]ian entraïnèt una crisi de succession. Lei legitimistas sostenguèron l'eleccion d'[[Ali]], lo nebòt de [[Maomet]], coma califa. Pasmens, l'elèit [[conservatisme|conservator]] i èra opausat car lei reformas prepausadas per [[Ali]] menaçavan lo poder aquistat per lei tribüs aràbias qu'avián participat a la conqusita.

Rapidament, aquela oposicion refusèt de reconéisser la legitimitat d'[[Ali]]. [[Muawiya]], lo governador omeia de [[Damasc]], venguèt lo menaire d'aquela faccion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Gerald R. Hawting, ''The First Dynasty of Islam : The Umayyad Caliphate AD 661-750'', Routledge, 2000, p. 27.</ref>. Segon la costuma aràbia [[tradicion]]ala, exigiguèt lo castig dau murtrier. Òr, [[Ali]], qu'èra sostengut per lei musulmans non arabis, poguèt pas aisament contentar aquela demanda. La situacion se desgradèt donc rapidament e una [[guèrra civila]], la [[Premiera Fitna]], opausèt lei dos camps en [[657]]. Batut a [[Batalha de Siffin|Siffin]], [[Muawiya]] convenquèt [[Ali]] de demandar un arbitratge per resòuvre lo litigi.

Aquel acòrdi afebliguèt la posicion d'[[Ali]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Gerald R. Hawting, ''The First Dynasty of Islam : The Umayyad Caliphate AD 661-750'', Routledge, 2000, pp. 28-29.</ref>. Premier, deguèt faciar l'ostilitat de sei partisans que consideravan coma una impietat lo fach d'acceptar de sometre la designacion dau califa – expression de la volontat de [[Dieu]] segon elei – a un tribunau [[Homo sapiens|uman]]. Dichs [[Kharijisme|kharijitas]], abandonèron [[Ali]], çò qu'entraïnèt una [[guèrra civila]] suplementària. En [[659]], lei [[Kharijisme|kharijitas]] foguèron esquichats a la [[batalha de Nahrawan]] e lei subrevivents s'enfugiguèron vèrs lei regions perifericas dau territòri [[islam|musulman]] ([[Magrèb]], [[Oman]]...). Puei, la meteissa annada, leis arbitres concluguèron a l'illegitimat d'[[Ali]]. Quauquei mes pus tard, [[Muawiya]] prenguèt lo contraròtle d'[[Egipte]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Julius Wellhausen (trad. Margaret Graham Weir), ''The Arab Kingdom and its Fall'', Calcutta University Press, 1927, p. 53.</ref>. Fòrça afeblit, [[Ali]] foguèt finalament assassinat en [[661]] per un [[Kharijisme|kharijita]]. Son fiu, [[Hassan]], renoncièt a sei pretencions au Califat. Aquò laissèt lo poder a [[Muawiya]] e ais Omeias.

==== L'organizacion dau Califat ====

Fins a sa mòrt, [[Muawiya]] ([[661]]-[[680]]) realizèt mai d'una reforma destinada a transformar la [[teocracia]] fondada per [[Maomet]] en un [[Estat]] secular inspirat per lo modèl [[Empèri Bizantin|bizantin]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century'', Routledge, 2004, p. 82.</ref>. Per aquò, dirigiguèt lo Califat amb l'ajuda de la chura, un conseu consultatiu e executiu constituït per lei caps ò lei delegacions dei tribüs aràbias. Aqueu ròtle donat ais autoritats tradicionalas li permetèt de gardar la fidelitat de l'elèit arabi.

En parallèl, lo califa mantenguèt en plaça l'[[administracion]] pèrsa e bizantina dei territòris conquistats. Aquò li ofriguèt lo sostèn dei pòbles locaus e li permetèt de redurre la plaça dei [[religion|religiós]] dins la gestion de l'[[Estat]]. Aquela evolucion menèt a la secularizacion deis institucions politicas dau Califat. Sa consequéncia pus importanta foguèt la mesa en plaça d'una succession ereditària a la tèsta de l'empèri. Enfin, [[Muawiya]] perseguiguèt la politica d'expansion militara de sei predecessors.

=== De la fondacion a l'apogèu dau Califat ===

==== De Muawiya a Abd al-Rahman ====

{{veire|Segonda Fitna}}

A la [[mòrt]] de [[Muawiya]], son fiu [[Yazid]] ([[680]]-[[683]]) li succediguèt. Tre [[681]], deguèt faciar una [[Segonda Fitna|revòuta dei partisans]] d'[[Ali]] mai leis insurgents foguèron rapidament vencuts. Pasmens, son decès precòç favorizèt d'autrei movements de contestacion. En particular, en [[683]], un cap de [[La Mèca]], [[Abd Allah ibn az-Zubayr]], se proclamèt califa e obtenguèt l'aleujança de plusors províncias ([[Egipte]], [[Iraq]]...). Leis Omeias prenguèron l'avantatge a la [[batalha de Marj Rahit]] en [[684]], mai lei combats durèron fins a [[685]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century'', Routledge, 2004, p. 91.</ref>. Finalament, lo conflicte s'acabèt amb l'accession au tròne d'[[Abd al-Malik]] ([[685]]-[[705]]) que restaurèt l'unitat dau Califat e l'autoritat dau [[govèrn]]. Pasmens, [[Abd Allah ibn az-Zubayr|Ibn az-Zubayr]] gardèt lo contraròtle de [[La Mèca]] fins a [[692]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century'', Routledge, 2004, p. 98.</ref>.

[[Abd al-Malik]] deguèt pereu faciar lo maucontentament dei musulmans non arabis (lei ''mawali'') qu'èran mantenguts alunchats dau poder. Refusant de contentar sei revendicacions, lo califa ordonèt de leis expulsar de mai d'una [[vila]] de garnison. Assaièt tanben de limitar lei conversions a l'[[islam]] car, coma lei musulmans pagavan pas d'[[impòst]]s, tota aumentacion dau nombre de musulmans menaçava lei finanças de l'[[Estat]]. Pasmens, aquelei mesuras aguèron pauc d'efiechs. L'ostilitat còntra l'elèit arabi demorèt viva e favorizèt egalament lo desvolopament dau [[chiisme]]. En revènge, lei mesuras de reorganizacion de l'[[Estat]] (imposicion de l'[[arabi]] coma [[lenga oficiala]], creacion dau [[dinar]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Haldon, ''Money, Power and Politics in early Islamic Syria'', Ashate, 2010.</ref>...) melhorèron l'eficacitat de l'[[administracion]] e la vida [[economia|economica]]. Lo rèine d'[[Abd al-Malik]] foguèt tanben marcat per un important programa de construccions, illustrat per la bastida dau [[Dòme dau Rocàs]] de [[Jerusalèm]].

==== De la represa dei conquistas a la desfacha de Constantinòble ====

Durant lo rèine de [[Walid]] ([[705]]-[[715]]), la politica d'expansion militara foguèt represa e lo Califat s'estendiguèt de la [[Peninsula Iberica]] (envaïda a partir de [[711]]) au [[Paquistan]] actuau. Son successor, [[Sulayman]] ([[715]]-[[717]]), ordonèt una ataca còntra [[Constantinòble]]. Pasmens, l'expedicion s'acabèt per una revirada e leis armadas musulmanas perdiguèron de desenaus de miliers de combatents durant la retirada<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Rodolphe Guilland, « L'Expédition de Maslama contre Constantinople (717-718) », ''Études byzantines'', Publications de la Faculté des Lettres et Sciences Humaines de Paris,‎ 1959, pp. 130-131.</ref>. La flòta dau Califat foguèt tanben destrucha<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Rodolphe Guilland, « L'Expédition de Maslama contre Constantinople (717-718) », ''Études byzantines'', Publications de la Faculté des Lettres et Sciences Humaines de Paris,‎ 1959, pp. 121.</ref>. De mai, consequéncia d'aquela revirada, leis autoritats foguèron obligadas d'ordonar una aumentacion generala deis [[impòst]]s.

==== La restauracion de la patz intèrna ====

L'aumentacion deis [[impòst]]s agravèt lei tensions intèrnas de la societat omeia. Lo rèine d'[[Umar II]] ([[717]]-[[720]]) marquèt una etapa importanta dins l'[[istòria]] dau Califat. Òme piós e respectat, reformèt l'organizacion deis [[impòst]]s en establissent l'[[egalitat]] de totei lei [[islam|musulmans]] en matèria [[fiscalitat|fiscala]]. Lei ''mawali'' obtenguèron tanben lo drech de s'installar tornarmai dins lei [[vila]]s militaras. En cambi, agravèt lo regime dei ''dhimmis'' (lei non musulmans protegits per l'[[Alcoran]]). Aquela politica permetèt de restablir la [[patz]] intèrna mai lei revenguts de l'[[Estat]] demeniguèron en causa de la partença d'un nombre important de ''dhimmis''.

Lei successors d'[[Umar II]], [[Yazid II]] ([[720]]-[[724]]) e [[Hicham]] ([[724]]-[[743]]), deguèron menar d'autrei reformas fiscalas. En particular, l'impòst sus la proprietat terrenca (lo ''[[kharadj]]'') foguèt estacat a la tèrra e non au proprietari. Una administracion especiala foguèt creada per definir e percebre aquel impòst. Melhorant lei revenguts de l'[[Estat]], aqueu sistèma subrevisquèt ais Omeias. Durant leis [[ans 720]], lo Califat agantèt son extension territòriala maximala (aperaquí 11,1 milions de [[quilomètre carrat|quilomètres carrats]]<ref>'''[[anglés|(en)]]'''  Rein Taagepera, « Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia »''International Studies Quarterly'', vol. 41, n° 3,‎ 1997, p. 496.</ref>). Sa [[demografia]] es mens clara car sa populacion es estimada entre 34<ref>'''[[anglés|(en)]]'''  Rein Taagepera, « Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia »''International Studies Quarterly'', vol. 41, n° 3,‎ 1997, p. 489.</ref> e 63 milions d'abitants<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Khalid Yahya Blankinship, ''The End of the Jihâd State : The Reign of Hishām Ibn ‘Abd-al Malik and the Collapse of the Umayyads'', State University of New York Press, 1994, p. 37.</ref>.

=== La casuda deis Omeias ===

{{veire|Tresena Fitna}}

En [[743]], [[Hicham]] moriguèt. Son successor, [[Walid II]] ([[743]]-[[744]]), èra pus interessat per lei plasers que per la [[religion]]. Tuèt tanben la màger part de seis adversaris e comencèt de reprimir lei movements religiós. En [[744]], [[Yazid III]], un fiu de [[Walid]], foguèt proclamat califa a [[Damasc]]. Amb una importanta [[armada]], ataquèt e tuèt [[Walid II]]. Puei, ordonèt una reduccion de 10 % dei despensas militaras mai moriguèt après solament sièis mes de rèine<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Philip Khuri Hitti, ''History of Syria : Including Lebanon and Palestine'', Gorgias Press, 2004, p. 478.</ref>.

Après una brèva guèrra civila, [[Marwan II]] prenguèt lo poder mai lei trèbols intèrnes se multipliquèron. D'efiech, per susvelhar mai [[Pèrsia]], region onte lei rebèls èran nombrós, desplacèt la [[capitala]] de [[Damasc]] a [[Harran]]. Aquò entraïnèt una revòuta en [[Siria]]. En parallèl, lei [[Kharijisme|kharijitas]] organizèron una insureccion novèla en [[Iraq]]. Dins aquò, lo còp decisiu foguèt portat per una secta d'origina [[chiisme|chiita]] dirigida per [[Muhammad ibn Ali ibn al-Abbas]], un descendent d'un oncle de [[Maomet]]. Fondators de la [[Califat Abbassida|dinastia deis Abbassidas]], sei fius sostenguèron lei revendicacions dei ''mawali'' e reüniguèron una importanta armada. La guèrra comencèt a la fin deis [[ans 740]] e leis Omeias foguèron durament batuts en genier [[750]] a la [[batalha dau Grand Zab]]. [[Marwan II]] assaièt de se retirar en [[Egipte]] per reconstituïr sei fòrças mai foguèt assassinat.

La màger part de la familha foguèt executada per lei venceires. Pasmens, un subrevivent de la dinastia, [[Abd al-Rahman]], capitèt de s'enfugir dins la [[Peninsula Iberica]]. I fondèt l'[[Emirat de Còrdoa]] en [[756]]. Aquel [[Estat]] veguèt sa poissança aumentar lentament. En [[929]], son sobeiran poguèt tornarmai revendicar lo títol de califa. Pasmens, lo [[Califat de Còrdoa]] se fragmentèt un sègle pus tard en [[1031]].

== Organizacion politica e sociala ==

=== L'organizacion politica ===

==== L'adopcion dau modèl estatau bizantin ====

L'[[administracion]] dau Califat s'inspirèt dau modèl [[Empèri Bizantin|bizantin]]. D'un biais generau, èra devesida en quatre brancas encargadas deis afaires [[religion|religiós]], deis afaires [[politica|politics]], deis afaires [[militar]]s e deis afaires [[impòst|fiscaus]]. Aquelei brancas èra devesidas en burèus e departaments especializats. En causa de la manca d'Arabis formats ai pretzfachs administratius, de foncionaris locaus foguèron engatjats per gerir lei diferents servicis. Fins au rèine d'[[Abd al-Malik]], lo [[pehlevi]], lo [[còpte]] e lo [[grèc]] foguèron ansin fòrça utilizats dins lo foncionament de l'[[Estat]] omeia. Pasmens, au [[sègle VIII]], l'[[arabi]] venguèt la lenga oficiala unica<ref name="Ochsenwald e Fisher p. 57">'''[[anglés|(en)]]''' William Ochsenwald e Sydney Nettleton Fisher, ''The Middle East : A History'', The McGraw-Hill Companies, 2004, p. 57.</ref>.

==== L'organizacion territòriala ====

Lo territòri dau Califat èra devesit en plusors províncias que sei [[frontiera]]s èran mai ò mens establas. Cada província èra plaçada sota l'autoritat d'un governador qu'aviá autoritat sus leis [[oficièr|oficiers]] religiós e militar, sus la [[polícia]] e sus l'[[administracion]] civila. Lo budget d'aquela organizacion èra assegurat per leis [[impòst]]s locaus. Lo rèsta èra mandat a la [[capitala]]. Pasmens, durant lo periòde finau dau Califat, l'afebliment dau poder centrau permetèt a certanei governadors de gardar totei leis impòsts per sa fortuna personala<ref name="Ochsenwald e Fisher p. 57"/>.

==== La moneda ====

[[Fichièr:First Umayyad gold dinar, Caliph Abd al-Malik, 695 CE.jpg|thumb|right|Pèça d'[[aur]] batuda durant lo rèine d'[[Abd al-Malik]].]]

Durant la premiera partida de son existéncia, lo Califat Omeia utilizèt de [[moneda]]s ancianas, generalament d'origina [[Empèri Bizantin|bizantina]] ò [[Empèri Sassanida|sassanida]]. En [[697]], lo poder centrau comencèt de batre la sieuna [[moneda]]. Premiera [[moneda]] de l'[[istòria]] musulmana, èra compausada de pèças d'[[aur]] (''[[dinar]]''), d'[[argent (metal)|argent]] (''[[dirham]]'') e de [[coire]] (''[[fals]]'')<ref name="Ochsenwald e Fisher p. 57"/>.

==== La reforma de l'armada ====

L'armada èra gerida per lo burèu encargat de l'administracion militara (''dīwān al-ǧund''). Au començament dau periòde omeia, l'armada èra organizada a l'entorn de cinc còrs (lo centre, lei doas alas, l'[[avans-gàrdia]] e la [[rèire-gàrdia]]). [[Muawiya]] abandonèt aqueu sistèma per introdurre la coòrta, una pichona unitat compacta. L'armada omeia èra formada de tres armas ([[cavalariá]], [[infantariá]] e [[artilhariá]]). L'idèa èra d'estandizar mai l'equipament en se raprochant dau modèl [[Empèri Roman|roman]]. A l'origina, cada soudat èra pagat mai lei problemas financiers dau Califat limitèron lo pagament deis indemnitats ai combatents que participavan efectivament ai combats.

=== L'organizacion sociala ===

==== La basa aràbia dau Califat ====

Durant tota son [[istòria]], lo Califat Omeia foguèt dominat per un elèit arabi ereditari. Eissit de l'[[armada]], aviá de [[drech]]s e de privilègis fòrça important. Au nivèu fiscau, pagavan pas d'[[impòst]]s mai solament l'aumòrna personala prevista per l'[[Alcoran]]. En mai d'aquò, per son ròtle militar, recebiá de pensions mensualas ò anualas e avián drech a una part dau butin dei conquistas. Podiá tanben crompar de tèrras e lei domenis bizantins ò sassanidas capturats foguèron principalament partejats au sen d'aquela [[aristocracia]]. Aquelei tenements foguèron rarament esplechats dirèctament per sei proprietats que preferiguèron ne'n fisar la gestion a de païsans mai ò mens liures. Enfin, darrier drech major d'aquela casta, podián prelevar l'[[impòst]] per lo [[govèrn]] centrau.

==== Lei ''mawali'' ====

Lei ''mawali'' èran lei populacions [[islam|musulmanas]] non aràbias. Certaneis Arabis, aquelei que fasián pas partida de l'elèit dau Califat, èran tanben considerats coma de ''mawali''. Aquela diferéncia de [[drech]]s aguèt d'efiechs majors sus l'estabilitat sociala dau Califat. D'efiech, lei ''mawali'' revendicavan l'[[egalitat]] entre totei lei [[islam|musulmans]]. Pròcha dei tèsis d'[[Ali]], aquela demanda favorizèt la conversion au [[chiisme]] d'una partida dei musulmans e lei trèbols intèrnes foguèron frequents<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William Ochsenwald e Sydney Nettleton Fisher, ''The Middle East : A History'', The McGraw-Hill Companies, 2004, pp. 55-56.</ref>.

En fàcia d'aqueu problema, lei califas adoptèron de posicions variadas. Durant la premiera partida dau Califat, sostenguèron l'elèit guerrier e reprimiguèron lei ''mawali''. Assaièron tanben de limitar lo nombre de conversions a l'[[islam]] dins lei regions conquistadas. Pasmens, lei ''mawali'' prenguèron pauc a pauc una plaça mai e mai importanta dins lei [[vila]]s onte tenguèron lo ròtle d'obriers, d'artesans, de marchands e de botiquiers. Coma èran somés a certaneis impòsts, generalament indirèctes, aquela situacion agravèt l'ostilitat entre l'elèit e lei ''mawali''<ref>Dins lei regions perifericas, lei ''mawali'', eissits de l'aristocracia locala, aguèron una situacion sociala pus importanta. Per exemple, en [[Pèrsia]], podián aver de tèrras.</ref>.

==== Lei ''dhimmis'' ====

Lei ''[[dhimmi|dhimmis]]'' son un ensemble de fidèus de [[religion]]s protegidas per l'[[Alcoran]]. [[Monoteïsme|Monoteïstas]], aquelei [[religion]]s son de movements precursors de l'[[islam]] coma lo [[judaïsme]], lo [[cristianisme]] ò lo [[zoroastrisme]]. Èran un element important de la societat omeia car pagavan d'[[impòst]]s dirèctes. De mai, dins plusors províncias, formavan la majoritat de la populacion e la [[libertat]] religiosa establida per lei califas foguèt un dei factors qu'explica l'amplor dei succès musulmans dau [[sègle VII]].

En causa de la pression fiscala, lo nombre de ''dhimmis'' demeniguèt pauc a pauc durant lo periòde omeia. Pasmens, coma lei musulmans pagavan pas d'[[impòst]]s, lo poder assaièt – sensa succès – de descoratjar lei conversions a l'islam. Amb lei ''mawali'', lei ''dhimmis'' foguèron donc una causa regulara d'instabilitat dins lo Califat.

== Cultura ==

L'[[art islamic]] nasquèt en [[Siria]] e en [[Palestina]] durant l'epòca omeia. Es eissit d'una evolucion deis [[art]]s preexistents. D'efiech, durant la conquista, leis Arabis destruguèron pas leis obradors. Ansin, l'[[artesanat]] e leis arts locaus evolucionèron [[tecnica]]ment gaire. En revènge, lor utilizacion se transformèt pauc a pauc per crear un art novèu.

=== L'arquitectura ===

Dins lo quadre de la legitimacion e de l'estructuracion de l'[[Estat]] omeia, lo poder califau ordonèt la bastida d'un nombre important de monuments. Pasmens, en causa de la manca d'engenhaires arabis, utilizèt principalament d'arquitèctes e d'obriers bizantins durant lei trabalhs. L'arquitectura omeia es donc largament dominada per un estile bizantin marcat per quauquei trachs arabis. Un exemple caracteristic es lo [[Dòme dau Rocàs]] qu'es dirèctament inspirat per l'[[art bizantin]] amb son plan octogonau e son dòme. Per de monuments pus tardius, coma la [[Granda Mosqueta deis Omeias|Mosqueta deis Omeias]] de [[Damasc]], lo plan de basa es arabi mai lei proporcions dei construccions e leis ornamentacions interioras son totjorn d'estile bizantin.

L'elèit arabi es tanben a l'origina de mai d'una construccion. Lei pus famosas son lei [[castèl|castèus]] e lei [[palais]]. Bastits per de rasons variadas (contraròtle dau territòri, ostalet de [[caça]]...), son d'estile variats. Lei trachs arabis preislamics i son pus nombrós mai la preséncia d'elements bizantins demòra importanta.

<gallery>
Fichièr:Overview of the courtyard of the Great Mosque of Kairouan.jpg|{{center|[[Mosqueta de Kairouan]] ([[670]]-[[sègle IX]]).}}
Fichièr:Dome of the Rock1.jpg|{{center|[[Dòme dau Rocàs]] ([[685]]-[[692]]).}}
Fichièr:Flickr - Government Press Office (GPO) - Bird's-Eye View of the Temple Mount.jpg|{{center|Vista aeriana dau plan octogonau bizantin dau [[Dòme dau Rocàs]].}}
Fichièr:Umayyad Mosquee panoramic.jpg|{{center|Vista de la [[Granda Mosqueta deis Omeias]] ([[706]]-[[715]]) que mòstra lo decòr interior d'inspiracion bizantina.}}
Fichièr:Great Mosque of Aleppo 03.jpg|{{center|Vista de la [[Granda Mosqueta d'Alèp]] (acabada en [[717]]) amb un dòme e de colonas d'inspiracion bizantina.}}
Fichièr:Rusafa gate.jpg|{{center|Portau dau castèu de [[Rusafa]] ([[ans 730]]).}}
Fichièr:Damascus-National-Museum.JPG|{{center|Façada dau castèu de [[Qasr al-Hayr al-Gharbi]] ([[727]]).}}
Fichièr:Qasr Amra.jpg|{{center|Palais de caça de [[Qusair Amra]] ([[743]]-[[744]]).}}
</gallery>

=== L'ornamentacion ===

Coma l'[[arquitectura]], leis arts ornamentaus omeias son egalament eissits de l'[[art bizantin]] e de l'art sassanida. D'efiech, aquela represa dei sabers locaus trobats dins lei regions conquistadas ofriguèt ais Arabis una gròssa diversitat de tecnicas coma l'[[escultura]] de la [[pèira]] e de l'[[estuc]] ([[mauplat]], relèu, [[bòça redonda]]), la [[pintura]] murala e la [[mosaïca]]. Au contrari d'una opinion frequenta, lei representacions umanas, compres lo nus, èran fòrça frequentas durant lo periòde omeia e lo prince ocupa una plaça centrala dins lei monuments pus importants (generalament erigits per lo poder). A l'entorn d'aquela figura, se tròban de representacions de personatges de la Cort (gardas, dançairas...), de la societat (païsans...), de [[dieu|divinitats]] [[Antiquitat|anticas]] e un bestiari riche.

<gallery>
Fichièr:Arabischer Maler um 690 002.jpg|{{center|Mosaïca d'estile bizantin dins lo [[Dòme dau Rocàs]].}}
Fichièr:Quseir Amra painting.JPG|{{center|Fresca dau castèu de [[Qusair Amra]] ([[743]]-[[744]]).}}
Fichièr:Bust of the standing caliph statue .png|{{center|Escultura dau califa [[Hicham]].}}
Fichièr:Ceiling entrance Umayyad Mosque.png|{{center|Intrada de la [[Granda Mosqueta deis Omeias]].}}
Fichièr:Mschatta-Fassade (Pergamonmuseum).jpg|{{center|Escultura de la façada dau castèu de [[Mschatta]] ([[744]]).}}
</gallery>

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Califat Abbassida|Abbassida (califat de)]].
* [[Califat de Còrdoa|Còrdoa (califat de)]].
* [[Emirat de Còrdoa|Còrdoa (emirat de)]].
* [[Dinar]].
* [[Fitna]].
* [[Islam]].
* [[Lista dei califas omeias]].
* [[Muawiya]].
* [[Batalha dau Grand Zab|Grand Zab (batalha dau)]].
</div>

=== Bibliografia ===

* '''[[anglés|(en)]]''' Gerald R. Hawting, « Umayyads », dins Peri J. Bearman, Thierry Bianquis, Clifford Edmund Bosworth, Emeri Johannes van Donzel e Wolfhart P. Heinrichs, ''Encyclopaedia of Islam'', vol. X, Brill, 2000.
* '''[[anglés|(en)]]'''  Gerald R. Hawting, ''The First Dynasty of Islam : The Umayyad Caliphate AD 661-750'', Routledge, 2000.
* '''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Armies of the Caliphs : Military and Society in the Early Islamic State'', Routledge, 2001.
* '''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century'', Routledge, 2004.
* '''[[anglés|(en)]]''' Hugh Nigel Kennedy, ''The Great Arab Conquests : How the Spread of Islam Changed the World We Live In'', Da Capo Press, 2007.
* '''[[anglés|(en)]]''' William Ochsenwald e Sydney Nettleton Fisher, ''The Middle East : A History'', The McGraw-Hill Companies, 2004.
* '''[[anglés|(en)]]''' Julius Wellhausen (trad. Margaret Graham Weir), ''The Arab Kingdom and its Fall'', Calcutta University Press, 1927.

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Califat omeia]]