Veire la font de Betum

{{omon|betum & bitum (omonimia)}}
Lo '''betum'''<ref>Cal evitar lo francesisme «beton».</ref> es un assemblatge de materials de natura mai sovent minerala. Rassembla de matèrias inèrtas ([[gravilha]]s o [[agregat]]s coma [[gravilhon]]s, [[arena]]s, etc), e un ligant ([[ciment]], [[bitum]], [[argela]]), es a dire una matèria capabla de n'aglomerar d'autras coma d'adjuvants que modifican las proprietats fisicas e quimicas de la mescla. Mesclats amb d'aiga, s'obten una pasta, d'omogeneïtat variabla, que pòt, segon lo material, èsser motlada en talhièr (pèira artificiala) o perduda sus l'obrador. Lo betum, alara, fa «presa , es a dire que se solidifica.
* Quand l'argela es utilizada, li dison «[[tàpia]]» o «[[palhabard]]», benlèu dins lo betums mai ancians.
* Quand lo [[ciment]] es utilizat coma ligant s'obten lo «[[beton de ciment|betum de ciment]]». Quand los agregats utilizats amb lo ligant idraulic son exclusivament d'[[Arena|arenas]], alara li dison [[Mortièr (construccion)|mortièr]].
* Un ligant ''idrocarbonat'' ([[bitume|bitum]]) tanben se pòt utilizar, çò que mena al «[[beton bituminós|betum bituminós]]».
* Una novèla classa de betum emergís que pren lo nom de [[geopolimèr]]. La geopolimerizacion remplaça la [[calç|cauç]] per de basas mai poderosas coma lo [[potassi]] o lo [[Idroxid de sòdi|sòdi]], que reagisson amb las argelas per formar una matritz veirenca que liga los grans entre si<ref name="Rainer.p.223">{{Harvsp|Rainer|2008|id=Rainer|p=223}}</ref>. 
* etc.
Lo betum de ciment associat amb d'acièr permet d'obtenir lo [[beton armat|betum armat]]. Lo betum associat amb de fibras permet d'obtenir de [[beton fibra|betum fibra]]<nowiki/>t.

Lo [[beton de ciment|betum de ciment]] es, a l'ora d'ara, un dels materials de construccion mai utilizat al mond (dos terces de las demoranças pel mond<ref name="arte">[https://web.archive.org/web/20141008192258/http://future.arte.tv/fr/sujet/nos-plages-court-de-sable Nos plages à court de sable] sur future.arte.tv</ref>). Es tanben lo segond material mineral mai utilizat per l'Òme après l'aiga potabla: 1&nbsp;m<sup>3</sup> per an e per abitant<ref name="Cudeville 2011">Amaury Cudeville, « [https://web.archive.org/web/20130502214808/http://www.pourlascience.fr/ewb_pages/f/fiche-article-recycler-le-beton-27964.php#liresuite Recycler le béton] », ''Pour la Science'', octobre 2011, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;17-18.</ref>.  Son utilizacion energivòra es font de multiples damatges environamental: la produccion del'' [[clinker]] ''dintrant dins la composicion dels ligants es responsable d’unes 5 % des emissions dels [[Gas d'efièch de sèrra|gases d'efièch de sèrra]] (GES) antropics<ref name="CC perspectives">[https://web.archive.org/web/20151104131636/http://www.construction-carbone.fr/emissions-du-ciment-quelles-perspectives/ Émissions du ciment quelles perspectives] sur le site www.construction-carbone.fr</ref>, màger responsables de l'[[escalfament global]]. Mai la quita perpetuala d’agregats adaptats coma lo [[Arena|sable]], menèt a la subrexploitation de 75 % de las plajas de la Tèrra, destrusent fòrça ecosistèmas [[Litorau|litorals]].

Lo [[beton de tèrra|betum de tèrra]] es un material que subrevisquèt mal a la revolucion industriala. Son usatge es motivat per de rasons economicas (material gratuit disponible al quite sòl), ecologicas (perque demandon pas de procediments quimics de transformacion energivòrs o polluents e non fan pas de desgalhs non desirables) e politicas. Mas interessa pas gaire l'industria, en rason d'un procediment de transformacion complèxe, ni lo comèrci, a causa de sa disponibilitat immediata. D'emplèga encara en los païses del [[Tèrç Mond]].

=== L'argela ===
[[Fichièr:Summer_Vacation_2007,_263,_Watchtower_In_The_Morning_Light,_Dunhuang,_Gansu_Province.jpg|vinheta|Rèste de la [[dinastia Han]], Dunhuang, Província Gansu ([[-206|206]] av. J.-C. à [[220]] ap. J.-C.). Tàpia]]
Dins una definicion mai larga del betums, los obratges de tàpia son considerats coma de betums. Lo [[beton de tèrra|betum de tèrra]] ([[tàpia]], [[bardís]] o palhabard) es lo primièr de totes los betums<ref>Le [//fr.wikipedia.org/wiki/Bois_(mat%C3%A9riau_de_construction) bois], le [//fr.wikipedia.org/wiki/Feuille feuillage] et les [//fr.wikipedia.org/wiki/Peau_de_b%C3%AAte peaux d'animaux] furent les premiers constituants de l'architecture naissante des pays tempérés. Pour les régions du globe où la végétation est rare, ainsi pour la plupart des rivages méditerranéens, ce fut l'[//fr.wikipedia.org/wiki/Argile argile] qui fut le matériau le plus utilisé. Il est intéressant de retrouver ensuite l'argile et le bois associés, dans une architecture plus mûre, constituant les structures dites à maison à [//fr.wikipedia.org/wiki/Maison_%C3%A0_colombages pans de bois][//fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Pierre_Adam Jean-Pierre Adam]. ''La Construction romaine. Matériaux et techniques''. Sixième édition. Grands manuels picards. 2011</ref>.

L'argela, o de [[tèrrafòrt]], sota la sisa d'[[umús]] es present dins fòrça sòls, e constituís un mortièr que pòt èsser aisidament utilizat pel [[motlatge]] dins de tecnicas de brica cruda o de cofratge.

Las primièras ciutadas descobertas dins l'anciana [[Mesopotamia]] èran bastidas de tèrra cruda, quitament abans l'invencion de l'escritura. Aqueste material se damatge mai rapidament que la pèira, e i a paucas rèstas tant marcants com las piramidas d'Egipte. Atal en Mejan Orient e Asia centrala i a fòrça sites excepcionals coma Tchoga Zanbil (Iran), Mari (Siria), Shibam ([[Iemèn]]) o Merv (Turcmenistan).

=== La cauç ===
Se vei enseguida la cauç associada a d'autres materials. La primièra utilizacion del ciment ven de [[Egipte antica|l'antiquitat egipciana]]. En efièch, un dels [[Mortièr (construccion)|mortièrs]] mai ancians, compausat de [[calç|cauç]], d’argela, de sable e d’aiga, foguèt utilizat dins la concepcion de la piramida d’Abu Rawash, erigida vèrs 2600 AbC, jos la dinastia IV, mas tanben per d’autres obradors. 

=== La Roma antica e l’''Opus caementicium'' ===
[[Fichièr:Anderson,_Domenico_(1854-1938)_-_n._0116_-_Roma_-_Terme_di_Caracalla.jpg|vinheta|Tèrmes de Caracalla, [[Opus caementicium]], 216 ApC]]
Vèrs lo Sègle I ApC, la [[Roma antica]] utilizèt aquesta tecnica en la melhorant en i apondre de sable volcanic de [[Pozzuoli]] o de tèsts trissats. La [[pozzuolana]] es associada a la cauç e maçonada  de materials bruts, los ''caementa''. Forma una mena de betum fòrça resistent. Coma dich [[Vitruvi]] dins son ''[[De architectura]]'' (Libre II, Capítol 6), lo mortièr pòt resistir a l'aiga e quitament far presa en mitan fòrça umid. Aqueste qualitat es deguda a la preséncia d'una granda quantitat de silicat d'alumini. Apondent a la [[calç|cauç]] aeriana de pozzuolana o testons, ven artificialment de [[Calç|alç idraulica]]. Es sonque en [[1818]] que [[Louis Vicat]] expliquèt los principis d'aquesta reaccion, dins sa teoria de l'idraulicitat<ref>Louis Joseph Vicat, ''Traité pratique et théorique de la composition des mortiers, ciments et gangues à pouzzolanes et de leur emploi dans toutes sortes de travaux''. [https://books.google.com/books?id=6F8UAAAAQAAJ&dq=pouzzolane+Louis+Vicat&hl=fr&source=gbs_navlinks_s Consulter en ligne.]</ref>.

L'''[[Opus caementicium]]'' es una maçonariá de blocatge, un conglomerat sovent realizat entre doas parets d'aparelh pichon. Permet de realizar los volums considerables de maçonariá d'[[Aqüeducte|aqüeductes]], [[Pònt|ponts]], basilicas, etc. Aqueste sistèma de bastir es performant, economic, rapid, e demanda pas cap de qualificacion de la man d'òbra, una bona partida dels materials essent utilizat sens preparacion prealabla<ref name="Stefano">Stefano Camporeale, Hélène Dessales, Antonio Pizzo. ''Arqueología de la construcción''. CSIC, 2008 [https://books.google.be/books?id=BTHqm0R4DEgC&pg=PA144&dq=trait%C3%A9+d%27archeologie+Opus+caementicium&hl=fr&ei=b1I5TpnTD4XoOd_8wcsD&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDYQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false Consulter en ligne.]</ref>.

Lo Panteon de Roma es atal realizat dins una mena de betum<ref name="PM">Philibert Humm, « Matons ce béton ! », ''[//fr.wikipedia.org/wiki/Paris_Match Paris Match]'', semaine du 9 au 15 juin 2016.</ref>.

A l'Edat Mejana, los artesans passan d'utilizar aquesta pèira factícia de [[Pozzuoli]] e oblidan son usatge. emEs sonque a partir de las [[Sègle de las Luses|Luses]] qu'unes sabents tornan i portar interés.

=== La revolucion industriala e la cauç idraulica ===
Del temps de [[Bernard Forest de Bélidor]] (sègle XVIII) se fasiá dins l'aiga fòrça de fondacions amb de pèiras que se getava al luòc ont se volgava establir de fondacions; se plaçava amb aquestas pèiras de mortièr susceptible d'enduresir dins l'aiga (Que s'obten encara per una mescla de cauç aeriana, de testons o de pozzuolana, e de sable). Aqueste metòde aviá lo grand inconvenient d'expausar a metre tròp de mortièr a unes luòcs e pas pro a d'autres que se fondava a una granda prigondor sota l'aiga la mala visibilitat empachava de distribuir plan lo mortièr. La pèrda del betum sota l'aiga se fasiá per diferents biais: tremuèjas, caissas tampadas per evitar que lo mortièr siá delavat lo temps de son immersion, etc<ref name="Treussart.p.x1">{{Harvsp|Treussart|1829|id=Treussart|p=x1}}</ref>{{,}}<ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Joseph_Mathieu_Sganzin Joseph Mathieu Sganzin]. Programme ou résumé des leçons d'un cours de constructions: avec des applications tirées spécialement de l'art de l'Ingénieur des ponts et chaussées, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&nbsp;1, 1840, <abbr class="abbr" title="pagina(s)">p.</abbr>&nbsp;55. Consulter en ligne</ref>. enseguida Vicat dona le nom de mortièr idraulic a aqueste qu'a la proprietat de durcir dins l'aiga.<ref name="Treussart.p.x2">{{Harvsp|Treussart|1829|id=Treussart|p=x2}}</ref>.

=== La revolucion industriala e lo ciment portland ===
[[Fichièr:Pont_béton_-_Jardin_des_Plantes_(Grenoble).jpg|vinheta|Lo pont del Jardin de las plantas de [[Grenòble]], un dels primièrs obratges al mond de betum de ciment perdur<ref>Note : Le premier ouvrage a été construit en 1840 à Grisolles par l'architecte [//fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois-Martin_Lebrun François-Martin Lebrun]. Il a fait l'objet d'une présentation à l'académie des sciences en 1842. Il a été démoli.</ref>, bastit en 1855 per Joseph e Louis Vicat.]]
L'opinion mai sovent admesa dins la segonda mitat del sègle XVIII es que es aquestat argela que dona a la cauç la proprietat singulara de durcir dins l'aiga. L’anglés John Smeaton l'experimenta dins la construccion del Far d'Eddystone. Fins al començament del sègle XIX, lo biais de far lo mortièr que foguèt gaireben sempre abandonada als obrièrs es l'objèxte de novèlas experimentacions, enlusidas pels progresses recents de la quimia, que foguèt pronoguda en sciéncia exacta. En 1796, [[James Parker]] descobrís sus l'[[illa de Sheppey]], en Grand Bretanha, un calcari pro argilós poer donar après una coseson a {{tmp|900|°C}}, un ciment natural de prisa rapida qu'es comercializat jos la marca ''roman cement''. en França en 1818, Louis Vicat, engenhaire de ''l[[École nationale des ponts et chaussées|’École Nationale des Ponts et Chaussées]],'' experimenta las calces idraulicas e la possibilitat de lea fabricar de biais artificial. Jol vam, en França, l'usatge de las calces idraulicas e ciments naturals se generiza e, a partir de las annadas 1850, los ciments artificials subrecuèchs nomenats ciment portland.

Es dins las annadas 1830 qu'apareisson los primièrs desvelopaments d'aqueste material, amb per exemple la construccion d’un ostal de tres estarges de betum  [[Montalban]], per l'entreprenaire [[François-Martin Lebrun]], puèi, a partir de 1852, lo betum-tàpia o betum-aglomerat de l’industrial [[François Coignet]]. [[Joseph Lambot]]  puèi [[Joseph Monier]] desvolopan los ciments armats, que vedran los betums armats jos vam de [[François Hennebique]] o de l'arquitècte e entreprenaire [[Auguste Perret]], aqueste declara<span>: « Fasent al betum l'onor de lo talhar, de l'escodar, de lo ciselar, avèm obtenguts de superfícias que la beutat feriá trmolar los peirièrs »</span>.

L'arquitècte [[Tony Garnier]] preconisa l’utilizacion del betum e dels novèls betums armats per las òbras que li confia lo cònsol de [[Lion]] [[Édouard Herriot]]. [[Le Corbusier]] afirma dins sa carta d'Atenas : « Lo betum es un material qu'engana pas » .

En 1929, es [[Eugène Freyssinet]], que revoluciona lo mond de la construccion inventant lo [[beton preconstrench|betum preconstrench]].

Pendent la [[Dusau Guèrra Mondiau|Segonda Guèrra mondiala]], l'arquitècte nazi [[Fritz Todt]] utiliza 17 milions de cubs d'« ''Eisenbeton'' » per bastir lo mur de l'Atlantica. Après lo conflicte, cal lotjar rapidament las populacions que las demorança avián estat destruchas e tornar bastir de vilas rasadas coma [[Le Havre]] o [[Lisieux]]; s'utiliza lo betum. Quitament, lo desvelopament dels grands ensembles pendent la Trenta Gloriosas e la democratizacion del torisme dins las estacions balneàrias coma [[La Mota Granda|La Mota granda]] mobilizan aqueste materials.

A la fin de las annadas 1980, apareisson los betums de nautas performanças e en seguida de novèls grands novelums coma los [[Beton autoplaçant|betums autoplaçants]] (BAP) e los  betums fibrats de ultra nautas performanças (BFUP).

Lo betum de ciment es, a l'ora d'ara, lo material de construccion mai utilizat al mond.

== Los betums ==

=== betums de tèrra ===
''"betum de tèrra"'' es un tèrme modèrne matériau per designat '''[[tàpia]],''' bardís, palhabard, etc

Los materials de basa d'un betum de tèrra son: l'[[argila|argela]] (la mai pura es lo [[caolin]]), [[Arena|sable]], [[Grava|gravas]], [[aiga]]. Amb sa coesion intèrne, l'argela jòga lo ròtle de ligant, la grava e lo sable son l'esqueleta intèrna, l'aiga es lo lubrificant. Lo betum de tèrra a a pasmens pas de la resisténcia mecanica que cal per far de superestructuras.

L'argela, que pòt presentar de variacions de volum en cas de modificacion del taus en aiga, se pòt establizar per apond de [[Ciment|ciment Portland]], [[Calç|calces]], d'armaduras vegetalas ([[palha]] secada talhas, [[cambe]], [[sisal]], fibras de fuèlha de [[palmièr]], [[riban]] du fusta, [[Rusca|ruscas]], etc), per apond d'asfalt, d'òli de cocòt, etc per assegurar l'impermeabilizacion, per tractament quimic (cauç, urina de bestials, etc), geopolimerizacion, etc

Lo betum de tèrra es utilizat dins las tecnicas de [[Tàpia|tàpias]] (sus pans de fusta o cledon), de bard, de terratge o bricas motladas mecanicament, etc

=== betum de cauç ===
Dins lo cas del betum de cauç, es la cauç idraulica que sevís de ligant. Aqueste tipe de betum es per exemple utilizat per realizar de molons.

=== betum de ciment ===
Lo [[beton de ciment|betum de ciment]], o simplament « betum », es una mescla de ciment, de granulats, d'aiga e d'adjuvants.
; Denominacion particuliara dels betums de ciment
* [[beton armat|betum armat]] - material composit, compausat d'una armadura en [[acièr]] cobèrta de betum.
* [[beton extrudat|betum extrudat]] - en tecnica rotièra, lo betum extrudat es un betum perdur en plaça mejans de maquinas amb de cofratges limpant, nomenadas maquinas d'extrudar. Permet de realizar de mureta de seguretat, de borduras e de dispositius de retenguda sus de longors importantas.
* [[beton progetat|betum progetat]];
* [[beton autoplaçant|betum autoplaçant]] - betum de ciment capable, jos le sol efièch de la pesantor, de se metre en plaça dins los cofratges quitament mai complèxes e sens utilizar de mejans de vibracion per consolidar la mescla;
* [[beton cellular|betum cellular]] - blòt isolant realisé en autoclau;
* [[beton ciclopèu|betum ciclopèu]] - betum contenent de bòts grosse (pèires, molons, còdols ...)<br />
* [[beton nautas performanças|betum nautas performanças]] -  betum caracterizat per una pla fòrta resisténcia a la compression;
* [[beton translucid|betum translucid]] - material de construccion de betum avent la proprietat de transmetre la lutz amb d'elements optics integrat;
* [[Cairon (maçonariá)|blòt de betum]] - element de maçonariá motlada.
* [[Beton desactivat|betum desactivat]] - nom donat a un betum que la superfícia daissa pareisser los granulats de color. Se realiza per pulverizacion d'un desactivant sus la superfícia fresca d'un betum al moment de sa pèrda<ref name="Francebéton">[http://www.francebeton.comé/beton_desactive.htm "Beton désactivé" sur le site Francebéton]</ref>. Enseguida, un còp secat, un refrescatge de nauta pression de la superfícia fa apareisser los granulats.

=== betum bituminoses ===
Lo [[beton bituminós|betum bituminós]] (o revestiment bituminós) es compausat de diferentas fraccions de gravas, de sable, de ''filler'' e de [[bitume]] utilizat coma ligant. Costituís mai sovent la sisa superiora de las cauçada. Es un procediment de fabrication continú o pastats. Se realiza a caus (unes 150&nbsp;{{tmp|150|°C}}). L'efièch de "presa" apareis a partir del refergir (< {{tmp|90|°C}}), cal tanben compactar lo betum bituminós abans que siá freg. Al contrari del betum de ciment, es utilisable gaireben sul pic après sa realizacion.

Lo bitume essent un derivat [[Petròli|petrolièr]], lo betum bituminós es sensible als [[Idrocarbur|idrocarburs]] perduts per las automobilas. Dins los luòcs expausats (estacions servicis) puslèu s'utiliza lo [[quitran]]. Lo [[Tarmac|tarmacadam]] dels aerodròmas es lo nom comercial d'un betum de quitran.

=== Geopolimèr ===

=== Autres betums ===
* Lo betum de cambe es un betum isolant mesclant de la [[Calç|cauç formulada]] amb de [[cambe]] presentat jos forma de blòts, conglomerat isolant, o progectat.

== Repercussions environamentalas ==

=== Consomacion d'energia ===
La màger partida de la consomacion d’energia deguda al betum ven d'activitats consomatriças d’energia que provòca una emission mai o mens fòrta de {{Formula quimica|CO|2}}:
* lo caminament (derivats du [[petròli]] pel transpòrt en camion del betum o de las matèrias primièras);
* la realizacion (dins le cas del betum de ciment, masot o autre combustible per còser la ròca en ciment);
* la consomacion electrica per mesclar mecanicament de grandas quantitats de betums.
Se la consomacion d'energia es importanta per du betum de ciment o de betum bituminós, l'energia grisa del blòt de cambe (energia necessària a l’ensemble de la fabricacion d’un produch) es inferiora a totes los autres materials isolants dins la massa.

=== Emissions de gases d'efièch de sèrra ===
L'impacte carbòni varia fòrça segon lo tipe de betum.

Es important dins lo cas del betum de ciment: l'utilizacion energivòra del betum de ciment es font de multiples damatges de l'environament: la produccion del [[clinker]] dintrant dins la composicion dels ligants es responsable d’unes 5 % de las emissions de gases a efièch de sèrra (GES) antropics, màger responsables de l'[[Escalfament global|escalfament climatic]].

Lo blòt de cambe a al contrari un bilanç [[Dioxid de carbòni|CO{{ind|2}}]] negatiu (sèrva de CO<sub>2</sub>).

=== Consomacion de fonts naturalas ===

==== Despareisson del sable ====
Dins lo cas del betum de ciment, la quista perpetuala d’agregats adaptats coma lo [[Arena|sable]] menèt a la subrexpleitacion de 75 % de las plajas de la planèta, destrusent nombre d'ecosistèmas [[Litorau|litorals]].

== Nòtas e referéncias ==
{{reflist}}