Veire la font de Bacin Mediterranèu

{{Infobox
|tematica=
|carta=
}}
[[Fichièr:Mediterranean Relief.jpg|thumb|Lo Bacin Mediterranèu]]

Los concèptes de '''Bacin Mediterranèu''' e de '''mond mediterranèu''' (var. '''monde mediterranèu''') designan las regions se trobant a l'entorn de [[Mediterranèa]]. Aquelas regions mediterranèas s'espandisson del sud d'[[Euròpa]], a l'[[Orient Mejan]] e l'[[Africa del Nòrd]]. Lo limit del bacin o del monde mediterranèu se referís subretot al [[clima mediterranèu]] e pus particularament lo limit de la cultura de l'[[olivièr]]. D'autres critèris culturals o istorics permeton tanben de delimitar la region mediterranèa. La cultura o la civilizacion mediterranèa es alara definida per un eretatge antic o medieval fòrt, ligat a las [[civilizacion]]s [[Civilizacion grècoromana|grècoromana]], [[Mond islamic|islamica]] e de la [[Mond crestian|cristianitat]]. Aquela cultura se materializa dins l'alimentacion per la predominància dels [[legum]]s, dels [[fruch]]es, del [[peis]], del [[pan]], de l'[[òli d'oliva]] e del [[vin]].

Lo Bacin Mediterranèu es marcat per d'iniciativas politicas recentas coma lo [[processús de Barcelona]], l'[[Union Mediterranèa]] e la [[Zona Euromediterranèa de Libre Escambi]]. De [[Jòcs Mediterranèus]] existisson dempuèi 1951.

== Geografia ==
La partida mediterranèa d'[[Euròpa]] compren las tres grandas peninsulas australas: la [[Peninsula Iberica]], la [[Peninsula Italica]] e una partida de la [[Balcans|Peninsula Balcanica]] amb per tèrmes los [[Pirenèus]], los [[Alps]], los [[Alps dinarics]], los [[Balcans]] e los [[monts Rodòpes]].

La partida mediterranèa d'[[Asia]] compren l'oèst e lo sud de la peninsula d'[[Anatolia]], lo [[Levant (Orient Mejan)|Levant]], amb per tèrme los monts de l'[[Anatolia]] coma lo [[Taurus]] e lo desert de [[Nèguev]]. 

La partida mediterranèa d'[[Africa]] comprend la region de [[Magrèb]], la peninsula [[Cirenaïca]], la broa libiana e egipciana e una partida de la val de [[Nil]] amb per tèrme principal lo desèrt de [[Sahara]] e los monts d'[[Atlàs (massís)|Atlas]].

La [[mar Mediterranèa]] es, ela, devesida en dos bacins, oriental e occidental, dempuèi l'[[Estrech de Gibartar]] fins al [[Bacin del Levant]] e aculhís cada an prèp de 200 milions de toristas e 30 % de las naus mercandas del monde, o prèp de {{formatnum:120000}} naus, amb las consequéncias economicas e ecologicas qu'aquò provòca<ref>"Linde" {{fr}}Pablo Linde, « Méditerranée. La mer la plus polluée du monde », in ''[[Courrier international]]'' del 27 de julh de 2007, [https://web.archive.org/web/20080611073238/http://www.courrierinternational.com/article.asp?obj_id=76286 en linha]</ref>.

==Environament==
Es una de las regions del monde que l'[[urbanizacion]], la [[periurbanizacion]] e l'agricultura consoman mai de [[ressorsas naturalas]], amb d'impactes sus l'[[artificializacion]], la [[fragmentacion de l'abitat]], l'[[erosion]] e destruccion dels mitans naturals. Las [[zonas umidas]] perdèron prèp de la mitat de lor superfícia en un sègle (de 1900 a 2000) segon l' ''Observatòri de las zonas umidas mediterranèas<ref>[https://web.archive.org/web/20120505085725/http://www.medwetlands-obs.org/ Mediterranean Wetlands Observatory !]</ref>''. Alara que los efèctes de l'[[escalfament global]] s'apondon, demòra pas que {{formatnum:18500000}} d'[[ectara]]s per tota la region (o en mejana 2 % de la superfícia totala dels 27 païses del bacin en zonas umidas; estuaris e lagunas saladas inclusits)<ref>ActuEnv2012 {{fr}}Actu environnement, [http://www.actu-environnement.com/ae/news/observatoire-zones-humides-mediterranee-rapport-biodiversite-15023.php4#xtor=EPR-1 Bacin Mediterranèu: pèrda de la mitat de la superfícia de las zonas umidas al respècte de 1900] 22 de febrièr de 2012 </ref><ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20130306160359/http://www.medwetlands-obs.org/en/content/mediterranean-wetlands-outlook-first-technical-report Rapport ] (2012-02-02) e [https://web.archive.org/web/20131021142211/http://www.medwetlands-obs.org/en/content/mediterranean-wetlands-outlook-synthesis-decision-makers synthèse (Synthesis for decision makers + Factsheets)] (2012-02-02)</ref>. Los países que n'an lo mens son Espanha (1 % del territòri), Bulgaria (0,9 %), Chipre (1,1 %), Malta (0,1 %). Al Magrèb, l'Argeria abriga quant a ela 0,6 % de las zonas, Marròc (0,7 %), Libia (0,2 %). Alara qu'a l'Orient Mejan, Siria compren sonque 0,8 % de las zonas umidas, Jordània (0,5 %), Liban (0,1 %), Israèl e Palestina (1,3 %). Segon l'observatòri, las superfícias asagadas son ara estabilizadas dins l'UE, en Israèl e en Egipte, mas son fonts d'una granda consomacion d'aiga<ref>ActuEnv2012</ref>. 
<br />Las mesuras de proteccion de la biodiversitat semblan de donar de resultats per qualques aucèls d'espècias protegidas ([[pelican]]s, [[becarut]]s e [[grua]]s) que sos efectius aumentèron dins la zona mediterranèa. Los mamifèrs, anfibians, reptils e peisses al contrari mermèron de prèp de 40 % dempuèi 1970<ref> ActuEnv2012</ref>. 30 % dels anfibians, 25 % dels reptils e 15 % dels mamifèrs, contra 5 % "sonque" dels aucèls, son menaçats d'atudament dins la zone mediterranèa segon la Lista roja de l'[[UICN]]. Los peisses d'aiga doça merman encara mai aviat dins la zona mediterranèa qu'a l'escala mondiala (39 % son menaçadas d'[[atudament]] en Mediterranèa contra 15 % dins lo monde). Las causas son entre autras la destruccion e pollucion dels abitats, coma pels engraisses, pesticidas e l'invasion d'espècias exoticas<ref>ActuEnv2012</ref>.

== Istòria ==
[[Fichièr:Spanish kingdoms 1360.jpg|thumb|upright=1.5|Situacion de las [[Espanhas medievalas]] e de la [[corona catalanoaragonesa]] en [[1360]].]]
{{Article detalhat|Istòria de la Mediterranèa}}

Lo Bacin Mediterranèu es lo brèç de la [[Occident|civilizacion occidentala]]. L’[[Antiquitat]] coneguèt un fum de civilizacions divèrsas coma las [[Egipte antica|egipcianas]] o las [[mesopotamia]]nas. Puèi, de grands empèris prenguèron lo contraròtle de las broas de la ''[[Mare Nostrum]]''. [[Grècia antica|Grècia]], [[Cartage]] e [[Empèri Roman|Roma]] èra atal conegudas per èsser de [[talassocracia]]s a causa de lor dominacion del Bacin Mediterranèu per mejan del [[comèrci maritim]] e de las guèrras navalas.

== Economia ==
=== Sector primari ===

<Gallery>
File:Camp de blat amb roselles.jpg|Blat
File:Olivar.jpg|Olivièr
File:Rioja vignobles.jpg|Vinha
</Gallery>

L'agricultura mediterranèa es tradicionalament definida a l'entorn de tres culturas (dichas ''trilogia mediterranèa''): del [[blat]], de l'[[olivièr]] e de la [[vinha]]. La [[viticultura]] dins la region remonta a l'antiquitat, coma [[Grècia antica]] en [[Egipte antica]] e en [[Fenicia]].  

Mas la region fan tanben d'importantas produccions de [[fruch]]es e de [[legum]]s dins los òrts lo long de las valadas dels flums. L'agricultura mediterranèa es atal caracterizada per fòrça [[asagatge]] afin de suportar la secada estivala. La [[arboricultura|produccion arboricòla]] es dominada per la produccion de [[persec]], d'[[albricòt]]s, de [[melon]]s, de [[cerièra]]s e de [[pruna]]s e mai al sud, pels [[agrum]]s e de [[dàtil]]s. Los legums son subretot de [[tomata]]s, d'[[aubergina]]s, de [[carchòfa]]s, de [[pebrina]]s e de [[caul]]s. D'autras cerealas son tanben fortament presentas coma lo [[ris]] (plana de [[Pò]], o encara lo [[milh]] o lo [[milh menut]] ([[Africa del Nòrd]]).

La [[pesca]] es tanben un sector important en Mediterranèa. La consomacion de peisses per abitant es plan nauta. Las varietats de peisses pescats tradicionalament son lo [[ton (peis)|ton]], la [[merluça]], la [[sardina]] e l'[[anchòia]].

Lo sector de la [[silvicultura]] a perdut de son importància. Mas de produccions de qualitat son encara presentas dins la region coma en [[Espanha]] e [[Portugal]], onte se concentra gaireben tota la produccion mondiala de [[siure]] e de [[surrièr]]. La region mediterranèa es tanben coneguda per la cultura de [[rabassa]].

== Nòtas e referéncias ==
<References/>
== Vejatz tanben==
=== Bibliografia ===
* {{fr}}Jacques Bethemont (et aL;), ''Le monde méditerranéen : thèmes et problèmes géographiques'', Sedes, Paris, 2001, 320 p.
* {{fr}}Maurice Rieutord S.J. e Loïc Tribot La Spière (dir.), ''Le bassin méditerranéen : un espace en quête de sens ?'', Publisud, París, 2000, 85 p. ISBN 2866006143  
* {{fr}}René Teboul, ''L'intégration économique du bassin méditerranéen'', L'Harmattan, Paris, Montréal, 1997, 264 p. ISBN 2738452981  

[[File:Mediterranean Bassin - Macaronesia landscapes.jpg|thumb|center|1000px|païsatges del Bacin Mediterranèu]]

[[Categoria:Bacin Mediterranèu]]