Veire la font de Argent (metal)

{{1000 fondamentals}}
{{Elementbox_header | number=47 | symbol=Ag | name=argent| left=[[palladi]] | right=[[cadmi]] | above=[[coire|Cu]] | below=[[aur|Au]] | color1=#ffc0c0 | color2=black }}
{{Elementbox_series | [[metal de transicion|metals de transicion]] }}
{{Elementbox_groupperiodblock | group=11 | period=5 | block=d }}
{{Elementbox_appearance_img | Ag,47| lustrous white metal }}
{{Elementbox_atomicmass_gpm | [[1 E-25 kg|107.8682(2)]] }}
{{Elementbox_econfig | &#91;[[krypton|Kr]]&#93; 4d<sup>10</sup> 5s<sup>1</sup> }}
{{Elementbox_epershell | 2, 8, 18, 18, 1 }}
{{Elementbox_section_physicalprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }}
{{Elementbox_phase | [[solid]] }}
{{Elementbox_density_gpcm3nrt | 10.49 }}
{{Elementbox_densityliq_gpcm3mp | 9.320 }}
{{Elementbox_meltingpoint | k=1234.93 | c=961.78 | f=1763.2 }}
{{Elementbox_boilingpoint | k=2435 | c=2162 | f=3924 }}
{{Elementbox_heatfusion_kjpmol | 11.28 }}
{{Elementbox_heatvaporiz_kjpmol | 258 }}
{{Elementbox_heatcapacity_jpmolkat25 | 25.350 }}
{{Elementbox_vaporpressure_katpa | 1283 | 1413 | 1575 | 1782 | 2055 | 2433 | comment= }}
{{Elementbox_section_atomicprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }}
{{Elementbox_crystalstruct | cubica de fàcia centrada }}
{{Elementbox_oxistates | 1<br />(oxid [[amfotèr]]) }}
{{Elementbox_electroneg_pauling | 1.93 }}
{{Elementbox_ionizationenergies3 | 731.0 | 2070 | 3361 }}
{{Elementbox_atomicradius_pm | [[1 E-10 m|160]] }}
{{Elementbox_atomicradiuscalc_pm | [[1 E-10 m|165]] }}
{{Elementbox_covalentradius_pm | [[1 E-10 m|153]] }}
{{Elementbox_vanderwaalsrad_pm | [[1 E-10 m|172]] }}
{{Elementbox_section_miscellaneous | color1=#ffc0c0 | color2=black }}
{{Elementbox_magnetic | [[diamagnetism|diamagnetic]] }}
{{Elementbox_eresist_ohmmat20 | 15.87 n}}
{{Elementbox_thermalcond_wpmkat300k | 429 }}
{{Elementbox_thermaldiff_wpmkat300k | 174 }}
{{Elementbox_thermalexpansion_umpmkat25 | 18.9 }}
{{Elementbox_speedofsound_rodmpsatrt | 2680 }}
{{Elementbox_youngsmodulus_gpa | 83 }}
{{Elementbox_shearmodulus_gpa | 30 }}
{{Elementbox_bulkmodulus_gpa | 100 }}
{{Elementbox_poissonratio | 0.37 }}
{{Elementbox_mohshardness | 2.5 }}
{{Elementbox_vickershardness_mpa | 251 }}
{{Elementbox_brinellhardness_mpa | 24.5 }}
{{Elementbox_cas_number | 7440-22-4 }}
{{Elementbox_isotopes_begin | isotopesof=argent | color1=#ffc0c0 | color2=black }}
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=105 | sym=Ag
 | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E6 s|41.2 d]]
 | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=105 | ps1=[[palladium|Pd]]
 | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.344, 0.280,<br /> 0.644, 0.443 | pn2= | ps2=- }}
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=106[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag
 | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 8.28 d]]
 | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=106 | ps1=[[palladium|Pd]]
 | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.511, 0.717,<br /> 1.045, 0.450 | pn2= | ps2=- }}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=107 | sym=Ag | na=51.839% | n=60 }}
{{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=108[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag
 | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E10 s|418 y]]
 | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=108 | ps1=[[palladium|Pd]]
 | dm2=[[isomeric transition|IT]] | de2=0.109 | pn2=108 | ps2=Ag 
 | dm3=[[gamma ray|γ]] | de3=0.433, 0.614,<br /> 0.722 | pn3= | ps3=-}}
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=109 | sym=Ag | na=48.161% | n=62 }}
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=111 | sym=Ag
 | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 7.45 d]]
 | dm1=[[beta decay|β<sup>-</sup>]] | de1=1.036, 0.694 | pn1=111 | ps1=[[cadmium|Cd]]
 | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.342 | pn2= | ps2=- }}
{{Elementbox_isotopes_end}}
{{Elementbox_footer | color1=#ffc0c0 | color2=black }}

L’'''argent''' es un [[element quimic]] ([[Lista dels elements per simbòl|simbòl]] : Ag) de [[numèro atomic]] 47, de [[massa moleculara]] 107,87, de [[massa volumica]] 10,50 g/cm<sup>3</sup> e de [[temperatura de fusion]] 961,78°C. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], se presenta sota la forma d'un [[metal|metau]] [[blanc]] e pesant. Conegut dempuei l'[[Antiquitat]] Auta, l'argent fa partida dei [[metal|metaus]] [[Metal preciós|preciós]]. A d'aplicacions divèrsas, mai es subretot utilizat per la fabricacion de pèças de [[moneda]], de joièus, de conductors [[electricitat|electrics]] e termics e per fabricar lei solucions e reactius permetent de realizar de [[Fotografia|fotografias]] argenticas. La produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas en [[2011]], principalament en provenéncia de [[Mexic]], de [[Peró]], de [[Republica Populara de China|China]], d'[[Austràlia]] e de [[Chile]].

== Istòria ==

=== De la Preïstòria a l'Antiquitat ===

Present dins la natura a l'estat natiu, l'argent foguèt extrach per l'[[Homo sapiens|èsser uman]] tre la [[Preïstòria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mary Elvira Weeks e Henry L. Leichester, ''Discovery of the Elements'', Easton, Journal of Chemical Education, 1968, p. 4.</ref>. Leis utilizacions pus ancianas conegudas a l'ora d'ara foguèron l'òbra de populacions [[Anatolia|anatolianas]] e [[Sardenha|sardas]] durant lo [[Millenni III abC|millenari III avC]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Histoire de l'humanité'', vol. 2, Unesco, 2001, p. 512.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Maria Grazia Melis, « Silver in Neolithic and Eneolithic Sardinia », dins H. Meller, R. Risch e E. Pernicka (dir.), ''Metalle der Macht – Frühes Gold und Silber'', Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 2004.</ref>. Puei, l'usatge d'aqueu [[metal|metau]] se difusèt ai regions vesinas ([[Mesopotamia]], [[Creta]], [[Grècia]]... etc.) amb lo desvolopament dei premierei [[civilizacion]]s. Durant lo periòde classic de l'Antiquitat Grèga, lei minas de [[Laurion]] venguèron un important centre de la produccion mondiala, especialament entre [[Sègle VI abC|600]] e [[Sègle III abC|300 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Esplechadas fins au [[sègle I apC]], foguèron pauc a cha pauc remplaçadas en [[Euròpa]] per lei [[Mina (jaç)|minas]] dubèrtas en [[Hispania]] per lei [[Empèri Roman|Romans]]. Aquò permetèt a l'[[Empèri roman|Empèri Roman]] de dispausar d'una importanta quantitat d'argent, amb benlèu {{formatnum:10000}} [[tona]]s en circulacion, que foguèt un dei factors de l'estabilitat de sa [[moneda]]<ref>Aquò representava un volum quatre a cinc còps pus important que lo volum en circulacion dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|medievala]] e dins lo [[Califat Abbassida]] en [[800]] (C.C Patterson, « Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times », ''The Economic History Review'', 1972, vol. 25, n° 2 ; François de Callataÿ, « The Greco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks », ''Journal of Roman Archaeology'', 2005, n° 18, pp. 361-372).</ref>.

En [[Asia]], l'origina de la produccion d'argent es mens ben coneguda, mai d'esplechas minieras ancianas son atestadas en [[Republica Populara de China|China]], en [[Índia]] e en [[Japon]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 16-19.</ref>. En particular, [[Republica Populara de China|China]] metèt pauc a cha pauc en plaça una [[economia]] basada sus de monedas d'argent. Desvolopèt de produccions localas, mai importèt tanben de gròssei quantitats gràcias a seis exportacions de [[seda]].

=== La produccion medievala ===

La disparicion de l'[[Empèri Roman]] aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la produccion d'argent amb la sarradura de mai d'una [[mina (jaç)|mina]] fins au periòde de [[Carlesmanhe]]. En parallèl, a partir deis invasions aràbias, la preeponderància dei minas [[Peninsula Iberica|ibericas]] dins la produccion mondiala demeniguèt. Foguèron remplaçadas en [[Euròpa]] per de minas situadas en [[Alemanha]] e pus generalament en [[Euròpa Centrala]]. Fòrça minas d'aquelei regions èran conegudas per lei Romans, mai l'esplecha venguèt pus importanta a partir de [[750]]. Vèrs [[1200]], la màger part d'aquelei jaciments èran agotats, mai quauquei minas pus ricas foguèron l'objècte d'una esplecha fins a la [[Revolucion Industriala]]. Generalament, lei minaires s'interessavan a de [[minerau]]<nowiki/>s concentrats que permetián una separacion simpla dau [[metau]]. Pasmens, de progrès [[Tecnologia|tecnologics]] permetèron tanben de melhorar lei [[Tecnica|tecnicas]] d'extraccion.

=== Lo periòde dei minas sud-americanas ===

L'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[America]] e la descubèrta dei venas d'argent gigantas d'aqueu [[continent]] revolucionèron lo monde de la produccion d'argent. D'efiech, entre [[1500]] e [[1800]], lei [[mina (jaç)|minas]] de [[Bolívia]] ([[Potosí]]), de [[Peró]] e de [[Mexic]] ([[Zacatecas]], [[Guanajuato]] e [[Taxco]]) assegurèron 85 % de la produccion mondiala. Lo nom d'[[Argentina]] provèn tanben dau metau<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Aqueu flux d'argent venguèt la fònt de la richessa de l'Empèri Coloniau Espanhòu e permetèt a l'Empèri Chinés de trobar lo metau necessari a la fabricacion de sa [[moneda]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, « Myth and Reality of China's Seventeenth Century Monetary Crisis », ''Journal of Economic History'', vol. 56, n° 2, 1996, pp. 429-454.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Dennis O. Flynn e Arturo Giraldez, « Born with a "Silver Spoon" », ''Journal of World History'', n° 2, 1995, p. 210.</ref>.

=== L'industria miniera de l'argent dempuei lo sègle XIX ===

Au començament dau sègle XIX, lei jaciments [[America dau Sud|sud-americans]] de l'epòca [[Espanha|espanhòla]] comencèron de declinar. Foguèron remplaçats per de minas descubèrtas ais [[USA|Estats Units]] (« [[Silver Rush]] »), en [[Chile]] e en [[Austràlia]]. En parallèl, la concentracion de l'argent en [[RPC|China]] foguèt una dei causas dei [[Guèrras de l'Òpi]] ([[1839]]-[[1842]] e [[1856]]-[[1860]]). Vencuda, [[RPC|China]] intrèt dins una fasa de declin e deguèt pagar d'importanteis indemnitats de guèrra. Aquò entraïnèt una sortida d'argent en defòra dau país.

Dins lo corrent dau sègle XX, lei progrès miniers permetèron d'esplechar de jaciments pauc concentrats onte l'argent es sovent un produch segondari de l'extraccion d'un autre [[metau]]. Aquò permetèt de mantenir una produccion importanta en [[America dau Sud]] e favorizèt una renaissença de la produccion dins d'ancianei regions argentifèras<ref>Uei, aperaquí 60% de la produccion d'argent vèn de minas de [[plomb]], de [[zinc]], de [[coire]] ò d'[[aur]] onte l'argent es un produch segondari.</ref>. Ansin, a la fin dau sègle XX, [[Mexic]], [[Peró]], [[Bolívia]], [[Polonha]], [[Russia]], [[Austràlia]] e [[Republica Populara de China|China]] representavan la màger part de la produccion mondiala.

<gallery>
Fichièr:Lavrion499.JPG|{{center|Vestigis d'una taula de netejatge dei minas [[Antiquitat|anticas]] de [[Laurion]]}}
Fichièr:Silver mining in Kutná Hora 1490s.jpg|{{center|Pintura representant lei minas d'argent de [[Kutná Hora]] dins lo corrent deis [[ans 1490]]}}
Fichièr:Cerro ricco.jpg|{{center|Montanha de Cerro Ricco qu'assostava lei principalei minas d'argent de [[Potosí]]}}
Fichièr:Mining on the Comstock.jpg|{{center|Representacion de la mina d'argent [[USA|estatsunidenca]] de [[Comstock Lode]] durant la segonda mitat dau sègle XIX}}
Fichièr:Mines 5.jpg|{{center|Usinas d'extraccion [[França|francesas]] installadas ai minas de [[Laurion]] a la fin dau sègle XIX}}
Fichièr:Mine argent Cobalt Ontario 1918.jpg|{{center|Mina [[Canadà|canadenca]] de la vila de [[Cobalt (Canadà)|Cobalt]] en [[1918]]}}
Fichièr:Martha Mine 1.jpg|{{center|[[Martha Mine]], mina modèrna d'[[aur]] e d'argent de [[Nòva Zelanda]]}}
</gallery>

== Quimia ==

=== Caracteristicas ===

==== Caracteristicas fisicas ====

[[Fichièr:Two five ounce silver APMEX bars by Gage Skidmore.jpg|thumb|right|[[Lingòt]]s d'argent pur a 99,9 %.]]

L'argent es un [[metal|metau]] fòrça [[ductilitat|ductile]] e [[malleabilitat|malleable]] que tèn una [[duretat]] febla e una [[densitat]] importanta. Es [[blanc]] argentat, mai sa superficia pòu rapidament s'ennegrir en preséncia de sulfurs<ref>Aqueu fenomèn es a l'origina de l'ennegriment de la vaissèla d'argent.</ref>. Es un bòn materiau reflector de la [[lutz]] visibla que presenta una [[reflexivitat]] superiora a l'[[alumini]] per totei lei [[longor d'onda|longors d'onda]] dau domeni visible superioras a 450 nm. A tanben de proprietats conductritz [[electricitat|electricas]] e [[Conduccion termica|termicas]] excepcionalas que son lei pus importantas dau grop dei [[metal|metaus]].

A pression atmosferica, sa densitat de 10,50 a 20 °C<ref name="Lide CRC 2009">'''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion.</ref>. Sa temperatura de fusion es ben definit amb una valor de 961,78° C fixada per lo [[Burèu Internacionau dei Pes e dei Mesuras]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures'', 78{{a}} session, 1989, pp. T1-T21.</ref>. En revènge, plusors temperaturas de bolhiment son presentas dins la literatura scientifica coma {{formatnum:2162}}° C<ref name="Lide CRC 2009"/> ò {{formatnum:2212}}° C<ref>'''[[Alemand|(de)]]''' GESTIS-Stoffdatenbank, intrada « Silber, Pulver », consultada lo 24 d'abriu de 2024, [https://gestis.dguv.de/data?name=008350].</ref>.

==== Caracteristicas quimicas ====

L'argent es un metau, inoxidable per l'[[oxigèn]] de l'[[aire]] e insoluble dins l'[[aiga]], que forma principalament dei [[compausat quimic|compausats]] monovalents. Es atacat per lei sulfurs, especialament lo [[sulfur d'idrogèn]], çò qu'entraïna un ennegriment caracteristic de sa superficia. Pòu tanben èsser dissòut per l'[[acid nitric]], l'[[acid sulfuric]] caud, l'[[aiga règia]], l'[[acid cromic]], divèrsei solucions de [[permanganat]]s, l'[[acid persulfuric]], l'[[acid selenic]] e lei [[solucion (quimia)|solucions]] aquosas d'[[alogèn]]s liures.

Sei compausats principaus son l'[[oxid d'argent]] Ag<sub>2</sub>O soluble dins l'[[amoniac]], lo [[clorur d'argent]] AgCl e lo [[bromur d'argent]] AgBr qu'èran utilizats en [[fotografia]] per sei proprietats de descomposicion fotoluminosa<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. N. Greenwood e A. Earnshaw, ''Chemistry of the elements'', Oxford Oxfordshire New York, Pergamon Press, 1984, pp. 1185–1187.</ref>, lo [[sulfur d'argent]] Ag<sub>2</sub>S e lo [[nitrat d'argent]] AgNO<sub>3</sub> qu'es un oxidant utilizat en argentariá. De compausats de nombre d'oxidacion +II, +III e +IV existisson mai son rars. Se pòu citar lo [[difluorur d'argent]] AgF<sub>2</sub> qu'es utilizat coma agent de fluoracion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Günter Siegemund, Werner Schwertfeger, Andrew Feiring, Bruce Smart, Fred Behr, Herward Vogel e Blaine McKusick, ''Fluorine Compounds'', Organic, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co, coll. « Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry », 2000.</ref>.

==== Isotòps ====

L'argent tèn 38 [[isotòp]]s coneguts de [[nombre de massa]] variant entre 93 e 130. Dos son estables, l'argent-107 e l'argent-109. Forman la màger part de l'argent naturau dins lei proporcions 51,8/48,2%. Quauqueis isotòps an de periòdes radioactius superiors a quauquei jorns (Ag-105 e Ag-111), mai an pas d'aplicacions.

==== Ocurréncia ====

L'argent es un element rar. Dins la natura, se troba sota forma nativa, sota forma d'[[aliatge]] amb d'autrei [[metal|metaus]] ([[aur]], [[coire]]... etc.) e sota forma de compausats metallics [[sofre|sofrats]] ò [[clòr|clorats]]. Sei [[Minerau|mineraus]] principaus son l'[[argentita]], la [[galena]] argentifèra e la [[cloroargita]]. Lei jaciments principaus se tròban (ò se trobavan) ais [[USA|Estats Units d'America]], en [[Mexic]], en [[Peró]], en [[Grècia]], en [[Euròpa]] [[Euròpa Centrala|Centrala]], en [[Russia]] e en [[Austràlia]].

<gallery>
Fichièr:Argent natiu.png|{{center|[[Argent natiu]]}}
Fichièr:Galena Galenit Bleiglanz.jpg|{{center|[[Galena argentifèra|Galena]]}}
Fichièr:Argentite (Maroc) .jpg|{{center|[[Argentita]]}}
Fichièr:Chlorargyrite-Iodargyrite-ea16c.jpg|{{center|[[Cloroargita]]}}
Fichièr:Argentopyrite - Schneeberg, Erzgebirge, Saxony, Germany.jpg|{{center|[[Argentopirita]]}}
Fichièr:Proustite-md4a.jpg|{{center|[[Proustita]]}}
Fichièr:Gold-Hessite-mf11b.jpg|{{center|[[Hessita]]}}
</gallery>

=== Metallurgia ===

[[Metal|Metau]] [[Metal preciós|preciós]] e [[industria|industriau]], l'argent a una [[metallurgia]] desvolopada e anciana. Lo metòde d'extraccion chausit varia en foncion dei [[metal|metaus]] que li son associats dins lo [[minerau]]. Coma la produccion miniera es pas sufisenta per respòndre a la demanda, i a tanben de procès de [[reciclatge]].

==== Procès de produccion ====

{{veire|Procès Parkes|Procès Merrill-Crowe}}

Dins lei [[minerau]]s de [[plomb]]-[[zinc]], l'argent a l'estat liquid se dissòut preferencialament (amb l'[[aur]] e lo [[coire]]) dins lo [[zinc]]. Per aumentar aquela tendància, de [[zinc]] es apondut a la mescla. Aquò entraïna la formacion de l'aliatge Ag<sub>2</sub>Zn<sub>3</sub> qu'es solid e que flòta a la superficia dau banh. Puei, lo [[zinc]] es eliminat per caufatge sota vuege e reciclat. Aqueu procès permet d'obtenir un aliatge d'[[aur]] et d'argent dich daurat qu'es separat per [[electrolisi]]. Lo [[catòde]] es fach d'[[acièr|acier]] inoxidable ò d'argent e l'[[electrolit]] de nitrat de coire ò d'argent en preséncia d'[[acid nitric]]. Lo daurat es plaçat a l'[[anòde]]. L'argent se depausa sus lo catòde e totei leis autreis autrei metaus demoran insolubles.

Dins lei mineraus de [[zinc]], l'argent es isolat amb lo [[plomb]] gràcias a una operacion de [[lixiviacion]] dins l'[[acid sulfuric]]. Aquò entraïna la formacion d'un residú insoluble d'argent e de [[plomb]] qu'es per la seguida tractat segon lo [[procès Parkes]]. Dins lei mineraus de [[coire]], leis operacions de purificacion dau [[coire]] per [[electrolisi]] entraïnan la formacion de fanjas anodicas. Après filtracion, aquelei fanjas permèton d'obtenir un daurat qu'es purificat segon lei darriereis etapas dau [[procès Parkes]].

Enfin, dins lei mineraus d'[[aur]], l'argent es extrach per [[cianuracion]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mike D. Adams, ''Advances in Gold Ore Processing'', Elsevier, coll. « Developments in mineral processing » (n° 15), 2005, pp. XXXVII-XLII.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. Paul Hampton, « Zinc cementation - The Merril-Crowe process », dins Andrew L. Mular, Doug N. Halbe e Derek John Barratt, ''Mineral processing plant design, practice and control : proceedings'', vol. 2, Society for Mining, Metallurgy and Exploration (SME), 2002, pp. 1663-1679.</ref>. Puei, l'[[aur]] es absorbit sus carbon actiu mentre que l'argent es isolat gràcias a l'addicion de podra de [[zinc]]. Aquò entraïna la formacion de particulas de zinc cubèrtas d'argent (e un pauc d'[[aur]]) que son tractadas amb una mescla d'[[acid cloridric]] e de [[peroxid d'idrogèn]]. L'[[aur]] e lo [[zinc]] rèstan en solucion mai l'argent precipita sota la forma de [[clorur d'argent]].

==== Procès de reciclatge ====

Divèrsei procès de reciclatge, sovent relativament complèx, existisson. S'interessan principalament ai produchs informatics qu'utilizan d'aliatges de metaus nobles per melhorar la conduccion e ai fotografias argenticas. D'efèct, un film e un [[papièr|papier]] emulsionat pòu tenir 2 a 15 gramas d'argent per quilograma e un fixator de 4 a 7 gramas per litre. Lei films e lei [[papièr|papier]]s son donc cremats ò netejats dins una solucion caud de [[soda]] e d'[[etanòl]] que permet de recuperar 95% de l'argent de la matèria premiera. Lei fixators son purificats per [[electrolisi]], çò que permet de recuperar l'argent au [[catòde]] e de renovelar lo fixator.

== Produccion e aplicacions ==

=== Produccion ===

L'argent es un [[metal|metau]] preciós e relativament rar que sa produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas (761,6 milions d'[[onça]]s<ref>L'[[onça]] es una unitat anciana que demora fòrça utilizada per lo comèrci d'argent.</ref>) en [[2011]]. De cinc parts quatre venián de la produccion miniera e lo rèsta dau [[reciclatge]].

Lo [[metal|metau]] pòu èsser extrach de [[Mina (jaç)|minas]] d'argent mai, gràcias a son còst, es tanben sovent esplechat coma produch segondari dins de minas inicialament destinadas a l'extraccion d'un autre metau. Ansin, totjorn en [[2011]], solament 40 % de la produccion miniera èra eissit de minas principalament dedicadas a la produccion argentifèra còntra 30 % en provenéncia de minas de [[plomb]]-[[zinc]], 20% de minas de [[coire]], 7% de minas d'[[aur]] e 3% de minas de minerau d'[[alumini]].

Lei jaciments principaus se situan en [[America]] e plusors país d'aqueu [[continent]] dominan la produccion : [[Mexic]] (1{{èr}} reng mondiau amb {{formatnum:4752}} t), [[Peró]] ({{formatnum:3415}} t, 2{{e}}), [[Chile]] ({{formatnum:1309}} t, 5{{e}}), [[Bolívia]] ({{formatnum:1213}} t, 8{{e}}), leis [[USA|Estats Units d'America]] ({{formatnum:1119}} t, 9{{e}}) e [[Argentina]] (703 t, 10{{e}}). En fòra dei regions [[america]]nas, quatre estats an una produccion importanta : [[Republica Populara de China|China]] ({{formatnum:3231}} t, 3{{e}}), [[Austràlia]] ({{formatnum:1713}} t, 4{{e}}), [[Polonha]] ({{formatnum:1269}} t, 6{{e}}) e [[Russia]] ({{formatnum:1213}} t, 7{{e}}).

=== Aplicacions ===

==== Moneda ====

[[File:Ecu d'argent de Louis XIII le Juste.jpg|thumb|right|Escut d'argent batut durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]].]]

L'argent es utilizat dempuei l'[[Antiquitat]] per la fabricacion de pèças siá sota sa forma nativa siá sota la forma d'un aliatge. Fins a la demenicion de la produccion dei grands jaciments americans au començament dau sègle XIX, mai d'un país utilizava d'estandards d'argent siá coma estandard unic ([[Republica Populara de China|China]]... etc.) siá dins l'encastre d'un sistèma [[Bimetallisme|bimetallic]] amb l'[[aur]] (l’[[Empèri Roman]], [[USA|Estats Units]], [[França]]... etc.). Ansin, dins mai d'un lengatge ([[francés]], [[espanhòu]], [[occitan]], [[sanscrit]]... etc.), lo mòt argent designa tant lo metau que lei sòus.

Dins lo corrent dau sègle XIX, lo bimetallisme foguèt pauc a pauc abandonat au profiech de l'adopcion d'estandard d'[[aur]] ([[monometallisme]]) que foguèron a son torn abandonats durant lo sègle XX. L'utilizacion d'argent per la fabricacion de pèças usualas demeniguèron lentament pendent aqueu periòde. Per exemple, lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] abandonèt aquela practica après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Pasmens, a l'ora d'ara, son usatge demòra frequent per la produccion de medalhas ò de pèças de colleccion.

==== Joielariá ====

[[File:SilverChainWornbyaWoman.png|thumb|right|Joièu d'argent descubèrt per d'[[arqueologia|arqueològs]] en [[Siria]].]]

La [[joielariá]] es una activitat qu'utiliza tradicionalament de quantitats importantas d'argent. D'efèct, l'aspèct lusent d'aqueu metau, sa valor importanta e sa [[malleabilitat]] permèton de fabricar de [[joièu]]s presats. [[Istòria|Istoricament]], lei fabres trabalhant l'argent trabalhavan tanben leis autrei metaus nobles car la fabricacion de [[joièu]]s solids necessita d'utilizar d'aliatges d'aquelei metaus. A l'ora d'ara, leis aliatges pus frequents son l'[[argent sterling]] (92,5% d'argent e 7,5% de [[coire]], l'[[argent Britannia]] (95,8% d'argent e 4,16% d'autrei metaus<ref>Generalament, lo rèsta es unicament compausat de [[coire]].</ref>) e l'[[argent sterling Argentinium]] (93,5% d'argent e 6,5% de [[coire]] e de [[germani]]). Per lei placatges d'argent, s'utiliza d'[[Aliatge|aliatges]] d'argent quasi pur (99% minimom). Enfin, l'argent intra sovent dins leis aliatges d'[[aur]] per li donar una color blanca.

==== Fotografia e electronica ====

Lo sector de la [[fotografia]] foguèt durant lo sègle XX un consumator fòrça important d'argent car la [[fotografia argentica]] a besonh de nitrats e d'alogenurs d'argent ({{formatnum:8304}},6 tonas en [[1999]]). Pasmens, dempuei l'aparicion e la generalizacion de la [[fotografia numerica]], aquel usatge a conegut un declin important car la fotografia argentica es d'ara endavant sovent limitada a d'usatges professionaus e a la radiografia. Ansin, se la fotografia demòra encara un mercat important per lei productors d'argent ({{formatnum:2500}} tonas en [[2013]]), la consumacion a demenit de 70% entre [[1999]] e [[2013]].

En [[electronica]], l'argent es utilizat per sei proprietats conductritz superioras au [[coire]] dins d'aparelhs de qualitat auta. D'un biais anecdotic, durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], una partida dei cablatges deis installacions dau [[Projècte Manhattan]] èra facha d'argent en causa de la manca de [[coire]].

==== Aiga potabla ====

L'argent es utilizat dins certanei procès de produccion d'[[aiga potabla]] car, en preséncia d'[[oxigèn]], a de proprietats bactericidas e anti-algas. En particular, es fòrça eficaç per protegir lei filtres. En despiech dau còst de l'utilizacion d'argent, l'interès d'un tal sistèma es de pas necessitar de [[clòr]] qu'es un [[gas]] toxic. Lei sistèmas de purificacion d'aiga utilizant d'argent pòdon de còps se trobar dins d'endrechs sensibles coma d'espitaus ò d'escòlas.

==== Miraus ====

L'argent pòu èsser utilizat dins la fabricacion de miraus gràcias a sei proprietats de reflexivitat de la [[lutz]] visibla. Pasmens, en causa dau còst dau [[Metal|metau]], aquel usatge es sovent limitat a de produccions de qualitat superiora e a d'aplicacions [[Tecnologia|tecnologicas]] avançadas ([[telescòpi]]s... etc.). De mai, lo jaç d'argent dau mirau dèu èsser protegit còntra l'ennegriment.

==== Medecina ====

L'argent pòu èsser utilizat en medecina per lei [[Medecina|mètges]] e per lei [[Odontologia|dentistas]]. Per lei premiers, certanei [[Sal (quimia)|saus]] d'argent an de proprietats antisepticas e presentan pas de toxicitat per l'organisme uman. Per lei segonds, es possible de far d'[[Amalgama (quimica)|amalgama]]s d'argent destinats a la fabricacion de protèsis dentàrias.

==== Autreis usatges ====

L'argent a mai d'una aplicacion menora. Dins certanei país, principalament en [[Orient Mejan]], es utilizat coma colorant alimentari. Dins lo sector dau textil, pòu servir a protegir lei vèstits còntra la [[mosidura]] gràcias a sei proprietats fongicidas e bactericidas. En [[quimia]], es utilizat coma [[Catalisador|catalisaire]] dins certanei [[reaccion quimica|reaccions quimicas]]. Enfin, en [[economia]], es utilizat coma possibilitat d'investiment gràcias a sa valor auta.

== Toxicologia ==

L'argent es una [[compausat quimic|substància]] [[toxicologia|toxica]] e [[pollucion|polluenta]] per fòrça [[organisme vivent|organismes vivents]], mai qu'es ben suportada per l'[[Homo sapiens|èsser uman]]. En particular, l'argent es un produch fòrça toxics per lei [[fungi|bolet]]s, per mai d'un [[bactèri|bacteria]], per lei [[larva]]s de [[mollusc]] e per leis [[Animalia|animaus]] de [[sang]] freg. Son lindau de pollucion es ansin relativament feble e fixat a 0,4 ng/l.

En revènge, en l'[[Homo sapiens|òme]], l'argent es un [[compausat quimic|compausat]] gaire toxic que pòu èsser [[bioacumulacion|bioacumulat]] en quantitats importants. En dessota d'un certan limit, aqueu [[metau]] sembla pas d'aver d'efiechs negatius suss la [[santat]]. Pasmens, un excès tròp important pòu entraïnar una [[malautiá]] fòrça rara, dicha [[argirisme]], que dona una coloracion blava ò grisa au pèu e que pòu causar de lesions cerebralas grèvas<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 89-92.</ref>. Lo limit d'aparicion d'aquela malautiá es desconegut mai sembla situat a l'entorn de dòsis mensualas d'un a quatre gramas d'argent durant plusors mes.

Divèrsei compausats a basa d'argent son perilhós per l'èsser uman en quantitats feblas. Aquò es lo cas de [[sal (quimia)|saus]], coma lo [[nitrat d'argent]] AgNO<sub><small>3</small></sub> e lo [[fluorur d'argent]] AgF, que son [[corrosion|corrosius]] ò toxics en quantitats feblas. Fòrça compausats a basa d'argent son tanben [[explosion|explosius]] coma l'[[azotur d'argent]] AgN<sub><small>3</small></sub><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Jacqueline Akhavan, ''The chemistry of explosives'', Cambridge, Royal Society of Chemistry, 2004, pp. 30-31.</ref>, l'[[oxalat d'argent]] Ag<sub><small>2</small></sub>C<sub><small>2</small></sub>O<sub><small>4</small></sub> e l'[[acetilur d'argent]] Ag<sub><small>2</small></sub>C<sub><small>2</small></sub><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert Matyáš e Jiří Pachman, ''Primary Explosives'', Berlin e Heidelberg, Springer Berlin Heidelberg, 2013.</ref>.

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Argentariá]].
* [[Argent natiu]].
* [[Aur]].
* [[Coire]].
* [[Electrum]].
* [[Fotografia argentica]].
* [[Ion argent]].
* [[Metal|Metau]].
* [[Metau preciós]].
* [[Piastra]].
* [[Thaler]].
* [[Vermelh]].
</div>

=== Bibliografia ===

'''Donadas generalas sus lei proprietats de l'argent :'''
* '''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008.
* '''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion, 2804 p.

'''Metallurgia e reciclatge de l'argent :'''
* '''[[anglés|(en)]]''' A. Bahr e T. Priesemann, « Recovery of silver from refractory ores », ''XVIth International Mineral Processing Congress'', Ed. Forssberg, Elsevier Science Publishers, 1988, pp. 1121-1135.
* '''[[anglés|(en)]]''' S. A. Bolorunduro e D. B. Dreisinger, ''Silver recovery from zinc-lead-iron complex sulphide oxydation'', Lo Cap, Proceedings XXII IMPC, 2003, pp. 1268-1277.
* '''[[anglés|(en)]]''' R. W. Boyle, « The geochemistry of silver and its deposits : with notes on geochemical prospecting for the element », ''Bulletin - Geological Survey of Canada'', n° 160, 1968, pp. 230-259.

'''Proprietats deis isotòps de l'argent :'''
* '''[[anglés|(en)]]''' G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot and O. Bersillon, « The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties », ''Nuclear Physics A'', vol. 729,‎ 2003, pp. 3–128.
* '''[[anglés|(en)]]'''  N. E. Holden e D. R. Lide (dir.), ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press, 85{{a}} edicion, 2004.
* '''[[anglés|(en)]]''' J. R. de Laeter, J. K. Böhlke, P. De Bièvre, H. Hidaka, H. S. Peiser, K. J. R. Rosman e P. D. P. Taylor, « Atomic weights of the elements. Review 2000 (IUPAC Technical Report) », eePure and Applied Chemistryee, vol. 75, n° 6,‎ 2003, pp. 683–800.
* '''[[anglés|(en)]]''' M. E. Wieser, « Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) », ''Pure and Applied Chemistry'', vol. 78, n° 11,‎ 2006, pp. 2051–2066.

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Element quimic]]