Veire la font de Ans 1590

{{Dialècte Provençau}}
<center>[[Ans 1530|../..]] | [[Ans 1540]] | [[Ans 1550]] | [[Ans 1560]] | ''' Ans 1570''' | [[Ans 1580]] | [[Ans 1590]] | [[Ans 1600]] | [[Ans 1610|../..]]</center>

== Istòria ==

'''1595''' : descubèrta deis [[Illas Marquesas]] per l'explorator espanhòu [[Álvaro de Mendaña]].
<br/>
'''1596''' : en [[Polonha]]-[[Lituània]], transferiment de la [[capitala]] a [[Varsòvia]].
<br/>
'''1596''' : arribada de la premiera mission [[Païses Bassas|olandesa]] en [[Indonesia]] ([[Java]]) qu'èra alora sota l'influéncia de [[Portugal|Portugau]] e d'una tiera de pichons sultanats [[islam|musulmans]]. L'objectiu èra de participar au comèrci d'[[espècia (cosina)|espècias]].
<br/>
'''1596-1597''' : capitada d'un ivernatge dins la region de l'illa de [[Nòva Zembla]] per una expedicion menada per l'explorator [[Willem Barentsz]]. Pasmens, se la màger part de l'equipatge subrevisquèt, Barentsz moriguèt en junh de 1597, çò qu'entraïnèt lo retorn de sei [[naviri]]s en [[Euròpa]].
<br/>
'''1597''' : campanha de l'armada dau negus [[Sarsa Dengel]] ([[1563]]-1597) dins lo nòrd [[etiopia]]n còntra la region de [[D'mt]]. Pasmens, lo negus moriguèt de [[malautiá]] dins lo corrent de l'expedicion. Après d'annadas de campanhas militaras dins tota la region, laissèt a son fiu [[Yaqob Ièr|Yaqob I{{èr}}]] (1597-[[1603]] puei [[1604]]-[[1607]]) un reiaume pacificat e unificat. Coma lo negus novèu èra un enfant, un conseu de [[regéncia]] foguèt creat e dirigit per Ras Atnasios, governador de [[Begamder]] e de [[Godjam]]. Dins aquò, aquela succession se debanèt dins un contèxte malaisat e dos pretendents au tròne foguèron exiliats. En particular, foguèt lo cas [[Za Dengel]] que foguèt finalament acceptat dins lo conseu de regéncia e de [[Susenyos Ièr|Susenyos]] trobèt refugi au sen d'una tribü oròmo.
<br/>
[[Fichièr:Euròpa - Reforma.png|thumb|right|Situacion religiosa en [[Euròpa]] en [[1598]].]]
{{veire|Edicte de Nantas}}
'''1598''' : en [[França]], acabament de la pacificacion e de la somission dau reiaume au rèi [[Enric IV de França|Enric IV]]. Per aquò, lo rèi promulguèt l'[[Edicte de Nantas]] (30 d'abriu) que donèt una libertat religiosa importanta ai [[Protestantisme|protestants]] dins certaneis endrechs e plusors plaças fortificadas per s'aparar còntra una represa de la guèrra. En parallèl, lo [[catolicisme]] foguèt reconeguda coma religion oficiala sus tot lo territòri francés e lo rèi prenguèt divèrsei mesuras suplementàrias en favor dei catolics coma la creacion d'una caissa dei conversions e un sostèn ai jesuitas. Aquel edicte foguèt mau acceptat per lei radicaus dei dos camps que lo consideravan coma una trèva novèla. Certanei vilas coma [[París]] refusèron de lo ratificar avans 10 ans. Pasmens, en causa dau lassitge generau, lei combats s'arrestèron e l'edicte permetèt finalament de restablir la [[patz]] interiora.
<br/>
'''1598''' : autre succès important d'[[Enric de Borbon|Enric IV]], la patz foguèt restablida entre [[Espanha]] e [[França]]. Aquela revirada espanhòla marquèt la fin de la supremàcia d'[[Espanha]] sus lo [[continent]]. En revènge, lei negociacions entre [[França]] e [[Savòia]] mau capitèron (→ [[1600]]).
<br/>
'''1598-1600''' : en [[Japon]], mòrt de [[Toyotomi Hideyoshi]]. Son successor essent un enfant, una guèrra civila comencèt per lo contraròtle de l'archipèla (→ [[1600]]).
<br/>
'''1599''' : illustracion de l'importància dei [[colonialisme|colonias]], lo rèi de [[França]] ordonèt la presa de divèrsei mesuras destinadas a favorizar lo desvolopament dei comptadors d'otramar.

== Cultura ==

{{veire|William Shakespeare}}
[[Fichièr:Romeoandjuliet1597.jpg|thumb|right|Premiera edicion de ''[[Romeo and Juliet|Romèo e Julieta]]''.]]
'''1597''' : premiera publicacion de ''[[Romeo and Juliet|Romèo e Julieta]]'' de l'[[Anglatèrra|Anglés]] [[William Shakespeare]] ([[1564]]-[[1616]]). Inspirat d'un racònte [[Itàlia|italian]] e d'un ensemble d'istòrias d'[[amor]] tragicas eissidas de l'[[Antiquitat]], sa tematica centrala (un amor impossible que s'acaba per lo [[suicidi]] dau pareu) èra ja ben coneguda. Pasmens, a respècte de sei predecessors, [[William Shakespeare|Shakespeare]] desvolopèt largament lei personatges segondaris, introduguèt d'intrigas annèxas e alternèt abilament scènas comicas e tragicas per aumentar la tension. La pèça conoguèt un succès fòrça important e venguèt un classic de la literatura occidentala qu'es totjorn fòrça popular a l'ora d'ara.

== Sciéncias e tecnicas ==

'''1590''' : fabricacion d'un [[microscòpi]] optic per l'optician [[Províncias Unidas|neerlandés]] [[Zacharias Janssen]] (vèrs [[1585]] - vèrs [[1632]]).
<br/>
'''1591''' : publicacion de l'òbra principala dau matematician [[França|francés]] [[François Viète]], ''[[In Artem Analycitem Isagoge]]'', considerada coma la fondacion de l'[[algèbra]] modèrna, especialament regardant lei notacions que Viète generalizèt l'utilizacion de letras per designar lei tèrmes desconeguts.
<br/>
'''1592''' : per lo premier còp, s'emetèt l'ipotèsi d'una reproduccion gràcias a de semenças per lei bolets. Dins aquò, aquela supausicion de l'[[Itàlia|Italian]] [[Giambattista della Porta]] ([[1535]]-[[1615]]) obtenguèt gaire de succès e lei cresenças tradicionalas foguèron encara largament e lòngtemps perpetuadas au sen de la comunautat scientifica (→ [[1729]]).
<br/>
'''1592''' : fabricacion d'un dei premiers [[termoscòpi]]s per lo sabent [[Itàlia|italian]] [[Galileo Galilei]] ([[1564]]-[[1642]]). Otís precursor dau [[termomètre]], permetiá de mesurar de diferéncias de [[temperatura]].
<br/>
'''1596''' : publicacion de ''Mysterium Cosmographicum'' (« Lo Mistèri cosmografic »), òbra de l'[[astronomia|astronòm]] [[Alemanha|alemand]] [[Johannes Kepler]] ([[1571]]-[[1630]]). I defendiguèt la teoria [[eliocentrisme|eliocentrica]] de [[Nicolau Copernic]] e assaièt de descriure l'estructura de l'[[Univèrs]] a partir de seis observacions (nombre de [[planeta]]s, distància, velocitat... etc.).
<br/>
'''1596''' : dins la [[constellacion]] de la [[Balena (constellacion)|Balena]], un maximom de luminositat de [[Mira]] foguèt confondut amb una [[nova]]. En despiech de l'error, aquò permetèt de perseguir la refutacion dau modèl dau cèu immudable defenduda dempuei l'[[Antiquitat]] (→ [[1604]]).
<br/>
'''1596''' : a partir d'observacions dei [[litorau]]s dei [[continent]]s, lo [[cartografia|cartograf]] [[Províncias Unidas|neerlandés]] [[Abraham Ortelius]] ([[1527]]-[[1598]]) formulèt una ipotèsi a prepaus d'un restacament ancian de certanei continents. Ne'n expliquèt la separacion per un cataclisme major. Pasmens, aquela idèa aguèt ges de succès e foguèt abandonada fins au sègle XX.
<br/>
'''1596''' : publicacion postuma dei taulas [[trigonometria|trigonometricas]] dau [[matematicas|matematician]] [[Àustria|austrian]] [[Georg Joachim Rheticus]] ([[1514]]-[[1574]]).
<br/>
'''1597''' : publicacion d’''Alquimia'' dau [[quimia|quimista]] e [[medecina|mètge]] [[Alemanha|alemand]] [[Andreas Libavius]] ([[1555]]-[[1616]]). En despiech de son títol, aquel obratge es lo premier libre de quimia sistematica. D'efiech, alunchat dei concepcions misticas caracteristicas de l'[[alquimia]], prepausèt subretot de procès per fabricar divèrsei substàncias.
<br/>
'''1598''' : publicacion de ''Astronomiae Instauratae Mechanica'' per l'[[astronomia|astronòm]] [[Danemarc|danés]] [[Tycho Brahe]] ([[1546]]-[[1601]]). Èra un catalòg amb la posicion de {{formatnum:1004}} [[estela]]s.
<br/>
'''1598''' : en [[Corèa]], l'[[amirau]] [[Yi Sun-sin]] ([[1545]]-1598) acabèt lo melhorament d'un « naviri-tartuga » que recebèt una proteccion de metau que prefigurèt lo [[cuirassat]].

== Decès ==

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Ashikaga Yoshiaki]], [[shogun]] de [[Japon]].
* [[Willem Barentsz]], navegaire e explorator [[Províncias Unidas|olandés]].
* [[Giovanni Battista Benedetti]], [[matematicas|matematician]] e [[fisica|fisician]] [[Itàlia|italian]].
* [[Francis Drake]], navegaire, explorator e [[corsari]] [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Roland de Lassus]], [[musica|musician]] [[Flandra|flamenc]].
* [[Álvaro de Mendaña]], navegaire [[Espanha|espanhòu]].
* [[Gerardus Mercator]], [[geografia|geograf]] e [[matematicas|matematician]] [[Flandra|flamenc]].
* [[Miquèl de Montanha|Miquèl Eiquèm de Montanha]], [[filosofia|filosòf]] [[Occitània|occitan]].
* [[Abraham Ortelius]], [[Cartografia|cartograf]] [[Províncias Unidas|olandés]].
* [[Ambroise Paré]], [[medecina|mètge]] [[França|francés]].
* [[Sarsa Dengel]], [[negus]] d'[[Etiopia]].
* [[Torquato Tasso]], poèta [[Itàlia|italian]].
* [[Tayyib]], sultan de [[Sultanat de Sennar|Sennar]].
* [[Toyotomi Hideyoshi]], [[daimio]] [[japon]]és.
* [[Urban VII]], [[papa]] de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Yi Sun-sin]], [[amirau]] [[Corèa|corean]].
</div>

== Liames intèrnes ==

== Bibliografia ==

== Nòtas e referéncias ==
<references/>