Veire la font de Ans 1520

{{Dialècte Provençau}}
{{Infobox Decenni|1520}}

== Istòria ==

'''v. 1520''' : consequéncia de l'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[Mesoamerica]], una importanta [[epidèmia]] de [[variòla]], [[malautiá]] encara desconeguda dins la region, comencèt de decimar lei populacions localas. En certaneis endrechs, lo taus de mortalitat agantèt 90%<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Frank Fenner, Smallpox and Its Eradication, History of International Public Health, N°6, 1988, World Health Organization.</ref>.
<br/>
'''1520''' : dins l'[[Empèri Otoman]], mòrt dau sultan [[Selim Ièr|Selim I{{èr}}]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Soliman lo Magnific|Soliman]].
<br/>
[[Fichièr:Conquista-de-México-por-Cortés-Tenochtitlan-Painting.png|thumb|right|Representacion dau [[sètge de Tenochtitlan]] realizada durant la segonda mitat dau sègle XVII.]]
{{veire|Sètge de Tenochtitlan}}
'''1520-1521''' : revòuta generala deis [[Civilizacion astèca|Astècs]] còntra leis [[Espanha|Espanhòus]]. Pasmens, mau capitèron d'anientar lei tropas de [[Hernán Cortés]] a la [[batalha d'Otumba]] e foguèron durament tocats per la [[variòla]]. Ansin, après aver reorganizat son armada, lo ''[[conquistador]]'' poguèt assetjar [[Tenochtitlan]] que capitulèt lo 13 d'aost de [[1521]] après la mòrt d'au mens {{formatnum:150000}} defensors e abitants.
<br/>
'''1521''' : après la [[variòla]], començament d'una epidèmia de [[senepion]] en [[Mesoamerica]].
<br/>
'''1522''' : en [[Mediterranèa]] Orientala, conquista de Ròdes, darriera [[fortificacion|fortalessa]] deis òrdres militars crosats dins la region, après un [[Sètge  de Ròdes (1522)|sètge saunós]] e una evacuacion negociada dei defensors.
<br/>
'''1522''' : en [[Mesoamerica]], invasion dau [[Reiaume Tarasc]] per leis [[Espanha|Espanhòus]]. Afeblits per la [[variòla]] e lo [[senepion]], lei Tarascs chausiguèron de negociar. Acceptèron la senhoriá espanhòla, lo pagament d'un tribut e l'intrada de missionaris [[catolicisme|catolics]] en cambi dau mantenement d'una autonòmia importanta. Lo ''[[cazonci]]'' [[Tangáxuan II]] se convertiguèt tanben au [[cristianisme]].
<br/>
'''1522-1527''' : guèrra entre lei [[Civilizacion zapotèca|Zapotècs]] e leis [[Espanha|Espanhòus]]. Gràcias a una viva resisténcia, lei Zapotècs gardèron seis institucions mai lei malautiás entraïnèron pauc a pauc l'afondrament de sa [[civilizacion]].
<br/>
'''1523''' : en [[Asia]], captura per la flòta [[Republica Populara de China|chinesa]] d'un [[naviri]] [[Portugal|portugués]] transportant doas [[colobrina]]s que foguèron rapidament copiadas per leis [[engenhariá|engenhaires]] chinés.
<br/>
'''1523-1527''' : aprofichant una aliança amb lei Maias [[Kakchikels]], [[Hernán Cortés]] menèt una importanta campanha dins la partida meridionala dau territòri maia. I someteguèt divèrsei vilas en cremant leis elèits locaus. Pasmens, l'expedicion deguèt s'arrestar en causa dei guèrras civilas entre ''[[conquistador]]s''.
<br/>
'''1524''' : en [[Iran|Pèrsia]], mòrt d'[[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Tahmasp Ier|Tahmasp I{{èr}}]].
<br/>
'''1524-1526''' : dins lo [[Sant Empèri Roman Germanic|Sant Empèri]], debanament de la [[Guèrra dei Païsans Alemands]], un ensemble d'insureccions localas entraïnadas per lei tensions [[religion|religiosas]] liadas a l'aparicion dau [[protestantisme]] e de problemas sociaus liats a d'abús de part dei senhors [[feudalitat|feudaus]]. Lo movement obtenguèt lo sostèn dei classas pauras de la [[borgesiá]] urbana e promulguèt lo tèxte dei ''[[Dotze Articles]]'' que prefiguran lei declaracions dei sègles ulteriors sus lei [[Drechs de l'Òme]]. Pasmens, leis [[armada]]s regularas dei senhors resistiguèron e prenguèron l'avantatge a la [[batalha de Frankenhausen]] (15 de mai de [[1525]]). Au finau, la repression causèt la [[mòrt]] de {{formatnum:100000}} païsans e permetèt ai senhors de renfòrçar sei proprietats. Dins aquò, leis abús pus grèus foguèron corregits dins lo corrent deis ans seguents.
<br/>
'''1525-1526''' : invasion dau [[Sultanat de Delhi]] per lei tropas dau cap [[Afganistan|afgan]] [[Babur]]. Ben equipada e comandada, son armada ganhèt lo combat decisiu a [[Batalha de Panipat|Panipat]] en julhet de [[1526]]. Lo sultan [[Ibrahim Lodi]] i foguèt tuat e lo venceire poguèt fondar l'[[Empèri Mogòl]].
<br/>
'''1526''' : dins la [[Peninsula Iberica]], expulsion dei populacions [[islam|musulmans]] installadas en [[Aragon]].
<br/>
[[Fichièr:Battle of Mohács, Turkish miniature.jpg|thumb|Representacion de la [[batalha de Mohács]].]]
'''1526''' : dins lei [[Balcans]], [[batalha de Mohács]] entre [[Ongria|Ongrés]] e [[Empèri Otoman|Otomans]]. Durament batut, lo [[Ongria|Reiaume d'Ongria]] s'afondrèt e venguèt l'enjòc d'una guèrra entre [[Àustria]] e l'[[Empèri Otoman]] (→ [[1529]]).
<br/>
'''1527''' : en [[Yucatan]], lo ''[[conquistador]]'' [[Francisco de Montejo]] recebèt una autorizacion dau rèi d'[[Espanha]] per conquistar lei ciutats maias. Pasmens, se turtèt a una resisténcia acarnada e deguèt se retirar (→ [[1530]]). En mai la tropa lutheriana motinada de Carles Quint saqueja Roma.
<br/>
'''1527-1529''' : en [[Africa Orientala]], guèrra novèla entre [[Etiopia]] e lo [[Sultanat d'Adel]]. Gràcias a la crompa d'[[arma de fuòc|armas de fuòc]], lei tropas dau sultan capitèron d'envaïr una partida dau territòri etiopian. Pasmens, subiguèron de pèrdas importantas e deguèron marcar una pausa.
<br/>
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1528''' : famina grèva en [[Lengadòc]].
<br/>
'''1528''' : vengut bòrni, [[Askia Muhammad]], sobeiran de l'[[Empèri Songai]], foguèt reversat per son fiu. Aquò marquèt lo començament d'un periòde d'instabilitat dins l'Empèri.
<br/>
[[Fichièr:Siege of Vienna 1529 by Pieter Snayers.jpeg|thumb|Representacion dau sètge de Viena.]]
'''1529''' : après divèrsei succès, lei Turcs poguèron [[Sètge de Viena (1529)|assetjar Viena]] (27 de setembre - 15 d'octòbre). Pasmens, afeblits per de problemas d'avitalhament e per la resisténcia dei defensors, deguèron se retirar. Perdiguèron plusors miliers d'òmes durant lo movement en causa de l'ivèrn.

== Cultura ==

'''1528''' : introduccion de [[fava de cacau|favas de cacau]] en [[Euròpa]] per [[Hernán Cortés]]. Aquò marquèt lo començament de la difusion dei bevendas chocoladas en [[Espanha]].

== Sciéncias e tecnicas ==

'''1522''' : retorn dei subrevivents de l'expedicion Magellan, dirigits per lo capitani [[Juan Sebastián Elcano]] ([[1476]]-[[1526]]), e demostracion definitiva de la natura redona de la [[Tèrra]].
<br/>
'''1525''' : redaccion dau premier manuau d'[[algèbra]] escrich en [[alemand]] [[Christoff Rudolff]] ([[1499]]-[[1545]]). Son autor i presentèt lo simbòl modèrne de la [[racina carrada]]. D'autra part, totjorn en [[Alemanha]], l'[[art]]ista e [[matematicas|matematician]] [[Albrecht Dürer]] ([[1471]]-[[1528]]) escribuèt lo premier manuau de [[matematicas]] destinat ais artistas.
<br/>
'''1526''' : invencion dau signe "√" per l'[[Alemanha|Alemand]] [[Christoff Rudolff]].
<br/>
'''1527''' : invencion d'una classificacion novèla deis elements quimics per lo sabent e mètge [[Soïssa|soís]] [[Paracelse]] ([[1493]] ò [[1494]] - [[1541]]). Aquò favorizèt lo passatge de l'[[alquimia]] a la [[quimia]].

== Decès ==

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Albrecht Dürer]], [[art]]ista e [[matematicas|matematician]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Arnaud de Moles]], [[art]]ista e artesan [[Occitània|occitan]].
* [[Cosijoeza]], rèi [[Civilizacion zapotèca|zapotèc]].
* [[Ferrand Magellan]], explorator e marin [[Portugal|portugués]].
* [[Giovanni da Verrazzano]], marin e explorator [[Itàlia|italian]].
* [[Ibrahim Lodi]], sultan de [[Sultanat de Delhi|Delhi]].
* [[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]], cha de [[Iran|Pèrsia]].
* [[Josquin des Prez]], compositor [[Flandra|flamenc]].
* [[Juan Sebastián Elcano]], explorator e marin [[Portugal|portugués]].
* [[Martin Waldseemüller]], [[cartografia|cartograf]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Moctezuma II]], ''[[tlatoani]]'' [[Civilizacion astèca|astèc]].
* [[Selim Ièr|Selim I{{èr}}]], sultan e [[califa]] [[Empèri Otoman|otoman]].
* [[Stephen Burrough]], navegaire [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Ulrich von Hutten]], poèta e chivalier [[Alemanha|alemand]].
* [[Vasco de Gama]], marin e explorator [[Portugal|portugués]].
* [[Zuangua]], ''[[cazonci]]'' [[Reiaume Tarasc|tarasc]].
</div>

== Liames intèrnes ==

== Bibliografia ==

== Nòtas e referéncias ==
<references/>