Veire la font de Ametlièr

<!--Article redigit en lengadocian-->
{{Taxobox debuta | vegetal | ''Prunus dulcis'' | Prunus dulcis LC0009.jpg | Flor d'ametlièr }}
{{Taxobox | sosrègne | Tracheobionta}}
{{Taxobox | division | Magnoliophyta}}
{{Taxobox | classa | Magnoliopsida}}
{{Taxobox | sosclassa | Rosidae}}
{{Taxobox | òrdre | Rosales}}
{{Taxobox | familha | Rosaceae }}
{{Taxobox | genre | Prunus }}
{{Taxobox | òrdre | Rosales }}
{{Taxobox | familha | Rosaceae }}
{{Taxobox | sosfamilha | Amygdaloideae  }}
{{Taxobox fin}}
L''''ametlièr''' (var. '''-ier, -èir, -èr''') o l''''amendier''' o l''''amendolier''' (''Prunus dulcis'' o ''Amygdalus communis'') es un [[arbre]] de la [[familha (biologia)|familha]] de las rosacèas. Es caducifòli. De flors blancas o ròses, amb un fruch en forma de drupa e una semença comestibla: l''''amètla''' (var. '''ametla''') o l''''amenda''' o l''''amèndola''' (''nojalh'' en lemosin). Es lo primièr [[arbre]] de florir, al mes de [[genièr]] mas las geladas pòdon comprometre la culhida. Es fòrça resistent a la [[secada]]. Abitualament a besonh de la pollinizacion crosada amb una autra varietat compatibla. L'amètla pòt èsser doça o amara, segon la varietat, e se n'extrai un òli que s'emplega en perfumariá e medecina. 

== Lo fruch ==
[[Fichièr:Almonds - in shell, shell cracked open, shelled, blanched.jpg|thumb|left|Amètlas.]] 
Se comparam lo fruch de l'ametlièr amb los d'autres arbres fruitièrs que son (o èran) classificats dins lo meteis genre ''Prunus'' (coma lo prunièr, lo cerièr, l'albricotièr e lo perseguièr) podèm veire l'entretòc entre l'amètla e lo clòsc de la pruna, la cerièra, l'albricòt e lo persec. La diferéncia es que lo mesocarp, que dins aquestes fruches constituís la part carnosa, qu'es la que se manja, dins l'amètla es una mena de pèl que se seca e se dobrís espontanèament, mentre que lo clòsc (constituit per la semença, qu'es çò que manjam de l'amètla, e l'endocarp, qu'es lo casquelh) es comestible, dins lo cas de l'amètla e ten marrit gost dins los autres cases. Aqueste clòsc es tanben fòrça pus pichon, proporcionalament, mas açò en bona part es degut a la seleccion artificiala per tal d'aumentar lo volum de la part profiechabla, qu'a cercat d'aumentar la talha de l'amètla e de redusir la del clòsc dels autres fruchs. D'aquestes arbres, lo que sembla mai l'ametlièr es l'albricotièr, que son fruch se dobrís pas solet mas que se pòt dobrir amb fòrça per una sutura fòrça visibla e ne'n desseparar lo clòsc.

== Caracteristicas e utilitats ==
L'ametlièr es un arbre amb una magra exigéncia en [[aiga]] e de raices que s'adaptan perfèctament als sòls pauc prigonds de las montanhas mediterranèas. La consomacion d'amètlas pòrta al nòstre organisme divèrses minerals: mai de [[calci]] que lo [[lach]], mai de [[fèrre]] que la carn, e mai de [[fosfòr]] que los [[uòu]]s. Tanben contenon de [[vitamina]]s del grop B (B1 e B2). E son ricas en [[òli]] qu'a de proprietats balsamicas per la pèl, e que s'emplega dins la preparacion d'enguent contra las cremadas. L'amètla es un element present dins las cosinas tradicionalas tan occitana coma catalana (torroms, massapan, ''cristinas'', ''tortadas'', ''carquinhòls'', ''pastissets'' d'amètla...)

== Istòria ==
L'ametlièr comencèt d'èsser cultivat en [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Palestina]]. Lo patriarca [[Abraam]] utilizava de barras d'ametlièr per bastir de corrals ont barrava sas motonadas e lo celèbre baston d'[[Aaron]] èra una branca del meteis arbre. Los grècs espandiguèron aquesta espècia vegetala pertot en Mediterranèa. A la fin del [[sègle XVIII]], de missionaris franciscans plantèron d'ametlièrs dins las tèrras catalanas e dins la region [[Califòrnia|californiana]] de San Diego.

== Varietats ==
Son mai de 50. De florida primairenca las pus conegudas son: ''Malagana largueta'', ''Marcona Garrigues'' e ''Pesquèr de Felanitx''. De florida tardiva entre autras: ''Cristo morto'', ''Tèxas'', ''Ferragnes'', ''Ferraduel'', ''Pesquèr'', ''Masbovera'', ''Glorieta'' e ''Francolin''. E de florida tardiva e de pollèn autocompatible: ''Guara''.

[[Categoria:Arbre|Ametlièr]]
[[Categoria:Flòra (nom vernacular)|Ametlièr]]
[[Categoria:Arbre fruchièr]]
[[Categoria:Prunus]]
[[Categoria:Planta utila]]
[[Categoria:Planta medicinala]]
[[Categoria:Planta mellifèra|*]]