Veire la font de America del Sud

{{1000 fondamentals}}
{{Infobox Continent
|imatge=South_America_(orthographic_projection).svg
|superfícia=17 840 000
|populacion=434 254 119<ref>[https://population.un.org/wpp/ "World Population Prospects 2022"]. ''population.un.org''.</ref>
|densitat=21,4
|país=12–14
|lengas=[[espanhòl]], [[portugués]], [[francés]], [[Aimara (lenga)|aimara]], [[quíchoa]], [[guaraní]]
|fus orari=UTC−02:00 a UTC−05:00
|vilas magèrs=[[São Paulo]] · [[Lima]] · [[Bogotà]] · [[Rio de Janeiro]] · [[Santiago de Chile|Santiago]] · [[Caracas]] · [[Buenos Aires]] · [[Salvador]] · [[Brasília]] · [[Fortaleza]]
}}L''''America del Sud''' (var. '''America dau Sud, America deu Sud''') es una partida del [[continent]] [[America|american]] o, segon certans geografs, un continent a despart, entre l'[[ocean Atlantic]] e l'[[ocean Pacific]].

L'America del Sud a una [[Aira|superfícia]] de {{unitat|17840000|km²}}, per la màger part dins l'emisfèri sud. Fa solament tres milions d'ans que foguèt restacada a l'America del Nòrd, un periòde recent a l'escala geologica. Los [[Andes]] foguèron tanben formats a aquela epòca.

Los païsatges de l'America del Sud son variats. S'i pòt trobar de nautas montanhas, coma los [[Andes]], de selvas tropicalas (coma la selva pluviala atlantica e la selva pluviala amazoniana), de regions semideserticas (coma lo ''sertão'' brasilièr), de savanas (coma la region brasilièra del ''cerrado''), de [[desèrt]]s (coma los d'Atacama o de Patagònia) e mai de [[glacièr]]s (coma lo glacièr Perito Moreno, en [[Argentina]]).

Lo [[portugués]] i es la primièra lenga, que la populacion totala de [[Brasil]] representa 51% de la populacion totala de l'America del Sud.

== Geografia ==
[[Fichièr:South America satellite plane.jpg|thumb|left|Imatge satellit de l'America del Sud.|247x247px]]
L'America del Sud constituís la màger part australa de las tèrras emergidas de çò qu'es generalament designat coma lo [[Mond Nòu]], l'[[emisfèri oèst]], o las [[America]]s. Se trapa al sud e a l'èst del Canal de Panamà, que travèrsa l'[[istme de Panamà]]. Geograficament, gaireben tot lo territòri sudamerican es situat sus la [[placa sudamericana]].

Geologicament, lo continent foguèt restacat a l'[[America del Nòrd]] fa solament tres milions d'ans, çò que provoquèt lo grand escambi american. Tanben los [[Andes]] son una cadena de montanhas relativament joves e sismicament precàrias, anant del nòrd al sud lo long de la bordadura occidentala del continent ; lo territòri a l'èst dels Andes es principalament cobèrt per la selva tropicala umida, lo vast bacin d'[[Amazonas]]. Lo continent presenta tanben de regions pus secas coma la [[Patagònia]] Orientala o lo [[Atacama|desèrt d'Atacama]].

[[Fichièr:Bariloche- Argentina2.jpg|thumb|[[Patagònia]] ([[Argentina]]).]]
Lo continent sudamerican compren tanben de nombrosas illas, que fòrça d'entre elas apertenon als païses del continent. Fòrça illas de [[Caribas]] (las [[Antilhas]]) son situadas sus de la [[placa cariba]]. [[Aruba]], [[Barbados]], [[Trinitat e Tobago]] son situats sul [[replanat continental]] sudamerican. Las [[Antilhas Neerlandesas]] e las dependéncias de [[Veneçuèla]] son localizadas al nòrd del continent. Geopoliticament, las illas Estats e los territòris d'otramar de la [[Cariba]] son generalament considerats coma una part d'[[America del Nòrd]]. Las nacions d'America del Sud que bòrdan la [[Mar Cariba]]: [[Colómbia]], [[Veneçuèla]], [[Guyana]], [[Surinam]] e [[Guaiana]] – forman l'America del Sud cariba. Las autras illas son las [[Galapagos]], l'[[Illa de Pascas]] (en [[Oceania]] mas dependenta de [[Chile]]), l'[[illa Robinson Crusoe]], l'[[illa de Chiloé]], la [[Tèrra del Fuòc]], e las [[Illas Malvinas]].

=== Recòrds ===
[[Fichièr:Andes Chile Argentina.jpg|thumb|Los [[Andes]]]]
[[Fichièr:River in the Amazon rainforest.jpg|thumb|Un riu dins la [[selva amazoniana]]]]Se tròba en America del sud:
* Las mai nautas casudas d'aiga, [[Salto Angel]],
* Lo flume amb lo debit mai grand del mond, [[Amazonas]],
* La cadena de montanhas mai longa, los [[Andes]],
* Lo desèrt mai sec, lo [[Atacama|desèrt d'Atacama]],
* la via de camin de fèrre mai nauta, [[Ticlio]],
* la capitala mai nauta, [[La Paz]],
* lo lac navegable mai naut, lo [[lac Titicaca]],
* la vila mai australa, [[Puerto Toro]].
{{Clr}}

== Nòtas e referéncias ==
{{commons|South America|America del Sud}}
<references/>
{{America del Sud}}{{Autoritats}}
[[Categoria:America del Sud|*]]