Veire la font de Alfabet fonetic internacionau

<!--Article redigit en provençau-->
{{Infobox Sistèma d'escritura
|exemple=IPA chart 2018.pdf
|legenda=Tablèu complet de l'alfabet fonetic internacionau (en anglés).
}}

L''''alfabet fonetic internacionau''' (var. '''-al''', abreujat '''AFI''' {{IPA|[ˈafi]}}; en anglés: ''International Phonetic Alphabet, IPA'') es un sistèma estandardizat de notacion [[fonetica]] ([[sòn]]s) e [[fonologia|fonologica]] ([[fonèma]]s) per representar scientificament lo lengatge parlat. Dins lo Mond, l'AFI es lo sistèma majoritari de notacion fonetica e fonologica. Se basa sus l'[[alfabet latin]] e es gerit per l'[[Associacion Fonetica Internacionala]]. Aquelei qu'utilizan l'AFI son de [[lingüistica|lingüistas]] (inclús de [[lexicografia|lexicografs]]), de terapeutas que suènhan lei patologias dau lengatge, de professors de lengas, de [[cantador]]s e de [[traduccion|traductors]].

== Principis ==
Lei principis tecnics de l'AFI son aquestei:
* Lei signes son valables e identics per notar totei lei lengas dau Mond. Una utilizacion rigorosa de l'AFI garentís una transcripcion immediatament comprensibla per totei lei legeires dau Mond e ajuda la circulacion de l'informacion scientifica. Malaürosament certaneis autors fan pas encara un usatge rigorós de l'AFI.
* Cada [[sòn]] correspònd a una letra, cada letra correspònd a un sòn. Se pòt ajustar un [[signe diacritic]] per precisar un sòn. Se pòt ajustar un signe [[suprasegmentau]] (per notar la prosodia, l'accent tonic, l'intonacion generala, lo ton, etc). Dins l'estat actuau de l'AFI dempuei 2005, i a 107 letras distintas e 56 signes diacritics o suprasegmentaus. De còps que i a, l'Associacion Fonetica Internacionala apond, lèva o adòba de simbòls.
* I a ges de distincion entre minusculas e majusculas.
* Lei [[sòn]]s (notacion [[fonetica]]) s'escrivon entre parentèsis cairadas: ''fonetica'' = {{IPA|[funeˈtikɔ]}}. S'admet de gras diferents d'exactitud: 
** La ''transcripcion larga'', pus usuala, pòt economizar lei signes e se limitar ais informacions essencialas: ''fonetica'' = {{IPA|[funeˈtikɔ]}}. 
** La ''transcripcion sarrada'' pòt èstre pus precisa e notar de fenomèns segondaris: ''fonetica'' = {{IPA|[fu̹.ne̝.ˈtʲiˑ.kɔ̽]}}.
* Lei [[fonèma]]s (notacion [[fonologia|fonologica]]) s'escrivon entre barras oblicas: ''fonologia'' = {{IPA|/funuluˈd͡ʒiɔ/}}.

== Letras ==

L'AFI dividís sei simbòls de letras en tres categorias: [[vocala]]s, [[consonanta pulmonica|consonantas pulmonicas]] e [[consonanta non plumonica|consonantas non pulmonicas]]<ref>International Phonetic Association, ''Handbook'', p. 6.</ref>.

=== Vocalas ===
[[Fichièr:Cardinal vowels-Jones x-ray.jpg|thumb|200px|Lei rais X mòstran lei vocalas {{IPA|[i, u, a, ɑ]}}]]
[[Fichièr:Cardinal vowel tongue position-front.png|thumb|200px|Posicion de la lenga per prononciar lei [[vocalas cardinalas]] anterioras, amb una indica dau ponch pus aut]]

L'AFI definís una vocala coma un sòn que se tròba au centre d'una sillaba<ref>International Phonetic Association, ''Handbook'', p. 10.</ref>. Çai sota lo tablèu representa lei vocalas de l'AFI, en foncion de la posicion de la lenga e dei labras.
* L'ais verticau dau tablèu representa l'''autor'' dei vocalas. Lei '''vocalas dobèrtas''', prononciadas en abaissant la lenga, son avau. Lei '''vocalas barradas''', prononciadas en auçant la lenga, son amont. 
* Parierament, l'ais orizontau dau tablèu representa l'''anterioritat'' dei vocalas. Lei '''vocalas anterioras''', que se pronóncian en botant la lenga enavans dins la boca, son a man senèstra. Lei '''vocalas posterioras''', que se pronóncian en botant la lenga enrèire dins la boca, son a man drecha.
* Quand i un pareu de vocalas separadas per un ponch (•), aquela de drecha representa una '''vocala arredondida''' (se pronóncia en arredondissent lei labras) mentre qu'aquela de senèstra es sa correspondenta '''non arredondida'''. 

{{Vocalas}}
</div></div>
</div><br />
<br clear=all>


;Nòtas
* {{IPA|[a]}} representa oficialament una vocala anteriora, mai se fai gaire de distincion entre una vocala dobèrta anteriora e una vocala dobèrta posteriora, donc {{IPA|[a]}} es sovent presentat coma una vocala dobèrta centrala.
* {{IPA|[ʊ]}} e {{IPA|[ɪ]}} s'escrivián respectivament {{IPA|<ɷ>}} e {{IPA|<ɩ>}} dins de versions ancianas de l'AFI.

=== Consonantas (pulmonicas) ===
Una [[consonanta pulmonica]] obstrutz la [[glòti]] (l'espaci entre lei còrdas vocalas) o la [[cavitat orala]] (la boca) e laissa sortir l'aire dei [[paumon]]s. La granda majoritat dei consonantas son pulmonicas. Totei lei consonantas [[occitan]]as o son.

Aqueste tablèu es arrengat:
* en renguieras que designan lo [[mòde d'articulacion]], valent a dire de quin biais se produtz lei consonantas, 
* en colomnas que designan lo [[ponch d'articulacion]], valent a dire ont se produtz lei consonantas dins lo conduch vocau. Lo ponch d'articulacion que se tròba enavans dins la boca es a man senèstra. Lo ponch d'articulacion que se tròba enrèire dins la boca es a man drecha.
Quand lei consonantas son en pareu dins una casa, aquela de senèstra es una '''consonanta sorda''' o '''non vosada''' (se pronóncia sensa far vibrar lei còrdas vocalas), aquela de drecha es una '''consonanta sonòra''' o '''vosada''' (se pronóncia en fasent vibrar lei còrdas vocalas).

{{Consonantas}}

;Nòtas
* Per leis ''r'' apicalas (dichas "rotladas"), quand i cau destriar la version brèva e la version lònga, i a dos usatges contradictòris dins la notacion:
** Lei publicacions [[occitana]]s e [[italian]]as an costuma de notar ansin: {{IPA|[r]}} batuda ("r rotlada brèva") e {{IPA|[rr]}} vibranta ("r rotlada lònga").
** Lei publicacions [[catalan]]as an costuma de notar ansin: {{IPA|[ɾ]}} batuda ("r rotlada brèva") e {{IPA|[r]}} vibranta ("r rotlada lònga").
* Leis asteriscs (*) marcan de sòns qu'an pas (encara) de simbòl oficiau AFI. 
* Lei crotz (†) marcan lei simbòls AFI qu'an pas encara de supòrt oficiau en cò d'[[Unicòde]]. Es lo cas de la [[batuda labiodentala]]: [[Fichièr:Labiodental flap (Gentium).svg|20px|Labiodental flap]]. A sa plaça utilizam aicí lo simbòl '''v^''' (''v'' amb accent circonflèxe a drecha).
* Lei casas ombradas son de consonantas qu'es impossible de lei prononciar.
* Es subretot la forma de la lenga puslèu que sa posicion que destria lei pareus de fricativas {{IPA|[ʃ ʒ]}}, {{IPA|[ɕ ʑ]}} (çai sota) e {{IPA|[ʂ ʐ]}}. 
==== Coarticulacion ====
Una [[consonanta coarticulada]] implica dos [[ponch d'articulacion|ponchs d'articulacion]] simultanèus.

{| class="IPA wikitable" 
! colspan=2 | Coarticulacion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[consona aproximanta labiovelara sorda|ʍ]]
| Aproximanta labiovelara sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consona aproximanta labiovelara sonòra|w]]
| Aproximanta labiovelara sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consona aproximanta labiopalatala sonòra|ɥ]]
| Aproximanta labiopalatala sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consona fricativa alveòlopalatala sorda|ɕ]]
| Fricativa alveòlopalatala sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consona fricativa alveòlopalatala sonòra|ʑ]]
| Fricativa alveòlopalatala sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consona fricativa pòstalveòlovelara sorda|ɧ]]
| Fricativa pòstalveòlovelara sorda
|}

;Nòta
* {{IPA|[ɧ]}} se descriu coma "simultaneament {{IPA|[ʃ]}} e {{IPA|[x]}}".

==== Africadas e articulacion dobla ====
Una [[consonanta africada]] e una [[consonanta doblament articulada]] son de grops de doas oclusivas representadas per un trach de liadura subre (o sota) lei simbòls (o ben per dos simbòls soudats, pasmens l'AFI a abandonat oficialament lei simbòls soudats). 

Es admés, dins la practica, de levar lo trach de liadura, quand i a ges de confusion possibla.

{| class="IPA wikitable"
! colspan=3 | Africadas e articulacion dobla
|-
! Liadura amb trach<br />(sola notacion oficiala)
! Liadura per soudatge<br />(notacion abandonada)
! Descripcion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveolara sorda|t͡s]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʦ
| africada alveolara sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveolara sonòra|d͡z]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʣ
| africada alveolara sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada pòstalveolara sorda|t͡ʃ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʧ
| africada pòstalveolara sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada pòstalveolara sonòra|d͡ʒ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʤ
| africada pòstalveolara sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveòlopalatala sorda|t͡ɕ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʨ
| africada alveòlopalatala sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveòlopalatala sonòra|d͡ʑ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ʥ
| africada alveòlopalatala sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveolara laterala sorda|t͡ɬ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | &nbsp;–
| africada alveolara laterala sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta africada alveolara laterala sonòra|d͡ɮ]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | &nbsp;–
| africada alveolara laterala sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta oclusiva labiovelara sorda|k͡p]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | &nbsp;–
| oclusiva labiovelara sorda
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta oclusiva labiovelara sonòra|g͡b]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | &nbsp;–
| oclusiva labiovelara sonòra
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[consonanta nasala labiovelara|ŋ͡m]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | &nbsp;–
| nasala labiovelara
|}

;Nòtas
* La liadura per un trach deu aparéisser subre lei dos caractèrs a l'encòp. Un bug fa que sovent lo trach apareis solament sus lo segond caractèr (especialament amb lei navegadors qu'utilizan la poliça ''[[Arial Unicode MS]]'').
* Es una error frequenta de confondre lei simbòls deis oclusivas palatalas {{IPA|[c ɟ]}} amb aquelei deis africadas {{IPA|[t͡ʃ d͡ʒ]}}.

=== Consonantas (non pulmonicas) ===
Lei consonantas non pulmonicas son de sòns que se fan sens lei paumons. Incluson lei clics (tipics dei [[lengas khoisan]] d'Africa Australa) e lei [[consonantas implosivas]] (tipicas de certanei lengas coma lo [[swahili]]) e lei [[consonantas ejectivas]].

{| class="IPA wikitable"
! colspan=6 | Consonantas non pulmonicas
|- valign=top
! colspan="2" | [[Consonanta clicada|Clics]]
! colspan="2" | [[consonanta implosiva|Implosivas]]
! colspan="2" | [[consonanta ejectiva|Ejectivas]]
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[clic bilabiau|ʘ]]
| Bilabiau
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[implosiva bilabiala sonòra|ɓ]]
| Bilabiala
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | ʼ 
| ''Per exemple:''
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[clic dentau|ǀ]]
| Laminau alveolar ("dentau")
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[implosiva alveolara sonòra|ɗ]]
| Alveolara
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[ejectiva bilabiala|pʼ]]
| Bilabiala
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[clic pòstalveolar|ǃ]]
| Apicau (pòst)alveolar ("retroflèxe")
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[implosiva palatala sonòra|ʄ]]
| Palatala
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[ejectiva alveolara|tʼ]]
| Alveolara
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[clic palatau|ǂ]]
| Laminau pòstalveolar ("palatau")
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[implosiva velara sonòra|ɠ]]
| Velara
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[ejectiva velara|kʼ]]
| Velara
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[clic alveolar laterau|ǁ]]
| Laterau coronau ("laterau")
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[implosiva uvulara sonòra|ʛ]]
| Uvulara
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [[fricativa ejectiva alveolara|sʼ]]
| Alveolara fricativa
|}

;Nòta 
* L'AFI utiliza pus lei simbòls per lei [[consonanta sorda|sordas]] implosivas {{IPA|[ƥ, ƭ, ƈ, ƙ, ʠ]}}. En luòc d'aquò l'AFI utiliza l'equivalent sonòr amb un signe diacritic de sorda: {{IPA|[ɓ̥, ʛ̥]}}, ''etc''.

== Signes diacritics ==
Lei signes diacritics (o lei diacritics) son de marcas pichonas a l'entorn dei letras de l'AFI per indicar quauque alteracion o una descripcion pus especifica de la prononciacion de la letra <ref name=IPA15>International Phonetic Association, ''Handbook'', p. 14-15.</ref>. Lei diacritics que se plaçan normalament dessota una letra se pòdon plaçar dessús quand lo dessenh de la letra s'espandís ja sota la linha, per exemple: {{IPA|ŋ̊}}.<ref name=IPA15/>

L'''i'' sens ponch, {{IPA|[ı]}}, s'utiliza quand lo ponch risca d'interferir amb lo diacritic.

D'autrei simbòls de l'AFI pòdon aparéisser coma diacritics per representar un detalh fonetic: {{IPA|[tˢ]}} (realizacion fricativa), {{IPA|[bʱ]}} (murmur), {{IPA|[ˀa]}} (ataca glotala d'una sillaba), {{IPA|[ᵊ]}} (schwa epentetic). 

{| class="IPA wikitable"
! colspan=4|Diacritics
|-
! colspan=4|sillabicitat
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ɹ̩ n̩
| [[consonanta sillabica]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̯ ʊ̯
| [[vocala non sillabica]]
|-
! colspan=4|realizacion dei consonantas
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | tʰ dʰ
| [[Aspiracion (fonetica)|aspirat]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | d̚
| [[oclusiva inaudibla|realizacion inaudibla]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | dⁿ
| [[realizacion nasala]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | dˡ
| [[realizacion laterala]]
|-
! colspan=4|fonacion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:4em;" | n̥ d̥
| [[assordiment (fonetica)|assordiment]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | s̬ t̬
| [[sonorizacion (fonetica)|sonorizacion]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:4em;" | b̤ a̤
| [[votz murmurada]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | b̰ a̰
| [[laringalizacion]]
|-
! colspan=4|articulacion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:4em;" | t̪ d̪
| [[consonanta dentala]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | t̼ d̼
| [[consonanta linguolabiala]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | t̺ d̺
| [[consonanta apicala]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | t̻ d̻
| [[consonanta laminala]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | u̟ t̟
| [[anterior (fonetica)|avançat / pus anterior]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | i̠ t̠
| [[posterior (fonetica)|retractat / pus posterior]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ë ä
| [[Centralizacion (fonetica)|centralizat]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̽ ɯ̽
| [[semicentralizacion (fonetica)|semicentralizat]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̝ ɹ̝ ˔
| colspan=3 | [[auçat (fonetica)|auçat/dobèrt]] ('''ɹ̝''' = [[fricativa alveolara sonòra]])
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̞ β̞ ˕
| colspan=3 | [[abaissat (fonetica)|abaissat/barrat]] ('''β̞''' = [[aproximanta bilabiala]])
|-
! colspan=4|coarticulacion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ɔ̹ x̹
| pus [[arredonit (fonetica)|arredonit]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ɔ̜ x̜ʷ
| mens [[arredonit (fonetica)|arredonit]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | tʷ dʷ
| [[Labializacion|labializat]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | tʲ dʲ
| [[Palatalizacion|palatalizat]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | tˠ dˠ
| [[Velarizacion|velarizat]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | tˁ dˁ
| [[Faringalizacion|faringalizat/enfatic]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ɫ z̴
| colspan=3 | velarizat ''o'' faringalizat
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̘ o̘
| [[raiç de la lenga avançada]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | e̙ o̙
| [[raiç de la lenga retractada]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ẽ z̃
| [[Nasalizacion|nasalizat]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ɚ ɝ
| [[rotacizacion|rotacizat]]
|}

L'estat de la [[glòti]] se pòt transcriure finament amb lei diacritics. Vaicí una seria d'oclusivas alveolaras que s'escalonan d'una [[fonacion]] amb glòti dobèrta a una [[fonacion]] amb glòti barrada: 

{| class="IPA wikitable"
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [t]
| [[consonanta sorda]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [d̤]
| [[votz murmurada]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [d̥]
| [[assordiment (fonetica)|assordiment]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [d]
| [[consonanta sonòra]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [d̬]
| [[sonorizacion (fonetica)|sonorizacion]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | [d̰]
| [[laringalizacion]]
|-
|style="text-align:center; font-size:larger;" | [ʔ͡t]
| barradura glotala
|}

== Signes suprasegmentaus ==
Aquestei simbòls descrivon lei trachs dau lengatge que despassan lo nivèu dei consonantas solas o dei vocalas solas, coma la [[prosodia]], lo [[ton (lingüistica)|ton]], la [[longor (fonetica)|longor]] e l'[[accent tonic]]. Agisson subre de sillabas, de mots o de sintagmas, çò es: d'elements coma l'intensitat, l'autor, la geminacion (alongament) dei sòns, lo ritme e l'intonacion dau discors.

{| class="IPA wikitable"
! colspan=4|Signes suprasegmentaus
|-
! colspan=4|longor, accent e ritme
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ˈta}}
| [[accent tonic]] primari
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ˌta}}
| [[accent tonic]] segondari
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|eː tː}}
| [[longor (fonetica)|lòng]] (vocala lònga o consonanta "dobla")
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|eˑ}}
| semilòng
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ˘
| subrebrèu
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ta.fe}}
| copadura de [[sillaba]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" |{{IPA|x‿x}}
| colspan=3 | [[Liason (lingüistica)|liason (abséncia de copadura)]]
|-
! colspan=4|intonacion
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | <nowiki>|</nowiki>
| copadura menora
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ‖
| copadura majora
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ↗
| [[Intonacion (lingüistica)|montada globala]]
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ↘
| [[Intonacion (lingüistica)|baissa globala]]
|-
! colspan=4|tons
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:4em;" | e̋ o ˥
| subreaut
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ê
| descendent
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | é, ˦
| aut
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ě
| montant
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ē, ˧
| mejan
|
|
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | è, ˨
| bas
| style="text-align:center; font-size:larger;" | <sup>↓</sup>e
| [[ton avau]]
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | ȅ, ˩
| subrebàs
| style="text-align:center; font-size:larger;" | <sup>↑</sup>e
| colspan=3 | [[ton amont]]
|}

;Nòta
* Dins la practica, lo signe de [[longor]] s'utiliza mai que mai per indicar una vocala lònga: {{IPA|[eː]}}. Una consonanta lònga se nòta pus sovent dobla, {{IPA|[tt]}}, puslèu qu'amb un signe de longor, {{IPA|[tː]}}, e mai se la segonda notacion es teoricament pus rigorosa e pus oficiala.

== L'AFI en informatica ==
=== Poliças e claviers ===
Lei signes de l'AFI son de mai en mai disponibles dins leis aisinas de tractament de tèxt, aumens amb certanei poliças, e son ben integrats dins lo sistèma [[Unicòde]]. Existisson de [[poliça]]s accessiblas e (sovent) gratuitas que tenon lei signes AFI. Tanben i a de claviers adaptats a l'AFI.
* La poliça [[Lucida Sans Unicode]], que compren lei simbòls de l'AFI, es preïnstallada dins [[Microsoft Windows]].
* Leis utilizaires de Mac OS X pòdon consultar: [https://web.archive.org/web/20070928152232/http://linguisticmystic.com/2007/03/08/using-ipa-fonts-with-mac-os-x-the-comprehensive-guide/ Poliças e claviers per l'AFI amb lo sistèma operatiu Mac OS X] (en anglés).
* Lei poliças dau [[SIL]] venon d'un organisme scientificament contestable, mai son gratuitas e telecargablas: [https://web.archive.org/web/20080517034451/http://scripts.sil.org/FontDownloadsGentium Gentium] (quasi completa), [https://web.archive.org/web/20080705135103/http://scripts.sil.org/CharisSILfont Charis SIL] (pron completa mai s'aficha mal amb Linux), [https://web.archive.org/web/20080705134947/http://scripts.sil.org/DoulosSILfont Doulos SIL] (pron completa), [https://web.archive.org/web/20081121083558/http://webmasterei.com/en/ipa/index SIL93] (pron completa).
* I a de [[clavie]]rs [[en linha]] per l'[[Internet]], coma [https://web.archive.org/web/20080704075615/http://www.linguiste.org/phonetics/ipa/chart/keyboard/ aqueu d'aquí].
* Leis acorchas de clavier, per picar lei caractèrs AFI, son de bòn configurar dins [[Microsoft Word]] e dins leis ordenadors [[MacIntosh]]. Per còntra son de mau configurar amb [[Linux]] e [[OpenOffice]] perque demandan de faire de macros.

=== Adaptacion ai signes ASCII ===
Bòrd que l'AFI utiliza de simbòls que son inconeguts dins lei caractèrs de basa de la majoritat deis ordenadors (caractèrs [[ASCII]]), s'es desvolopat de sistèmas per representar lei signes fonetics amb lei caractèrs de basa ASCII. Lei pus coneguts son l'[[X-SAMPA]], lo [[SAMPA]] e lo [[Kirschenbaum]]. Son practics, en particular, per lei messatges electronics.

Pasmens, dempuei l'integracion de l'AFI dins lo sistèma [[Unicòde]], e dempuei la generalizacion d'[[Unicòde]], lei simbòls fonetics ASCII son de mens en mens necessaris. Ara certanei tipes de messatges electronics pòdon integrar de caractèrs AFI gràcias a [[Unicòde]].

=== L'AFI en LaTeX ===
Existís un modul (extension) dau logiciau [[LaTeX]] sonat [http://tug.ctan.org/cgi-bin/ctanPackageInformation.py?id=tipa TIPA] (''TeX International Phonetic Alphabet''), que permet d'i utilizar lei signes de l'AFI.

Lo modul TIPA a per autor lo lingüista japonés Rei Fukui. Es constituit de macros, de familhas de poliças, de sei fichiers de definicion, e d'un fichier d'encodatge. Es inclús dins lei distribucions correntas de LaTeX coma [http://www.tug.org/texlive/ texlive].

== AFI estendut ==
L'[[AFI estendut]] (en anglés ''Extended IPA, extIPA'') es un grop de simbòls suplementaris de l'AFI que sèrvon per transcriure exactament lei [[trebols de lengatge]]. Apareguèt a l'iniciativa d'un grop de lingüistas durant la Convencion de l'AFI de [[Kiel]], en [[1989]]. Sa publicacion oficiala definitiva se faguèt en [[1994]] dins lo ''Journal of the International Phonetic Association''<ref>"Extensions to the IPA: An ExtIPA Chart" ''in'' International Phonetic Association, ''Handbook'', pp 186-187.</ref> 

En mai de la notacion dei trebols de lengatge, l'AFI estendut s'utiliza pereu per notar de sòns particulars dins la comunicacion correnta, coma lo "chut" per far silenci, lei dents que cruississon o lei labras que petan. Tanben l'AFI estendut pòt notar lei particularitats de la votz d'un individú, coma lo nasilhament.

En mai de l'AFI estendut, un autre grop de simbòls es prepausat dempuei [[1995]] per indicar la ''qualitat de la votz'' ''(voice quality symbols, VoQS)'', coma lo chuchotejatge.

== Istòria ==
En [[1886]], una còla de professors de lengas de [[França]] e dau [[Reiaume Unit]] , menats per lo lingüista francés [[Paul Passy]], formèt lo grop que prenguèt de [[1897]] enlà lo nom d'[[Associacion Fonetica Internacionala]]<ref name="IPA194-196">International Phonetic Association, ''Handbook'', pp 194–196</ref>. L'alfabet d'origina se basava sus un projècte de reforma ortografica per l'anglés, l'''alfabet Romic'', mai per fin de lo rendre utilizable dins d'autrei lengas, permetèron que lei valors dei simbòls varièsson d'una lenga a l'autra<ref>"Originally, the aim was to make available a set of phonetic symbols which would be given ''different'' articulatory values, if necessary, in different languages."  (International Phonetic Association, ''Handbook'', pp 195–196)</ref>. Per exemple, lo sòn {{IPA|[ʃ]}} (''sh'' dins ''Arcaishon'') se representava a l'origina per ''c'' en anglés, mai per ''x'' en francés. 

Pasmens, en [[1888]], revisèron l'alfabet per lo rendre unifòrme e identic dins totei lei lengas. Aqueu principi foguèt tanben la basa dei revisions ulterioras.

Dempuei la creacion de l'AFI, l'organizacion dei vocalas e dei consonantas es restada largament la meteissa. Totun l'alfabet a recebut quauquei revisions gaire nombrosas. La Convencion de l'AFI de [[Kiel]] de [[1989]] faguèt pron de cambiaments a respècte de la version precedenta de [[1932]]. Doas revisions menoras se faguèron encara en [[1993]] e en [[2005]]. Tanben de cambiaments pichons an consistit a renommar lei simbòls e lei categorias (en foncion dei progrès scientifics en fonetica) e a modificar un pauqueton lo dessenh dei caractèrs.

L'[[AFI estendut]] se creèt en 1989-1990 e se publiquèt oficialament en [[1994]]<ref>International Phonetic Association, ''Handbook'', p. 186</ref>. Tanben, lei simbòls de ''qualitat de la votz'' (''voice quality symbols, VoQS'') son prepausats dempuei [[1995]].

== Vejatz tanben ==
=== Liames intèrnes ===
* [[Wikipèdia:Carta lingüistica#Nòrma dei transcripcions foneticas e fonologicas|Carta lingüistica e AFI]]
* [[pronóncia de l'occitan]]

=== Liames extèrnes ===
* {{en}}[http://www.arts.gla.ac.uk/IPA/ Sit de l'Associacion Fonetica Internacionala]
* {{en}}[https://web.archive.org/web/20081219183132/http://www.arts.gla.ac.uk/IPA/IPA_chart_(C)2005.pdf Tablèu oficiau dei signes AFI, segon l'Associacion Fonetica Internacionala]
* {{en}}[http://www.omniglot.com/writing/ipa.htm L'AFI subre lo sit d'Omniglot]

== Nòtas ==
<references />

[[Categoria:Fonetica]]
[[Categoria:Fonologia]]