Veire la font de Agadir

{{Infobox Vila
 | carta            = mar
 | nom              = Agadir
 | nom2             = أڭادير‎ {{ar}}/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ {{ber}}
 |imatge            = Agadir décembre 2011.jpg
 | blason           = 
 | bandièra         = 
 | nom de division1 = Estat
 | division1        = {{Marròc}}
 | títol autoritat  = Cónsol Màger
 | autoritat        = Salah El Malouki (2015)
 | nom de division2 = Region
 | division2        = Souss-Massa
 | títol autoritat2 = 
 | autoritat2       = 
 | nom de division3 = Prefectura
 | division3        = Agadir Ida-Outanane
 | títol autoritat3 = 
 | autoritat3       = 
 | nom de division4 = 
 | division4        = 
 | títol autoritat4 = 
 | autoritat4       = 
 | nom de division5 = 
 | division5        = 
 | títol autoritat5 = 
 | autoritat5       = 
 | nom de division6 = 
 | division6        = 
 | títol autoritat6 = 
 | autoritat6       = 
 | cp               = 82000
 | mapa2             = Localització_de_Sagunt_respecte_del_País_Valencià.png
 | imatge de mapa   = 
 | latitud          = 30.433333
 | longitud         = -9.6
 | estatut          = 
 | altitud          = 74
 | populacion       =600 000
 | annada_pop       = 2012
 | superfícia       = 
 | sits-toristics   = 
 | divèrs           = 
 | talha imatge     = 
 | legenda          = 
 | url              = http://www.agadir.ma/
 | imatgeloc        = 
 }}

[[Fichièr:Map_of_Morocco_from_CIA_World_Factbook.png|thumb|290px]]

'''Agadir''' (en [[arabi]] أكادير, en [[tamazight]] ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ, en portugués '''Santa Cruz do Cabo de Gué''') es una vila del sud-oèst del [[Marròc|marroquin]], capitala de la regio [[Soss-Massa-Drâa]] e de la prefectura d'Agadir Ida-Otanane, situada dins la partida nòrd d'una baia a la còsta atlantica, a {{unitat|508|km}} al sud de [[Casablanca]], a {{unitat|173|km}} d'[[Essoaoira]] e a {{unitat|235|km}} a l'oèst de [[Marraquèsh]]. Se tròba entre 250 e 300 mètres d'altitud. Los abitants se nomenan ''gadiris'', ''gogadir'' en berbèr.

== Populacion ==

Segon lo cens del 2004 i aviá {{unitat|346106|abitants}} mas l'airal urban compta prèp de {{unitat|600000|abitants}} amb las vilas vesinas [[Inezgane]] e [[Aït Melloul]]. Es la seisena vila de Marròc aprèp de [[Casablanca]], [[Rabat]], [[Fès]], [[Marraquèsh]] e [[Tanger]]. Dins la vila se parla l'arabi, lo berbèr ([[Shilha]]) e lo francés. La populacion en 1952 èra de {{unitat|30111|abitants}} (que 1518 josieus e 6062 europèus).

== Descripcion de la vila ==

La vila foguèt destrusida per un tèrratrem en 1960 e tornèt èsser bastida en totalitat. Lo centre vila inclusís divèrsas avengudas que las de Muhammad V e Hassan II e la mosquèa Lobnane. A la zona a la broa la mar i a fòrça ostalariás e restaurants e quartièrs residencials; la plaja fa prèp de 10&nbsp;km.
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach2.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1012.JPG|thumb|La plaja e lo puèg de l'anciana Casba]]
Lo quartièr de Talborjt (mot berbèr que vol dire la Petita torre) es compausat del ''Nouveau Talborjt'', separat de l'ancian quartièr per l'avenguda Muhammad Sheikh Saâdi. S'i tròba la mosquèa de Mohammed V e dos jardins. Lo quartièr vièlh, al front de mar e dins la zòna del uadi Tildi, demorèt destrusit en [[1960]] e demorèt roïnat.

I a fòrça quartièr residencials que lo Fonti, prèp de la plaja, al costat del quartièr d'Illig (a 2&nbsp;km de la plaja). Cap a l'aeroport, a l'èst, i a la vila de Dakhla amb ostals d'estil marroquinandalós.

Lo pòrt se consacra a la pesca, pòrt comercial, e dempuèi pauc pòrt esportiu. Es lo primièr pòrt [[sardina|sardinièr]] del monde.

[[Fichièr:Agadir Port pêche 0093.JPG|thumb|<center>Lo pòrt de pesca vist dempuèi la Casba</center>]]
La Casba, (''Agadir Ofella'' = Agadir la nauta o ''Agadir N'Ighir'' = Agadir del puèg) bastida en [[1572]], e lo quartièr de Fonti als seus pés, es la partida mai vièlha de la ciutat; i a rèstes de l'anciana fortalesa. Lo quartièr industrial (''L'abattoir'') es tròba al còr de la vila; foguèt mens afectat pel tèrratrem de 1960. 

Lo soc (''souk''), que compòrta mai de sièis mil boticas, es enrodat de muralhas amb divèrsas pòrtas; es organizat en sectors d'activitat. La medina foguèt creada en [[1992]] per l'artista italian Coco Polizzi, dins lo quartièr de Ben Sergao (a prèp de 4,5&nbsp;km del centre), per far comèrci dels productes artesanals, e foguèt bastit segon la tecnicas tradicionalas berbèras. Compren un jardin exotic.
[[Fichièr:Agadir Kasbah 1000.JPG|thumb|Puèg de l'anciana Casba]]
[[Fichièr:Medina Agadir2.jpg|thumb|La Medina]]

== Lòcs d'interès ==
* Musèu municipal Bert Flint
* Val dels Aucèls, [[parque zoologic]] d'aucèls
* Jardin de Portugal amb un musèu
* [[Mesquita|Mosqueta]] Mohammed V
* Souk al-Had (mercat cobèrt, los dimenges)

== Istòria ==
Agadir apareis dins l'istòria abans del [[sègle XII]]. [[Polibi]] a l'epòca romana se sona lo nom ''Rhysaddir'', que poirà èsser dins la zòna d'Agadir, mas la situacion fa controvèrsia. La primièra mencion es a un portulan en [[1325]], amb lo nom de ''Porto Mesegina'', de la tribú berbèra dels mesguina. En [[1505]] un portugués, João Lopes de Sequeira, fondèt un establiment comercial e pesquièr dins la zona e prèp d'una font bastiguèt una pichona fortalesa de fusta al pé del puèg a la broa del mar, que nomenèt Santa Cruz do Cabo de Gué (nom portugués del modèrn cap Ghir) al luòc onte uèi se tròba lo quartièr de Fonti desaparegut aprèp 1960, que lo nom veniá del mot portugués "fonte" (font). L'establiment demorèt dins las mans de Lopes de Sequeira, fins al [[25 de genièr]] de [[1513]] foguèt comprat pel rei portugués, e i nomenèt de governadors portugueses.
 
* 1513 - 1521 Francisco de Castro
* 1521 - 1523 Simão Gonçalves da Costa
* 1523 - 1525 António Leitão de Gamboa 
* 1525 - 1528 Luis Sacoto
* 1528 - 1529 António Leitão de Gamboa (segona vegada)
* 1529 (febrièr a julhet) António Rodrigues de Parada 
* 1529 - 1534 Simão Gonçalves da Camara
* 1534 Rui Dias de Aguiar
* 1534 Guterres de Monroy
* 1534 - 1538 Luís de Loureiro
* 1538 - 12 Març 1541 Guterres de Monroy (segon còp)

Lo portugués deguèt far fàcia a l'ostilitat dels abitants de la region nomenada lo [[Sos]] (''Sous'') e subretot de la confraternitat religiosa dels ''djazuliyya'' que s'èra installada al Sos dempuèi mai de 50 ans, que proclamèt la guèrra santa. Profeitèt de l'ascencion d'una familha de ''shurafa'' originaris de la [[region del Draa]], los Banu Sad, lo cap de familha foguèt proclamat "cap de la guèrra santa" a l'entorn de [[1510]]. Ap de 1530 lo portugueses demorèron blocat dins la fortalesa. En [[1540]] lo cherif sadita del Sos, Muhammad al-Sheikh, ocupèt lo puèg que dominava la fortalesa qu'èra portada d'artilhariá. Lo sètge de la plaça comencèt lo [[16 de febrièr]] de [[1541]]. Lo rei [[Joan III de Portugal]] (1521-1557) examinava dempuèi [[1540]] l'oportunitat d'evacuar qualques plaças de [[Berberia]], e quand lo cherif sadita conqueriguèt Santa Cruz lo [[12 de març]] de [[1541]] (lo governador capitulèt), sa decision se realizèt en pauc de meses las plaças de [[Safim]] e [[Azemor]]. Sièis cents portugueses foguèron fach presonièrs dins la conquèsta de [[Santa Cruz]], que lo governador [[Guterres de Monroy]] e la seuna filha Mècia; los captius foguèron salvats per de religioses portugueses; Mècia, que lo marit èra mòrt dins la batalha, se maridèt amb lo cherif e moriguèt en jacilha en [[1544]]. Lo meteis an lo cherif liberèt Guterres de Monroy, amb que venguèt amic.

La ciutat demorèt despoblada fins que lo suldan [[Abd Allah al-Ghalib]] (1557-1574) i faguèt bastir una fortalesa (la [[casba]]) en [[1572]], al suc del puèg e se sonava '''Agadir N'Ighir '''o''' Agadir-Ighir''', literalament, ''Lo granièr fortificat del puèg''. Lo pòrt, o mai exactament l'embarcadaire, lo site foguèt aprèp frequentat pels crestians per cargar de sucre e conservèt aquel caractèr fins a que se fondèt [[Mogador]] en [[1773]]. Lo cap trapèt lo nom d'[[Ighir]] (ara [[Cap Ghir]]).

En [[1731]] se produguèt un grand tèrratrem. En [[1746]] los olandeses i installèron una fabrica, amb l'autorizacion del sultan e ajudèt a restaurar la vila.

La vila dintrèt en decadéncia progressiva aprèp [[1773]], a causa de la concurréncia del pòrt de Mogador ([[Essaoira]]). En [[1789]] un viatjaire europèu la descriviá coma una vila quasi desèrta amb d'ostals en roïnas. En [[1884]] [[Charles de Focauld]] dins son òbra ''Reconnaissance au Maroc'', descriu un luòc miserable de pescadors, sens comèrci. 

Alara dintrèt dins l'actualitat en [[1911]], amb l'incident d'Agadir (vejatz ''[[Incident d'Agadir]]''). En [[1913]] i dintrèron los franceses. A l'epòca aviá mens de mila abitants. Mai tard prosperèt a causa del desvolopament de l'agricultura, de la pesca e de las minas. Lo pòrt comencèt a se bastir en [[1914]] e foguèt agrandit e a partir de [[1920]] comencèt a prosperar. Dins los ans 1930 èra una etapa importanta de la [[Compagnie générale aéropostale|Aeropostala]] onte [[Antoine de Saint-Exupéry]] e [[Jean Mermoz]], fasián escala. Dins los ans 1940 comencèt a créisser jols dessenhs del director del servici d'urbanisme de Marròc [[Michel Écochard]], amb forma de fèrre de caval ponchant cap al mar. Lo nòu pòrt comercial dubriguèt dins los ans 1950, e l'activitat economica aumentèt e comencèt a atreure lo torisme pel seu bon clima e las ostalariás dubriguèron. En [[1959]] lo iòt d'Aristoteles Onassis que portava coma òste [[Winston Churchill]], faguèt escala dins lo pòrt.

Lo [[29 de febrièr]] de [[1960]] foguèt destrusida per un tèrratrem de 5,7 punts de l'escala de Richter. I aviá pas mens de quaranta mila abitants que 15000 moriguèron. La vila se tornèt bastir a qualques 2&nbsp;km al sud. Tornèt atraire de toristas e se desenvolopèt en totes los aspèctes.
[[Fichièr:MoroccoAgadir beach1.jpg|thumb|left|<center>La plaja d'Agadir</center>]]

== Economia e clima ==

L'activitat portuària e comerciala (es lo primèr pòrt de pesca de Marròc), e l'exportacion dels productes agricòlas de la fertila val del Sos, es la mai granda activitat seguida pel torisme e l'industria. La vila dispausa d'un aeropòrt internacional nomenat [[Aeropòrt internacional d'Agadir-Al-Massira|Al-Massira]]. Lo clima es plan bon amb 300 jorns de solelh, e una temperatura totjorn caud mas pas tròp de 14 a 16 de minima e de 19 a 22 de maximum, levat quan bufa lo vent del [[Sahara]] que poja la temperatura fins a 40 graus. Las pluèjas son de 250 mm l'an, concentradas entre novembre e març.

== Cultura e esport ==

Dempuèi 2004, i a un festenal de musica berbèra, nomenat ''festival Timitar''. Lo club esportiu principal es l'[[Hassània d'Agadir]]; la vila dispausa d'un gran estadi.

== Embessonatge ==

* [[Nantas]], {{França}}
* [[Olhão]], {{Portugal}}
* [[Casablanca]], {{Marròc}}
* [[Miami]], {{USA}}
* [[Oakland (California)|Oakland]], {{USA}}

== Referéncias ==

* [http://www.worldstatesmen.org/Morocco.htm Lista dels governadors portugueses]
* {{fr}}P. de Cenival, ''Chronique de Santa Cruz du Cap de Gué'' (Agadir), París, 1934
* {{pt}}J. Figanier, ''História de Santa Cruz do Cabo de Gué (Agadir) 1505-1541'', Lisboa 1945
* {{fr}}Charles de Focauld, ''Reconaissence au Maroc'', París 1934

{{Commons|Agadir}}

== Ligams extèrnes ==
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080418214434/http://www.dmoz.org/World/Fran%C3%A7ais/R%C3%A9gional/Afrique/Maroc/Villes_et_villages/Agadir/ Agadir] Anuari Dmoz
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20190327080529/http://www.agadirnet.com/ Portal de la vila d'Agadir]
* {{fr}}[http://www.agadir1960.com Lo tèrratrem d'Agadir lo 29 de febrièr de 1960]
* {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120414151430/http://www.rabat-maroc.net/marocautrefois/index.php?rep=AGADIR rabat-maroc.net, ''Maroc d'autrefois'', « Agadir », fotografias anciana d'Agadir abans 1960]

[[Categoria:Vila de Marròc]]