Empèris nomadas

Cavalier arquier de l'armada mongòla de l'Ilkhanat (document dau sègle XV).

Soudat manchós equipat d'una evolucion de l'arc tradicionau mongòl (document dau sègle XVIII).

Leis empèris nomadas fan referéncia ais estats fondats per lei pòbles nomadas imperiaus d'Eurasia de l'Antiquitat au sègle XVIII. Formats per de populacions indoiranianas, oraloaltaïcas, turcas, mongòlas e manchosas que seis armadas èran especializadas dins l'utilizacion de cavaliers arquiers e de la tactica de la tèrra cremada, vivián de norrigatge itinerant dins leis estèpas e lei bòscs de l'Eurasia centrala dins de societats ierarquizadas basadas sus una organizacion tribala. Generalament devesidas entre caps rivaus, lei tribús èran tanben en contact ambé leis estats sedentaris vesins per cambiar de produchs agricòlas còntra de produchs artesanaus impossible de produrre dins l'estèpa. Pasmens, lei relacions èran pas totjorn pacificas car lei nomadas podián de còps assaiar de prendre per fòrça de bens ò car lei pòbles sedentaris (China, Empèri Bizantin...) èran lèsts a empachar l'intrada d'intrús dins sei territòris.

Aquelei relacions conflictualas formèron en Eurasia una geopolitica basada sus l'antagonisme entre societats nomadas e societats sedentàrias. D'efèct, la natura predatritz dei tribús nomadas asiaticas, obligadas de trobar regularament una novèla region druda per s'installar, representava un factor de destabilizacion locau important. Òr, quand un cap capitava d'unificar unei tribús sota una autoritat unica, aquò podiá entraïnar la mesa en movement d'armadas importantas compausadas de combatents entraïnats, mobils e disciplinats capablas de véncer leis armadas deis estats sedentaris. Lei desfachas subidas còntra de cavaliers arquiers per lei Romans (Carrhes en -53), per lei Bizantins (Manzikert en 1071), per lei Song (conquista de China per lei Mongòls) ò per leis Ongrés (Mohi en 1241) mostran la dificultat de faciar una armada fòrça mobila e equipada d'un arc que sa portada li permetiá de tuar una buta a de distàncias alora inegaladas. Ansin, lei pòbles de l'estèpa demorèron capables de menaçar e sovent de conquistar totei leis estats sedentaris d'Eurasia e foguèron donc l'element perturbator major d'aquela region fins a l'aparicion d'armas de fuec en estat de rivalizar ambé l'arc nomada. Manca tanben pas d'exemples per illustrar aquela capacitat de la formacion de l'empèri deis Escites a la conquista de la màger part d'Asia per Genghis Khan e sei successors.

Aquela influéncia geopolitica durabla dei pòbles e empèris de l'estèpa sus lei relacions continentalas constituisse la diferéncia principala ambé leis autrei pòbles nomadas que marquèron l'Istòria coma lei bedoïns arabis dau sègle VII ò lei Vikings dei sègles IX e X. Es tanben confirmada per l'importància deis estrategias adoptadas per lei societats sedentàrias per si protegir còntra leis expedicions nomadas. Maugrat lei diferéncias e lei distàncias importantas entre leis estats victimas d'aqueleis ofensivas, aqueleis estrategias foguèron similaras e basadas sus quatre principis : atacar lei nomadas per lei sometre ò leis obligar de si desplaçar dins d'autrei regions pus alunchadas, fortificar lei regions menaçadas ò leis axes de passatge, devesir lei nomadas per empachar l'emergéncia d'un cap poderós capable d'organizar una ataca, pagar un tribút e donar de títols prestigiós ai caps nomadas per defugir una ataca. Pasmens, coma va mòstra la contuniacion dau fenomèn deis invasions nomadas fins a l'aquisicion d'una superioritat tecnologica decisiva en favor dei sedentaris, lo succès d'aqueleis estrategias èra limitat. D'efèct, leis atacas entraïnavan sovent una retirada dei nomadas que tornavan ocupar lei regions perdudas après lo retirament deis assalhidors. Lei fortificacions mau capitèron de blocar d'invasions en causa de distàncias de susvelhar tròp lòngas. La division dei nomadas entre elei èra eficaça a condicion que la guèrra posquèsse durar d'annadas per afeblir totei lei tribús. Enfin, lo pagament d'un tribút, de còps fòrça important, empachèt rarament leis atacas car lei nomadas respectavan gaire leis acòrds signats.

Lei regions conquistadas per lei nomadas èran integradas au sen d'estats fòrça estenduts e dirigits per lei caps dei pòbles venceires. Aqueleis estats adoptavan rapidament una organizacion mesclant de principis dei societats nomadas e sedentàrias. Aquò èra necessari car lei territòris conquistats per lei nomadas avián sovent de populacions fòrça importantas a respèct dei tribús d'envaïsseires. Lei nomadas avián donc besonh d'integrar d'autoctòns coma foncionaris per permetre lo foncionament de certaneis infrasturas ò administracions desconeissuts dei societats de l'estèpa. Ansin, l'evolucion deis empèris nomadas foguèt dictat per dos principis principaus qu'èran la fragmentacion rapida de l'empèri entre eiretiers rivaus de son fondator e l'assimilacion dau pòble nomada au pòble sedentari pus nombrós. Lo premier fenomèn necessitava generalament una ò doa generacions e èra favorizat per una superficia importanta. L'assimilacion necessitava tres ò quatre generacions e èra favorizada per lo prestigi mai ò mens important de la civilizacion conquistada e per la possibilitat de l'adopcion mai ò mens rapida de la religion dei vencuts. Per exemple, lei signes premiers de division de l'Empèri Mongòl apareissèron mens d'una generacion après la mòrt de Genghis Khan e sei successors si convertiguèron ai religions localas (islam e bodisme) a la fin dau sègle XIII e au començament dau sègle XIV.

Zòna d'origina dei pòbles nomadas

Fotografia de l'estèpa de Cazacstan (2004).

Lei pòbles nomadas a l'origina dau fenomèn de l'invasion nomada avián ges d'unitat e si compausavan d'unei pòbles diferents coma d'Eslaus, de Turcs ò de Mongòls. Pasmens, èran originaris d'una mema region que son centre de gravitat si situa entre la Mongolia e lo lac Baikal. Au nòrd, es limitada per lo bòsc siberian e au sud per lei montanhas de l'Asia Centrala (Caucàs, Hindu Kush...). En revènge, vèrs l'èst e l'oèst, lei limits son pus vagues e l'i a gaire de relèus importants d'Ongria a Manchoria. Aquò rende donc lei migracions aisadas au sen de l'estèpa e en direccion dei butas tradicionalas deis invasions nomadas (Euròpa Orientala, Orient Mejan e China).

Lei teatres deis invasions nomadas

Lo teatre deis invasions nomadas representa tota l'Eurasia antica e medievala. Pasmens, dos periòdes (sègles IV-V e sègles XIII-XV) an una importància gròssa car lei migracions e lei migracions nomadas l'i entraïnèron una destabilizacion de lònga durada de la màger part dei societats continentalas (migracion, invasion, disparicion d'estats...). En fòra d'aquelei periòdes de grandeis invasions, existisse d'epòcas de conflictes mai ò mens limitats entre nomadas e sedentaris. Ansin, lei nomadas assaiavan d'agarrir lei sedentaris ò d'ocupar lei regions afeblidas e lei sedentaris organizavan de temps en temps d'ofensivas per sometre e pacificar l'estèpa.

Lo cas de l'Empèri Mongòl

Leis invasions dei cavaliers de Genghis Khan e sei successors e la formacion de l'Empèri Mongòl representan l'apogèu dau fenomèn deis invasions nomadas. Après dètz annadas de luchas intèrnas de 1196 a 1206, Genghis capitèt d'unificar lo pòble mongòl e d'organizar una armada entraïnada e fòrça disciplinada. Amb aquela armada, ataquèron lei tres civilizacions principalas de l'Eurasia sedentària dau sègle XIII : China que foguèt totalament conquistada, lo monde islamic que perdèt lo plan iranian e onte mai d'una dinastia de senhors musulmans foguèt desfacha e l'Euròpa crestiana que la periferia orientala foguèt tanben conquistada. Leis estats musulmans e crestians non conquistats deguèron tanben faciar d'expedicions de pilhatge que causèron de destruccions e de pèrdas importantas. La fin deis annadas 1270 marquèt l'apogèu de l'Empèri Mongòl que va pauc a pauc si devesir entre leis eiretiers de son fondator fins au sègle XV.

Lo declin dei pòbles nomadas e la pacificacion de l'estèpa per lei societats sedentàrias

Leis empèris nomadas declinèron pauc a pauc a partir de la fin dau sègle XVI fins a la disparicion totala d'aquela mena d'estat au sègle XIX. Sei principalei causas foguèron lei progrès tecnologics, tactics e organisacionaus deis armadas sedentàrias e tanben lei luchas intèrnas entre estats nomadas. Ansin, au sègle XIX, l'expansion russa en direccion de l'Ocean Pacifica rescontrèt gaire de resisténcia de part dei pòbles de l'estèpa.

Cronologia deis empèris e deis invasions nomadas

• Sègles VI-II avC : Empèri Escite.
• Sègle IV avC - sègle II : invasions de China per lei Xiongnus.
• Sègles III-II avC : Empèri Hiongnu.
• Sègles I-II : Empèri Sienpei.
• Sègles IV-V : invasion de China per lei Topas.
• Sègles IV-VI : Empèri Ruanruan.
• Sègle V : invasion dei Huns en Euròpa e formacion d'un empèri (vèrs 375 - 484).
• 480 : invasion d'Índia per lei Huns Blancs.
• Sègles VI-IX : invasion deis avars en Euròpa (a partir de 555) e existéncia d'un estat avar en Euròpa Centrala (vèrs 555 - 805).
• vèrs 558 - 582 : Empèri Tujue.
• 582 - 657 : Premier Khaganat dei Turcs Orientaus (scission de l'Empèri Tujue).
• 582 - 630 : Khaganat dei Turcs Occidentaus (scission de l'Empèri Tujue).
• Sègles VII-VIII : invasion dei Bulgars en Euròpa qu'es a l'origina de la Bulgaria actuala.
• 682 - 744 : Segond Khaganat dei Turcs Orientaus.
• Sègles VII - vèrs 842 : Empèri Tibetan.
• vèrs 740 - vèrs 840 : Empèri Uigur.
• 840 - 924 : Empèri Quirguiz.
• Sègles IX-X : invasion deis ongrés en Euròpa qu'es a l'origina de l'Ongria actuala.
• Sègle XI : invasion dei pechenegs en Euròpa, formacion d'uneis estats e dispersion a partir de 1122.
• Sègles XI-XII : invasion dei Turcs Seldjokides e formacion dau Sultanat Seldjokide (1037-1155) e d'uneis estats locaus.
• Sègles XI-XIII : invasion dei Turcs Gaznevides e formacion d'un sultanat (962-1187).
• Entre 1130 e 1135 - 1211 : Empèri Karakitan.
• Sègle XII : invasion dei comans en Euròpa, formacion d'un estat dins la region de Pònt destruch en 1241 per lei Mongòls.
• Sègles XII-XIII : invasion de l'Orient Mejan per lei Turcs Khwarezmians e formacion de l'Empèri Khwarezmian (1077-1231).
• Sègles XII-XIII : invasion de China per lei jurchens.
• Sègles XIII-XIV : Empèri Mongòl.
• Sègle XIV : invasion dei Turcs Otomans en Anatolia qu'es a l'origina de l'Empèri Otoman e de la Turquia actuala.
• Sègles XIV-XV : invasion dei Turcs Timuridas, formacion de l'Empèri Timurida (1405-1507) e d'unei principats locaus.
• Sègle XIV : invasion de l'Orient Mejan per lei Mongòls Chaïbanides que van participar a la formacion de l'estat ozbèc.
• Sègles XV-XVI : Empèri Ozbèc.
• Sègle XV : Premier Empèri Oirat.
• 1644 : invasion de China per lei manchós e formacion de la dinastia Qing (1644-1912).
• 1690 - 1758 : Segond Empèri Oirat.