Vejatz lo contengut

Titanic

Modificar los ligams
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lo Titanic a Southampton abans de partir.

Lo RMS[1] Titanic foguèt un paquebòt transatlantic britanic de la White Star Line bastit a l'iniciativa de Joseph Bruce Ismay en 1907. Foguèt concebut pels arquitèctes Alexander Montgomery Carlisle e Thomas Andrews dels talhièrs navals Harland & Wolff. Sa construccion comencèt en 1909 a Belfast e s'acabèt en 1912. Es a auesta epòca lo paquabòt mai luxuós e mai grand jamai bastit. Aparteniá a la classa Olympic amb sas doas naus sòrres, l'Olympic e lo Britannic. La còca del Titanic èra dotada de setze compartiments estancs destinat a aparar la nau en cas d'intrada d'aiga o d'avarias importantas, li donant atal la reputacion de paquebòt « insubmersible » e mena, encara ara, los medias contemporanèus a lo presentar coma una de las naus mai seguras.

Pendent son vitage inaugural, de Southampton a Nòva York via Cherbourg e Cobh (Queenstown a l'epòca), naufraguèt  tustant amb sa còca davant un icebèrg a tribòrd, lo 14 d'abril de 1912 a 23 h 40 (ora locala). S'enfonzèt lo 15 d'abril de 1912 a 2 h 20 al larg de Tèrra Nòva. Entre 1 490 e 1 520 personas desapareguèron, çò que fa d'aqueste eveniment una de las catastròfas maritimas màger arribadas en temps de patz e la mai granda per l'epòca. Lo drama mòstrèt las decas de las naus de l'epòca al subjècte del nombre limitat de barcas de salvament e las mancas dins las proceduras d'evacuacions d'emergéncia. Lo poderós emetor TSF permetèt de cridar d'ajuda.

L'epava del Titanic foguèt localizada lo 1èr de setembre de 1985 pel professor Robert Ballard. Gesís a 3 843 mètres de prigondor a 650 quilomètres al sud èst de Tèrra Nòva. L'istòria del paquebòt marquèt las memòrias, provòquèt la redaccion de fòrça obratges (istorics e de ficcion) e la realizacion de longs metratges entre losquals lo film del meteis nom Titanic de James Cameron, sortit en 1997.

Istòria

[modificar | Modificar lo còdi]

Projècte e concepcion

[modificar | Modificar lo còdi]
Croquis sur quatre niveaux du Titanic.
Los plans del Titanic.

Pendent l'an 1907, per far concurréncia al Lusitania e al Mauretania, dos paquebòts rapids de la Cunard Line, Lord William James Pirrie, associat de la societat del talhièr naval Harland & Wolff a Belfast, e Joseph Bruce Ismay, director general de la companhiá maritima White Star Line, prenon la decision de construire una seriá de tres paquebòts capables d'otrapassar en confòrt, seguretat e elegància los de las autras companhiás maritimas concurrentas, que sián britanicas o alemandas[2],[3]. Lors noms, Olympic, Titanic e Gigantic (nom evocat abans fin finala d'èsser nomenat Britannic) son causits en seguida[4].

Los plans de l'Olympic e del Titanic[5] (la construccion del Gigantic deviá començar mai tard) son dessenhats dins los estudis dels talhièrs navals Harland & Wolff sus la Queen's Island a Belfast, en Irlanda del Nòrd[6]. Al cap i aviá Alexander Montgomery Carlisle, director general dels talhièrs navals e responsable dels arrenjaments, de la decoracion e dels dispositius de salvament dels paquebòts e Thomas Andrews, cap del departement Dessenh e arquitècte naval[7]. Al la retirada per edat d'Alexander Montgomery Carlisle, en 1910, Thomas Andrews pren sa plaça e ven tanben director general dels talhièrs de la concepcion[d 1].

La retirada de l'arquitècte es provocada per una reunion entre Lord Pirrie, Ismay e Carlisle sul nombre de barcas de salvament, Carlisle volgava 66 barcas de salvament arguissent que, malgrat la concepcion del sistème de parets estancas, pas cap d'artefact poiriá èsser insubmersible. Foguèt denegat e se retirèt[8].

Lo 31 de julhet de 1908, Joseph Bruce Ismay apròba lo projècte a Belfast e signe une letra d'acòrdi amb lo talhièrs navals. Pas cap contracte oficial es signat, los ligams entre las doas entrepresas essent tan fòrts dempuèi de decennias[d 2]. Conscient de l'importança de l'eveniment, Pirrie engatja lo fotograf Robert Welch per immortalizar los moments fòrts de la construccion. La qualitat es pas negligida, e los mlhors materials son comandats.

Construccion e ensags

[modificar | Modificar lo còdi]

Los talhièrs Harland & Wolff, a Belfast son encargats de la construccion del paquebòt. Es en cala a costat de sa nau sòrre sister, lo RMS Olympic, que ja lo talh comencèt.

Construccion de la còca

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo du chantier naval d'Harland & Wolff. En fin de journée, les ouvriers laissent le Titanic.
Los emplegats dels talhièrs navals Harland & Wolff acaban lor jornada de trabalh. Se pòt veire al rèire plan lo Titanic e son empont e a l'esquèrra la proa del Nomadic a esquèrra.

A la davalada de 1908, los plans son acabats e los provisiments especials e tanben los equipaments non realisables pels talhièrs Harland & Wolff son comandats. Lord Pirrie fa grandir los talhièrs navals, per exemple la construccion d'un imens pòrge qu'es l'empont mai grand del mond a l'epòca (256 mModèl:Unité/2 de long, 28,50 mModèl:Unité/2 de larg e 52,60 mModèl:Unité/2 de naut e tanben de gruas de 69,50 mModèl:Unité/2)[c 1]. Lo 16 de decembre de 1908, la quilha constituida de nombrosas pèças de l'Olympic es pausada sus la cala de construccion Modèl:Numéro[b 1],[c 2].

Lo 22 de març de 1909, la quilha del Titanic identica a l'Olympic es pausada sus la cala n°3, lo numèro de talh es lo 401[d 3]. Las òbras avançan plan aviat e dos mai tard, a la prima de 1911, la còca del Titanic es acabada. Es constituida de 2 000 tòlas de 2,5 à 3,8 cmModèl:Unité/2 d'espassor, 3,00 mModèl:Unité/2 de long e 2,00 mModèl:Unité/2 de naut mantengudas per 3 milions de ribles[9],[d 4]

Lançament

[modificar | Modificar lo còdi]
Représentation du profil droit du Titanic.
Perfil del Titanic

L'Olympic es lançat lo 20 d'octobre de 1910 e lo Titanic lo 31 de mai de 1911, jorn de l'anniversari de Lord Pirrie qu'assistís al lançament del paquebòt en preséncia de 100 000 personas: los emplegats dels talhièrs e lors familhas, dels visitors, unas personalitats e la premsa son presents[c 3]. Per ajudar lo Titanic a « limpar » dins l'aiga, 20 tonas de seu, d'òli de voidança, de grassa de balena e de sabon son espandidas sus 2 cmModèl:Unité/2 d'espessor lo long de las calas[10]. La nau es pas baptejada amb la tradicionala botelha de champanha: es una abitud al sen dels talhièrs, Pirrie considerant qu'un problèma dins la ceremonia pòt provocar de supersticions als passatgièrs e equipatges[d 5],[Note 1].

Lo Titanic, après aver capitat son lançament, es alentit e arrestat per sièis ancoras, mentretant tengudas per vint e tres aussièras en acièr de 80 tonas cadunas, es remorcat e amarrar a cai per cinc remorcaires[d 6]. Après le lançament, invitats, representants de la premsa e personalitats son invitats a un dinar donat al l'ostelariá Grand Central de Belfast. Joseph Bruce Ismay e John Pierpont Morgan[Note 2], quitan lo repai per anar veire l'Olympic per sos ensags en mar[d 7].

Armament

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo d'une douzaine de personnes, à côte de la poupe, sous les hélices, dans le chantier.
La popa del Titanic dins los talhièrs navals Harland & Wolff

Entre junh de 1911 e març de 1912, mai de 3 000 professionals (mecanicians, electricians, plombièrs, ebenistas, pintres, decorators,Modèl:Etc.) trabalhan e equipan lo Titanic de las darrièras tecnicas navalas e l'amenatjan amb d'elements decoratius e un mobilièr somptuós. Lo 18 de setembre de 1911, es anonciat la data del viatge inaugural del paquebòt, lo 20 de març de 1912[d 8].

Mas, lo 20 de setembre,après un tust entre lor crosaire de la Royal Navy, Hawke e l'Olympic pensent de sa cinquèna traversada transatlantica, lo Titanic se deu desplaçar e plaçat cala seca. Una partida dels 14 000 obrièrs trabalhan a sa construccion son afectats a las òbras reparacion de la còca de l'Olympic, çò que retarda fòrça la construccion del paquebòt[c 4]. La White Star Line remanda lo viatge inaugural al 10 d'abril. En genièr de 1912, s'installa las 4 chimenèias e lo 3 de febrièr, las 3 imposantas eliças de bronze, bolonadas sus un boton d'acièr, son pausadas sus la nau (2 eliças lateralas tripalas babòrd e tribòrd de 38 tonas e de 7,20 mModèl:Unité/2 de diamètre, 1 eliça centrala quadripala de 22 tonas e de 5,20 mModèl:Unité/2 de diamètre). Lo 24 de març 1912, lo Titanic es matriculat a Liverpool, pasmens se jamai i anèt[Note 3],[d 9].

Ensags

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo du Titanic partant pour des essais en mer.
Lo Titanic se'n va pels ensags en mer lo 2 d'abril de 1912.

Lo 2 d'abril de 1912, 78 caufaires e sotèrs e tanben 41 oficièrs e membres d'equipatge sont a bòrd. A 6h00 le Titanic quita son cai, tirat par quatre remorcaires jol le comandament d'Edward Smith, de per abans comandant de l'Olympic[d 10]. Tota la jornada, lo Titanic fa d'ensags de velocitat e de manòbras. Pendent aquestes ensags, la nau mòstra que pòt s'arrestar sus una distància de sonque tres còps sa longor[d 11].

A miègjorn, losengenheires, los representants del talhièr e los representants del ministèri del comerci britanic l'inauguran, dinant dins la sala de manjar de primièra classa. Après d'autres ensags, lo Titanic torna a Belfast vèrs 18 hModèl:Heure. Lo nòu paquebòt avent complit totas las exigéncias del govèrn britanic, Francis Carruthers, inspector del Board of Trade, signa lo certificat de navigabilitat n°131428, valable per una durada d'1 an[d 12]. Vèrs 20 hModèl:Heure, lo paquebòt vira de bòrd cap a Southampton ont es esperat dins la nuèch del 3 al 4 d'abril[d 13].

A Southampton

[modificar | Modificar lo còdi]

Après aver percorregut las 570 milas, lo Titanic arriba, pauc abans mièjanuèch, al pòrt de Southampton ont sèis remorcaires l'espèran. La nau acosta lo cai n°44 dins un pòrt que deguèt subir d'òbras per l'aculhir[c 5]. Pendent l'escala, las chimenèias son pencha de nòu e tanben lo babòrd de la còca. Un còp acabat, lo Titanic costèt 1,5 milion de liuras siá 7,5 milions de dolars americans de l'epòca (150 milions al començament dels ans 2000).

Traversada inaugurala

[modificar | Modificar lo còdi]

Embarcament dels passatgièrs

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo de Titanic et du City of New York.
Lo Titanic e lo City of New York.
Bilhet de passatgièr del Titanic, 1912.

Lo 10 d'abril de 1912, a 12 h 15, lo Titanic aparia de Southampton en Anglatèrra amb a bòrd 953 passatgièrs ( 31 transmargue et 889 membres d'equipatge. I a al mens 40 nacionalitats presentas. Al partir, manca de pauc de tustar le paquebòt City of New York amarrat al cai 38. Los tebolums causatscausés per las eliças del Titanic fan trencar las amarras del City of New York, a aquel s'aprocha aviadament del Titanic fins a 2 mètres de distància. Lo comandant Edward Smith dona alara l'òrdre metra las maquines "rèire tot", çò que rebuta lo New York[e 1]. Lo Titanic quita Southampton amb una ora de retard[c 6]. A 18 h 35, lo Titanic arriba a à Cherbourg en Normandie, 24 transmargue debarcan e 274 embarcan, subretot de 1a classas. Pasmens lo Titanic demra en rada que per manca de fons pòt pas aténher lo cai[e 2]. E dos transbordaires de la White Star Line, lo Nomadic e lo Traffic, fan passar lo 274 passatgièrs qu'embarcan sulTitanic,[c 7]. A 20 h 10, lo paquebòt aparia de Cherbourg per Queenstown (ara Cobh) en Irlanda[11].

L'11 d'abril de 1912, a 11 h 30, lo Titanic arriba a Queenstown ont debarcan set passatgièrs interpòrts. 120 passatgièrs embarcan[d 14]. Los passatgièrs qu'embarcan a aqueste moment son subretot de 3a classa cap als EUA. A 13 h 30, lo RMS Titanic quita Queenstown per Nòva York amb a son bòrd 1 324 passatgièrs e 889 membres d'equipatge[Note 4],[d 15]. A vegada se dich qu'Edward Smith envisatjava de se retirar per edat après aquestaz traversada e que deuriá alara prene lo comendament del Titanic per aquesta sola escasença[e 3]. Mas d'autras se considèra que Smith aviá encara decidit pas res[d 16]: de fonts suggerisson que la White Star volgava que realize lo comandament del Gigantic, que lo talh èra previst per 1914[a 1].

Viatge

[modificar | Modificar lo còdi]
Illustration de l'itinéraire prévu de premier voyage du Titanic.
Itinerari previst pel Titanic.

Lo 12 d'avril de 1912, a 19 h 45, lo Titanic recep un messatge de La Touraine li signalant de nèblas densas, una sisa de glaç espés, d'icebèrgs  una nau abandonada sus de punts diferents de l'Atlantica Nòrd. Aqueste messatge es sul pic donat al comandant Edward Smith[d 17].

Dins la jornada del 13 d'abril de 1912, lo Titanic recep de messatges li signalant d'icebèrgs, de growlers (icebèrgs pichons de 1 mètre per 5) e unes camps de glaç. De vèspre, un incendi es atudat dins la sala de las caudièras n°5. Brutlava dempuèi de jorns (benlèu lo 2 d'abril) e foguèt lo jorn de la partença. Èra pas un fach inabituel sus las naus de l'epòca mas aqueste èra fòrça intens e un dosen d'òmes foguèron necessaris per lo mestrejar e aqueste fuòc de carbon a podut fragilizar las parets de la sala[d 18]. A 22 h 30, lo paquebòt recep un avís del Rappahannock li signalant un espés camp de glaç e d'icebèrgs; la recepcion d'aqueste messatge es confirmada per un oficièr[b 2],[c 8].

Naufrag

[modificar | Modificar lo còdi]

Debanament

[modificar | Modificar lo còdi]
Nuèch de la collision
[modificar | Modificar lo còdi]
Photo d'un iceberg soupçonné d'être celui qui a été heurté le Titanic.
Un dels icebèrgs supausats d'èsser aqueste que tustèt lo Titanic[12].

Lo 14 d'abril de 1912 vèrs 21h00, lo Titanic a ja parcorrut 1451 milas (2 687 quilomètres). Pendent aquesta jornada, lo Titanic rece una desena de messatges venent de mai d'unas naus, coma lo Baltic e lo Californian, li signalant d'avises de glaç[13]. A 22 h 55, lo Californian, alara pres dins lo glaç a 20 milas (36 kmModèl:Unité/2) al nòrd del Titanic, manda un messatge a totas las naus a l'entorn, coma lo Titanic: a bòrd, Jack Phillips, lo radiotelegrafista, l'interrompt li demandant de se calar, alara son correspondant arrèsta sa radio e se'n va colcar[d 19].

A 23 h 40, per 41° 46′Modèl:Angle N et 50° 14′Modèl:Angle O[14], alara que lo Titanic avança a 22,5 noses (41,7 km/h)[15], lo velhaire Frederick Fleet installat dins l'arbre abans aprecep un icebèrg drech davant dins la bruma e lo senhala al pont de comandament. Lo 1èr oficièr William Murdoch, alara de quart, ensag de far virar la nau cap a babòrd e far arrestar las mquina e demanda una marcha en rèire tot[c 9]. 37 segondas mai tard, la nau vira mas tusta l'icebèrg per tribòrd e lo tust fa esquiçat de tòlas e sautar lo riblatge fasent atal dintrar d'aiga dins la còca sota la linha flotason[16]. Las pòrtas estancas son alara sul còp tancadas per Murdoch per eviter una via d'aiga mai importanta. Mas l'aiga comença a envasir los cinc primièrs compartiments de la nau. Mas lo Titanic pòt flotar amb al minim quatre d'aquestes compartiments emplis d'aiga[c 10].

Evacuacion dels passatgièrs
[modificar | Modificar lo còdi]
Dessin du Titanic sombrant. La poupe est hors de l'eau.
Dessenh de Willy Stöwer sus la catastròfa.
Photo du canot de sauvetage D avant qu'il soit secouru par le Carpathia.
La barca de salvament plegabla D aprochant del Carpathia.

A 0 h 5, lo comandant fa levar las tendas de las barcas e cridar l'equipatge[d 20]. A 0 h 15, la primièra crida d'ajuda es mandada en senhal CQD[17] per TSF sus la longor d'onda de 600 mètres[18]. A 0 h 25, l'òrdre es donat de fae montar las femnas e los enfants d'en primièr dins las barcas de salvament[b 3]. A 0 h 45, la primièra barca es afalat amb 28 passatgièrs contra 65 possibles[b 4],[d 21] e lo senhal CQD es transformat en SOS[d 22]. Los oficièrs s'occupan de far montar las femnas e los enfants en prioritat dins los canots, e las primièra e segonda classas, essent mai près de las barcas, i accedisson mai aisidament. Mas la capacitat de las barcas es pas que de 1 178 personas al total[c 11],[Note 5] e i a gaireben 2 200 personas de secorrir.

Las barca quitan lo Titanic a interval regular, e son gaireben totes emplits a mitat. A babòrd, lo segond oficièr Charles Lightoller e lo capitani Edward Smith fan montar pas que de femnas e d'enfants, alara qu'a tribòrd lo primièr oficier William Murdoch complèta sovent las plaça vuèjas amb d'òmes. Sols dos de las vint barcas partiràn a plena carga. A 2h05, la barca plegabla D es la darrièra a prene la mar amb succès contenent 24 personas a bòrd contra 47 possibles. A intervals regulars, fins a 1 h 40, de fusadas de destressa son enviada. N'es d'el meteis pels SOS que sont enviats fins 2 h 17, ora quand l'aiga atenh la cabina radio[d 23]. Las doas barcas demorant après 2h05, las barcas plegablas A e B, situadas al dessús del quartièr, son davaladas sul pont de las embarcacions mas los oficièrs an pas pro de temps, se'n va a la deriva e quand l'aiga atenh lo pont e de nadaires s'i installa. Al total, unas quaranta personas se trapan sus aquestas darrièras barcas son recupertats per d'autras barcas[b 5],[b 6].

A 2 h 17, l'orquestra s'arrèsta de jogar just abans la casuda de la chiminièa segon gaireben totes los testimoniatges. D'autres, coma Archibald Gracie, declarèron que los musicians an arrestat de jogar mai d'ora[b 7]. Pauc après, lo gran veiral se trenca e es destruch lo grand escalièr e donant accès a l'aiga a totas las pèças de l'avant. A 2 h 18, los lutz del Titanic clucatejan un darrièr còp e s'atudant[19]. Un instant mai tard, lo paquebòt se trenca en dos[c 12]. Alara que la partida avant s'enfonza, la partida rèire flota pendent unes instants e s'emplís d'aiga lentament fins a que naufrague a 2 h 20[20],[21],[22]. La temperatura de l'aiga es de −2 −2 °C[b 8]. Vèrs 3 oras, la barca n°14 comandada pel cinquen oficièr Harold Lowe arriba suls luòc del naufrag après aver transferit los passatgièrs dins d'autras barcas. Arribant tròp tard, leva de l'aiga pas que quatre òmes, qu'un morís a bòrd del canot. mai tard, a 3 h 30, las passatgièrs de las barcas apercebon los fuòcs del Carpathia[23]. A 5 h 30 , lo Californian avertit pel Frankfurt arriba suls luòcs dels dasastre. La darrièra barca es recuperat a 8 h 30, lo segond oficièr Charles Lightoller es lo darrièr a montar a bòrd. Lo Carpathia s'en va en seguida cap a Nòva York a 10 h 50[c 13].

Arribada dels salvats

[modificar | Modificar lo còdi]

Pendent la matinada del 15 d'abril, de las informacions sul naufrag arriban mas sens que se pòsca ne verificar los detalhs, alara los jornals americans demoran reservats. Prudent, lo « Herald » titula: « Lo Titanic tusta un icebèrg e crida al secors. De naus en rota ». Sol lp « Times » anoncia dins sas primièras editions que lo paquebòt de segur s'enfonzèt que se recebèt pas res pus après los primièrs messatges[24].

A 8h, una fola de jornalistas se ronçan al burèl de la White Star a Nòva York, 9 carrirèra Broadway. Lo vice-president, Philippe A.S. Franklin es rassegurant: « Avèm una fisança absoluda dins lo Titanic. Sèm persuadits qu'es una nau que pòt pas s'enfonzar », mas l'empacha pas d'enviar un telegrama alarmant al capitani Smith: « Esperam amb ànsia de novèlas navire et precisions sus l'astra dels passatgièrs »[25]. Alara que los pròches dels naufragats començan a arribar, la companhiá fa tot per los rassegurar.

A 18h15, quand un messatge du paquebòt Olympia arriba, estabosiment! Lo Titanic s'enfonzèt a 2h20 del matin. Lo Carpathia, qu'auriá aculhit 675 salvats, se dirigís cap a Nòva York. Alara, i a pas mai de dobte. Aclapat de questions pels journalistas, lo vice-president de la White Star se contenta d'en primièr de confirmar lo naufrag, sens donar pas mai de detalhs. A 21h ne podent pas mai: « Es una catastròfa... poiriam remplaçar la nau, mas jamai las vidas umanas »[26].

3 jours passan e pauc de novèlas arriban. Per manca d’informacions, de jornals se'n prenon al Carpathia. L’ « Evening Mail » denoncia « lo silenco assordissent del Caparthia », alara que lo « World » ataca l’equipatge que « vòl pas mandar la lista dels desapareguts »[27].

Dijóus, de vespre, quand fin finala arriba lo Carpathia a Nòva York, trenta mila personas s'amolonan pels cais per veire. Los salvats pòdon alara èsser interrogats pels jornalistas, çò qu’empacha pas l’apareisson dins la premsa de recits inversemblable. Per exemple un passatgièr de segonda classa seriá demorat a caval sus un troç de glaç pendent quatre oras o una passatgièra auriá vist l’icebèrg una ora abans la collision.[28]

Bilanç

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo naufrag del Titanic faguèt unes 1 500 mòrts, lo nombre variant entre 1 491 e 1 513,[29] victimas. I a donc unes 700 salvats. Los membres d'equipatge son mai tocats que 76 % moriguèron. 75 % de las tresenas classas se trapèron mòrt[e 4]. D'un biais mai general, la diferéncia màger se situa entre los òmes e las femnas. Solas 25 % de las femnas son mòrtas dins lo naufrag contra 82 % dels òmes. Proporcionalament, los enfants son mai victimas que las femnas, 53 dels 109 enfants moriguèron, es 48,6 %. Pasmens, 70 % de las femnas e dels enfants subrevisquèron al naufrag contra unes 20 % dels òmes[30]. La règla « las femnas e los enfants primièrs » a prevalut, al contrari de la majoritat de las catastròfas maritimas[31].

Causas

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo naufrag del Titanic a mai d'una causas, naturalas e umanas. Son bilanç, qu'es un dels mai greu de l'istòria maritina, s'explica per mantun factors. Las escasenças del naufarg son de segur particularas. Varai qu'es rare de trapar d'icebèrgs dins aquesta region de l'Atlantic al mes d'abril, mas la preséncia monbroses glaces ongan s'explica per un ivèrn pro doç[32]. Aquò explica que lo Titanic, que naviga pasmens mai al sud que la rota conselhada[33], se siá dirgit cap aban un camp de glaces. Mai, la nuèch es escura, sens luna e sens vent, çò que fa malaisit encara mai la localizacion dels icebèrgs[e 5]. Aquò es agravat per l'abséncia de gemèlas dins lo pòste de gaita, per negligéncia dels oficièrs: segon Frederick Fleet, lo velhaire qu'apercebèt e signalèt l'icebèrg, amb las gemèlas benlèu aurián podut lo veire a temps[34].

Mai, los compartiments estancs se revelèron pas pro naut per empachar la progression de l'aiga (las parets transversalas son arrestadas a 15 mètres de naut pels arquitèctes per que los passatgièrs pòscan accedir al pont-prassejada superior[35]), la còca es dobla sonque al fons de la nau (sonque per s'aparar de las auçuras), e l'acièr compausant unas partidas de la còca es fòrça copadís a temperatura negativa (aquesta de l'aiga la nuèch del drama èra de −1−1 a −2 °Ca−1 a −2 °C) pasmens s'es lo melhor de l'epòca produch dins los forns Martin[36], coma los ribles que mantenon las placas de la còca (los talhièrs Harland and Wolff an comandat 9 milions de ribles pel Titanic, lo Britannic e l'Olympic mas una manca de pèças en acièr los incitèron a utilizar de ribles en fèrre fabregat[37]). La velocitat del la nau al moment del tust èran tanben tròp granda per las escasenças (mas en acòrdi amb las règlas de navigacion de l'epòca)[e 6]. Foguèt pas provat qu'Ismay aja incitat lo comandant a anar mai vite[e 7]. Fin finala, lo nombre naut de mòrts s'explica pel fèble nombre de barca de salvament del nau, que podava caber que 1 178 personas, mas tanben pel manca d'organizacion dins lor cargament e d'informacion dels passatgièrs. Aquesta malorganizacion auriá benlèu fach las barcas suplementàrias inutilas, que los oficièrs an agut lo temps de gerir las doas darrièras barcas. Unas barcas, coma la n°1[b 9], se'n van gaireben vuèja e refusan de tornar suls luòc del naufrag. Aquò explica que las barcas son, fin finala, emplidas a mens dels dos terces[d 24].

Consequéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
Illustration des forces exercées par l'iceberg ayant conduit à la rupture de la coque.
L'icebèrg trauquèt pas dirèctament la còca del Titanic, mas l'onda de tust faguèt sautar los ribles, dubrissent alara una via d'aiga[38].

Lo desastre e un tust per la comunautat internacionala que mòstra a totes que l'òme e sas capitadas tecnologicas se pòdon passar per las poténcias de la natura a una epòca ont lo progrès scientific semblava impossible a arrestar[e 8]. Fa tanben la lutz sus la mancas tecnicas de l'epòca: los examèns modèrnes mòstran que l'acièr de la còca e mai encara los ribles qu'èran pas sus la pertida centrala de la còca contenon tròp de sofre e pas pro de manganès, çò que los fa tròp copadisses. La comission britanica de Lord Mersey faguèt de proposicions sus la seguretat en mar, e tanben la comission americana del senator Smith. L'actitud jutjada desinvòlt e inchalhenta d'aquestes que decidiguissiá de la rota e de la velocitat dels paquebòtscontribuiguèt fòrça a la pèrda del nau, segon als doas comissions sul naufrag[Note 6],[c 14].

Per evitar qu'una tala catastròfa se produsca, la comunautat internacionala prend de mesuras. La primièra es la creacion de la Patrolha internacionale dels glaces lo 20 de genièr de 1914. Dempuèi, pas d'autra mòrt per causa de naufrag degut a un icebèrg se realizèt[e 9]. Mai, la procedura a aplicar en cas de collision amb un icebèrg demora. Ara, se considèra que los damatges seràn mendres en cas de collision frontala. La causa es provada en 1914 quand subrevisquèron a la collision del Royal Edward amb un icebèrg, que faguèt pas cap de victima d'entre lo 800 passatgièrs[d 25].

Al subjècte dels mejans de comunicacion, es decretat que la vigiléncia radio se deu realizat 24 h/24 sus la longor d'onda de 600 mètres (500 kHz)[39] (çò qu'èra lo cas sul Titanic, mas pas sul Californian ni sul Carpathia) e tendrà de bateriás de secors per provesir l'estacion radio de secors[40],[41]. Lo malusatge de recents progrès de la TSF desencadena dins los meses seguents una controvèrsia al subjècte de la societat Marconi, que la poténcia dels emetors foguèt d'n primièr lausada. Pasmens, la consequéncia mai importanta del naufrag concernís las embarcacions de salvament. Ara, tota nau deu n'èsser equipat en nombre sufisent. Davant la comission americana, Ismay declara que totas las naus de l'IMM Co seràn equipats de barca de salvament en nombre sufisent[d 26]. De conferéncias internacionalas sul la seguritat en mar se tenguèron en 1914, 1929, 1948 e 1960 e se faguèt obligatòri per totas las naus de poder èsser evacuats en una mièja ora[c 15].

Caracteristicas

[modificar | Modificar lo còdi]
Comparaison des tailles de plusieurs moyens de transport.
Comparason de la talha del paquebòt
Photo du Grand Escalier arrière, pont B de l'Olympic.
Lo Grand Escalier rèire a la nautor del Pont B de l'Olympic, identic a aquel del Titanic.

Le Titanic est long de 269 mètres, larg de 28 mètres e naut de 53 mètres, de la quilha a las chiminièas. Son tonatge brut es d'unes 46 000 tjb, es a dire 1 000 de mai que l'Olympic[42]. Necessita 885 membres d'equipatge, e pòt portar 2 471 passatgièrs repartits en classas[c 16]. Lo paquebòt transpòrta tanben de courrièr. Es per aquesta rason qu'es siglat RMS[Note 7],[43]. La nau costèt en tot 7,5 milions d'USD ( 150 milions de dolars al començament de 2000[44]).

Ponts

[modificar | Modificar lo còdi]

Los detz ponts del Titanic permeton de l'auçar al reng paquebòt jamas bastit a son epòca,[45]. Set de sos ponts (aqueles abrigant las cabinas dels passatgièrs) son designats per de letras, de A a G (A essent en naut e G en bas). Al dessús del pont A i a lo pont de las barcas (o pont superior). Lo pont dels ballasts servís de basa a la nau, e tanben a las salas de las caudièras e de las maquinas que s'espandissiá fins als ponts Orlop e G. Aqueles dos ponts comprenon tanben las calas e las sèrvas d'aiga e de noiritura de la nau[46].

Caracteristicas tecnicas

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo de la timonerie de l'Olympic.
La timonariá de l'Olympic, de concepcion semblabla a aquesta del Titanic.

Lo Titanic, coma sas naus sòrras de la Classa Olympic, es propulsat per una combinason de dos tipes de maquinas. I a dins la prigondors del paquebòt 29 caudièras regropadas dins sièis salas[d 27], que provesisson en vapor las maquinas alternativas de triple espandiment situadas dins la sala de las maquinas (al reire de las salas de las caudièras), puèi la turbina dins la sala seguenta. Las primièras movon las doas elices lateralas de tres palas, alara que la turbina fa virar l'eliç centrala de quatre palas. A una velocitat de 21 noses, sa consomacion es de 638 a 737 tonas de carbon cada jorn. A 22 noses, es eveluada de 720 a 808 tonas cada jorn, segon las estatisticas[c 17]. L'energia electrica necessària al foncionament dels diferents equipaments de la nau es provesida per quatre dinamòs de 400 kWModèl:Unité/2[47]. Las fums de combustion del carbon e la vapor sont enseguida evacuadas per las tres chiminièas abans. La quatrena, facticia, servís a melhorar l'estetica del paquebòt, a l'aeracion de las salas de las maquinas e à evacuar la vapor de las cosinas[b 10],[Note 8].

La pòste navigacion del Titanic se trapa sul pont superior, a gaireben 60 mètres de la proa. S'espandís sus tota la largor de la nau, e compren doas timonariás (una tancada e solament una obèrta), deux alerons de manòbra, una sala de navigacion e la sala de las mapas. En rèire del pòste i a los quartièrs dels oficièrs qu'an de lotjaments proporcionals a lor reng: lo comandant Edward Smith beneficia d'une suita amb salon e sala de banhs[b 11]. En rèire de la primièra chiminièa i a una sala de radiotelegrafia sens fial que la vigiléncia e realizada pels operators radio (Jack Phillips et Harold Bride) amb los quartièrs contigús[c 18]. Los quartièrs dels caufaires e sotièrs son dins la proa, e accedisson al luòc de trabalh per un escalièr en viseta e un tunèl[c 19].

La vigiléncia es assegurada dins una plataforma situada sus l'arbre abans, e la nau dipausa tanben d'un pòste d'acostatge, sul pont de popa. Una linha telefonica permet de comunicar entre la plataforma, la timonariá, la plaja rèira, la sala de las maquinas e lo compartiment rèire, melorant la rapiditat de las manòbras. Una autra linha permet a de passatgièrs de primièra classa de comunicar amb diferents servicis, coma los oficis[b 12].

Dispositius de seguretat

[modificar | Modificar lo còdi]

La còca del Titanic es divisida en setze compartiments estancs[e 10]. La tencadura de las dotze pòrtas estancas, situadas al luòcs on un passatge es necessari a la bona marcha de la nau, se pòt amb un interruptor situat sus pòste de comanda[c 20]. Tanben se fa de biais automatic en cas de via d'aiga. Pasmens, se los compartiments abans e rèire pujan fins als ponts D a B, los compartiments centrals passan pas lo pont E. Alara, se considèra que se dos compartiments adjacents son inondats, la nau contunha de flotar. Aquesta limita va fins a quatre compartiments se son ls compartiments davant de la nau[Note 9],[c 21].

La nau es tanben equipada d'un doble-fons[Note 10]. Mai, i a uèit pompas capablas d'evacuar 400 tonas d'aiga[48]. Tot aquò fa naícer de rumors d' « insubmersibilitat » de la nau que la companhia denega pas. La rumor vòl tanben qu'al moment de son lançament, un emplegat auriá declarat: "Quitament Dieu poirà pas enfonzar aqueste paquebòt" [49].

Lo Titanic es tanben dotat de 20 barcas de salvament : 14 d'una capacitat de 65 personas, 2 barcas de secors per 40 personas[Note 11] e 4 radèls plegables de tipe Engelhardt d'una capacitat de 47 personas. Las 20 barcas pòdon conténer 1 178 personas, es a dire un tèrç de la capacitat de la nau[b 13]. Aqueste nombre fèble es pasmens superior a çò que demandan las leis de l'epòca que considèran qu'aquestas barcas an lo temps de realizar mai d'una naveta entre un gros paquebòt que pren de temps per s'enfonzar e las naus salvatriças[50]. L'idèa de metre de barcas suplementàrias foguèt envisajada par Alexander Carlisle, un dels conceptors de la nau, mas Ismay refusèt l'idèa, per encombrar pas lo pont superior, e aflaquir pas l'imatge de fiabilitat de la companhiá[Note 12]. Pasmens, per evitar un subrecost après un eventual cambiament de reglamentacion, Carlisle convenç Ismay d'installar de palancs de type Welin capables de far davalar successivament mai d'una barca[d 28]. Pendnet lo naufrag, las barcas de salvament embarquèron pas que 711 de las 2 200 personas a bòrd. En seguida, las leis son modificadas per obligar totas las companhiás maritimas d'aver d'embarcacions de salvament en nombre sufisent[d 29], es la naissença de la convencion internacionale SOLAS (Safety of Life at Sea), dos ans après la tragdia.

Installacions destinadas als passatgièrs

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo d'une cabine de première classe sur le Titanic.
Una cabina de primèra classa del Titanic.

Lo Titanic presenta un luxe e un confòrt inegalats per l'epòca. Las installacions de primièra classa s'espandisson del pont de las barcas al pont E, comprenent gimnàs, fumador, Restaurant a la Carta, Cafè verandà, piscina, banhs turcs e salon de lectura e de correspondéncia, e tanben una passejada cobèrta. De cabinas sont equipadas de salas de banhs, e doas quitament dispausan d'una passejada privada[Note 13],[b 14]. Totas aquestas cabinas e installacions son ligadas per dos somptuoses escalièrs, aquel de l'avant es associat a tres ascensors donant suls ponts A a E. La vasta sala a majar de premièra classa se situa sul pont D[e 11].

Los passatgièrs de segonda classa benefician de cabinas sovent equivalentas a la primièra classa d'autras naus, a rèire dels ponts D a G. Un escalièr e un ascensor donan sus la totalitat de la nautor de la nau, lor donant accès al pont de las barcas, a lor fumador (pont B), lor bibliotèca (pont C), e los sala de manjar (pont D). Tanben dispausan d'una passejada cobèrta[e 12].

La tresena classe ofrís tanbe un bon nivèl al comparar las autras naus, amb de cabinas prepausant de 4 a 8 lièchs, e de pichons dormitòris pels òmes celibataris, à l'avant. Las femnas solas viatjan a l'arrière, e las familhas son al centre. La sala de majar de la tresena classa es sul pont F e dispausa de sa cosina (leas doas autres classas an la lor), e los passatgièrs dispausan de dos espacis comuns e d'un fumador, e tanben del pont de popa.

A bòrd del Titanic

[modificar | Modificar lo còdi]

Passatgièrs

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo des époux Astor.
John Jacob Astor e son esposa Madeleine son los passatgièrs mai rics.

Suls 1 316 passatgièrs, 325 fan partit de la primièra classa, 285 de la segonda e la tresena aculhís 706 personas. 922 passatgièrs embarcan a Southampton (Anglatèrra), 274 a Cherbourg (França) e 120 a Queenstown (Irlanda).

La primièra classa aculhís los passatgièrs mai rics de la nau. S'agís d'òmes d'afars, d'artistas, de nauts gradats militars e de politicians entre autres. Son sovent acompanhats de fòrça bagatges e d'un o mai servicials[d 30]. De personalitats viatjan en primièra classa per la traversada inaugurala del Titanic, coma Joseph Bruce Ismay, president de l'international Mercantile Marine Company e de la White Star Line[a 2] e Thomas Andrews, lo conceptor de la nau[a 3]. Lo dos viatjan per observar las decas que poiriá presentar la nau. L'òme mai ric a bòrd es John Jacob Astor IV, colonel, escrivan, inventor e proprietari d'ostelariás americans[a 4]. D'autras grandas fortunas sont a bòrd, coma Benjamin Guggenheim, e de letras coma Jacques Futrelle[a 5] e Archibald Gracie[a 6], o encora d'esprtius coma Richard Norris Williams[a 7]. Archibald Butt, l'ajuda de camp del president american William Howard Taft, fa tanben la traversada a bòrd del Titanic per se'n tornar als EUA preparer las eleccions presidencialas de la davalada seguenta[a 8].

La segonda classa, mai eteroclita, compren d'entreprenaires, d'ensenhaires, d'ecclesiastics e, a vegadas, de migrants aisits, o de retorn dins lor país d'origina[51]. Lo confòrt que los es ofèrt es sovent agal a la primièra classa de paquebòts contemporanèus. D'entre eles i a per exemple Lawrence Beesley, un universitari britanic que fa del naufrag, après lo naufrag, un compte rendut detalhat dels eveniments dins son obratge The Loss of s.s. Titanic[a 9]. I a tanben la familha Hoffman. Pels companhs de viatge es un paire amant e sos dos enfants pichon, mas après lo naufrag e la mòrt del paire se revèla èsser la familha Navratil. Michel Navratil aviá enlevat sos enfants a son esposa al començament d'abril dins l'esper de vivre una vida novèla en America. L'istòria dels « orfanèls del Titanic » fa lo torn del mond[a 10].

La tresena classa es aquesta de la migracion. Las gents que viatjan son sovent en familha, a vegada per groos d'una desena de personas, coma la familha Sage compausada d'onze membres[52]. Venon de nombrosas regions del mond, que sián d'Escandinàvia, d'Euròpa de l'Èst, d'Irlanda e quitament a vegada d'Asia[e 13]. Abans l'embarcament e a lor arribada a Nòva York, fan l'objècte d'estricts contraròtles sanitaris e son plan separats dels autres passatgièrs. La reglementacion americana es fòrça estricta per evitar tota contaminacion[d 31].

  • Lady Duff Gordon.
    Lady Duff Gordon.
  • George Dunton Widener.
    George Dunton Widener.
  • Archibald Butt.
    Archibald Butt.

Equipatge

[modificar | Modificar lo còdi]
Photo du deuxième officier Lightoller et du troisième officier Pitman.
Lo segond oficièr Lightoller (a drecha) e lo tresen oficièr Pitman (a esquèrra).

D'entre la 889 personas de l'equipatge du Titanic, 66 apartenon a l'equipatge de pont (oficièrs, marins, velhadors, quartièr-mèstres)[b 15], 325 son de mecanicians (sotièrs, grassaires, mecanicians totes enebits de contacte amb los passatgièrs)[b 16], e 471 òmes e 23 femnas d'ostelariá de la nau[b 17],[b 18].

Lo Titanic es comandat per Edward John Smith que, per sa popularitat, es ligat a las traversadas inauguralas de las grandas naus de la White Star Line dempuèi 1904[c 22]. Son comandant en segond, Henry Tingle Wilde, i foguèt assignat la velha de la partença, provocant un decalatge dins la ierarquia de l'estat-major de la nau[a 11]. Aquò permet d'aver un estat-major experimentat, los tres mai nauts gradats de la nau avent ja sevit sus l'Olympic[53]. Los oficièrs son al cap de l'equipatge de pont, encargat de dirigir la nau e vigilar a sa bona marcha. Son assistits pels quartièrs-mèstres, encargat de tenir la barra, los velahires, postats dins l'arbre e de marins qui asseguran la vigiléncia e encargat de l'entreten dels aparelhs[a 12],[a 13].

Lo personal mecanician trabalha, el, dons las ventralhas de la nau. Jol la direccion del cap mecanician Joseph Bell[a 14] amb un vintenat d'ajudas-mecanicians. Pas un d'aquestes subrevisquèt al naufrag[c 23]. Las 29 caudièras de la nau son provesit per près de 300 caufaires e sotièrs que trabalhan dins de condicions òrras[54].

Fin finala, lo personal d'otelariá, qu'es lo mai divèrs, es tanben lo mai espandit. I a una majoritat d'òstes, accompanhats d'unas ostessas. Son ligats al servici de las cabinas o de las installacions de la nau, e tanben al servici dels passatgièrs. Aqueste personal compren tanben un grand nombre de coisinièrs[a 15]. Lo cap del personal d'ostelariá es lo comissari de bòrd Hugh McElroy que deu tanbe respondre a las doleanças dels passatgièrs,[a 16]. John George Phillips[a 17] e Harold Sydney Bride[a 18], los dos operators radio de la nau, son tanben afiliats a aquesta categoria[d 32].

Lo Titanic emplega tanben un orquèstra format d'un quintet e d'un trió menat per Wallace Hartley. Los musicians jògan en primièra e segonda classa, e dintrèron dins la legenda pe lor comportament eroïc pendent lo naufrag[55]. Pasmens son pas comptats dins l'equipatge, mas coma de passatgièrs de segonda classa[56].

Posteritat

[modificar | Modificar lo còdi]

Descobèrta de l'epava

[modificar | Modificar lo còdi]

Fòrça projèctes d'expedicions per trobar la nau negada sens pasmens capitar abans d'annadas[c 24].

L'epava foguèt localizada lo 1èr de setembre de 1985 a 1h05 per una expedicion francoamericana dirigida per Jean-Louis Michel de l'IFREMER e lo Modèl:Dr Robert D. Ballard de l'Institut oceéanografic de Woods Hole[57]. Es localizada a une prigondor de 3 821 mModèl:Unité/2[58], a 41° 43’ 55, N° 49’ 56, a 650 kmModèl:Unité/2 al sud-èst de Tèrra-Nòva[b 19]. La nau es trencada en doas partidas que repausan sul fons a unes 800 mètres l'un de l'autre, separadas per un camp de degalhs[e 14]. Pendent lo naufrag, la còca s'èra trencada aquí ont la constrencha (de flexion) èra la mai fòrta, al nivèl de la sala de las maqinas e del Grand Escalièr arrièra[e 15].

Le Modèl:Dr Ballard e son equipa levèron pas cap d'objècte del site, considerant qu'aquò seriá un pilhatge de tombas[e 16]. Pel drech maritim internacional pasmens, la recuperacion dels objèctes es necessària per establir los drechs de salvegardia per una epava. Los ans seguents la descobèrta, lo Titanic es l'objècte de nombroses arrèsts juridics al subjècte de la proprietat dels objèctes e lo site del quita naufrag. Fòrça objèctes foguèron salvats e son expausats al public[e 17]. Los scientifics afirman que las nombrosas expedicions sus l'epava accelerèron sa degradacion e estiman qu'aurà desaparegut en 2050[b 20]. Pendent l'estiu de 2016, amb l'ajuda d'una tecnica d'imatgeria per rai de neutrons, una equipa de cercaires de l'Institut Laue-Langevin mostrèt qu'una molecula nomenada ectoïna es utilizada per la bacteria Halomonas titanicae dins l'epava del Titanic per subreviure a la pression osmotica que provòca la sal de l'aiga sus sas membranas[59],[60]. Aquesta bacteria que rosega los rèstes del paquebòt deuriá far desapareisser progressivament l'epava vèrs 2030[61].

La descobèrta e l'estudi scientific de l'epava permeton de comprene melhor las escasenças exactas del naufrag, d'en primièr donant rason a unes testimònis afirman aver vist la nau se trencar en dos just abans la caduçada finala. En 1996, un sonar permetèt de veire los degalhs causéats per l'icebèrg dins la còca a l'avant de la nau. Al contrari de çò que se pensava, es pas una bèrca de 100 mètres de long mas sièis pichons talhs pas mai espesses qu'un braç uman, espandits aproximativament le long del primièr tèrç avant del la na, que causèt sa pèrda[d 33]. Un estudi mai recent menat per dos cercaires metallurgistas americans, lo Modèl:Dr Tim FoeckeModèl:Lien e lo Modèl:Dr Jennifer McCartyModèl:Lien, s'apièjan sus d'analisis scientificas de pèças (tòlas e ribles) extrachas de l'epava e sus l'examèn dels archius dels talhièrs navals Harland & Wolff servats a Belfast, met en causa la qualitat dels ribles utilizats per fixar las placas d'acièr de la còca à l'avant de la nau. En efièch, aquestes son de fèrre e non d'acièr coma dins la partida centrala, a causa de l'impossibilitat de fornisseires a seguir los ritmes e las quantitats impausadas pel constructor. Los autors de l'estudi supausan que de ribles en acièr, mai resistents, aurián benlèu, senon salvar la nau, al mens donar un delai sufisent per permetre als secors d'arribar a temps[62],[63]. Mas d'ensags novèls dins diferentas condicions pel laboratòri de Woods Hole (EUA) en 2010, mostrèron lo contrari. L'estudi mostrèt que l'estructura e la composicion d'aquestes darrièrs èran pas responsables[64].

Pel centenari del naufrag del Titani l'epava es plaçada jos la proteccion de la Convencion sus la proteccion del patrimòni cultural subaquatic de l'UNESCO[65].

Una « malediccion »

[modificar | Modificar lo còdi]
Portrait de William Thomas Stead.
William Thomas Stead, autor de novèlas sul manca de barcas de salvament, es mòrt a bòrd del Titanic.

Unes revelèron l'existéncia d'escrichs a vegada considerats coma premonitòris. Quatorze ans abans lo naufrag, Morgan Robertson ecriu Lo Naufrag del « Titan ». Après lo naufrag del Titanic, aqueste libre torna al vam, apareissent premonitòri es de nòu editat ongan[c 25]. I a de grandas similituds entre l'istòri del libre e la realitat: la nau, nomenada Titan, es lo mai impausant al mond e presentat coma insubmersible. Dispausa del nombre minim de barcas de salvament requeridas per la lei. Tusta un icebèrg, s'enfonza e la majoritat dels passatgièrs es victima del naufrag[d 34].

Tanben, lo jornalista William Thomas Stead s'engatja contra la manca dels mejans de salvament a bòrd dels paquebòts. Dins una novèla, conta una collision entre doas naus sue los passatgièrs son pas totes salvats, per manca de mejans de slvament. Stead conclutz: « Es exactament çò que se passarà se los paquebòts son lançats amb tròp pauc de barcas »[66]. Sièis ans mai tard, publica De l'Ancian Mond al Novèl, ont conta un vitge fictiu a bòrd del paquebòt (pla real) Majestic de la White Star Line jol comandament d'Edward Smith. Pendent de la traversada, la nau s'arrèsta per pescar los salvats d'un paquebòt avent tustat un icebèrg. Lo 15 d'abril de 1912, Stead es a bòrd del Titanic, comansat per Edward Smith, e morís dins lo naufrag.




Lo Titanic dins la ficcion

[modificar | Modificar lo còdi]

Films, telefilms e documentaris

[modificar | Modificar lo còdi]
Affiche du film Saved from the Titanic avec Dorothy Gibson.
Aficha de Saved from the Titanic amb Dorothy Gibson, subreviventa del naufrag

L'istòria del Titanic foguèt illustrada dins fòrça films e telefilms. Lo primièr es Saved from the Titanic, un film american d'Étienne Arnaud fasent jogar Dorothy Gibson, subreviventa del naufrag. Sortit en 1912, ne domora pas res a causa de l'incendi la suite dels studios ont èra servat, en 1914[b 21],[d 35]. Ongan sortiguèt In Nacht und Eis, un film mut alemand[67].

En 1943, Joseph Goebbels demanda lo filmatge de Titanic, une superproduccion destinada a la propaganda nazia, realizada per Werner Klingler e Herbert Selpin amb Sybille Schmitz e Hans Nielsen[68]. Lo filmatge es marcat per l'emprisonament e la mòrt de son primièr realizator, Herbert Selpin. Le film sortiguèt fin finalament pas en Alemanha, Goebbels aviá paur de demoralizar la populacion que patissiá de fòrça bombardaments britanics[d 36].

En 1953 sotís Titanic de Jean Negulesco amb Barbara Stanwyck e Clifton Webb[69]. En 1958 es A Night to Remember, film britanic de Roy Ward Baker amb Kenneth More et Ronald Allen[70] qu'es adaptat del libre de l'istorian Walter Lord, es realizat amb d'actors del drama çò que ne fa un dels films mai pròches de la realitat[d 37].

En 1979 sortí S.O.S. Titanic, telefilm americanobritanic de William Hale[71]. L'an seguent es Raise the Titanic, film american de Jerry Jameson adaptat de roman de Clive Cussler, qu'es un fracaç comecial e critica[72].


En 1996, la miniseriá de Robert Lieberman Lo Titanic amb Peter Gallagher, Eva Marie Saint et Catherine Zeta-Jones conta l'istòria del paquebòt en dos partidas d'un ora vint caduna. L'istòria dels personatges fictius seguí la trama de fonds d'unes anecdòtas realas, coma l'istòria de la familha Allison[Note 14].

Le mai celèbre dels films al subjècte del Titanic es lo film de James Cameron, Titanic, sortit en 1997. Amb Leonardo DiCaprio, Kate Winslet e Billy Zane, lo film empòrta 11 Oscars e 1 845 034 188 $ d'intradas[73]. Cameron produch tanben, en 2003, lo documentari Los Fantaumas del Titanic al subjècte de l'épava de la nau[74].



En 2012, la seria Titanic : de sang e d'acièr conta 12 episòdis de la construccion al lançament del paquebòt, e descrivent la vida dins lo Belfast del començament del sègle XX, prenent fòrça libertats istoricas.

Romans

[modificar | Modificar lo còdi]
  •  {{{títol}}}. 
  • Jean-Pierre Keller, Sur le pont du Titanic, Genève : Zoé, 1994
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 

Benda dessenhadas

[modificar | Modificar lo còdi]
  • À la recherche de Sir Malcolm, par Floc'h et Rivière, Dargaud.
  • Corpus Hermeticum : Titanic, album scénarisé par Richard D. Nolane et dessiné par Patrick Dumas, coll. Terres Secrètes, Éditions Soleil, avril 2009.



Autres mèdias

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo Titanic es present sus d'autres supòrts coma una comèdia musicala (entre 1998 e 2000) o de videojòcs[75].


Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]

Modèl:Références

Referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
.

Modèl:Références

.

Modèl:Références

(en) Mark Chirnside, The Olympic-class ships : « Olympic », « Titanic », « Britannic », Stroud, Tempus, 2004

Modèl:Références

Gérard Piouffre, Le « Titanic » ne répond plus, Paris, Larousse, 2009

Modèl:Références

Hugh Brewster et Laurie Coulter, Tout ce que vous avez toujours voulu savoir sur le « Titanic », Glénat, 1999

Modèl:Références

Autras fonts

Modèl:Références nombreuses

Annèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

|----- | valign="middle" colspan="2" class="" style="padding: 0 0.5em; text-align: center; vertical-align: middle; font-size: 1em; line-height: 1em; height: 25px; font-weight: bold; background-color: #E0DBB6; color: #000000;" | Identificants

|- ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | BNF | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | SUDOC | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | BNE | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | GND | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | VIAF | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ULAN | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ISSN | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ZDB | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | DOI | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Joconde | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | RKDimages | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Rijksmonument | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Mérimée | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | KGS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Historic Places identifier | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ID d'artista de MusicBrainz | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ID album de MusicBrainz | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ID d'òbra de MusicBrainz | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | IMDb | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | NOR | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Legislator | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ISO standard | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | . ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant BHL | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant ITIS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant IUCN | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant NCBI | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant TPDB | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant GBIF | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant WoRMS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro EE | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Indicatiu | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde AITA | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde OACI | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde mnemonic | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant JPL Small-Body Database | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde de l'observatòri Minor Planet Center | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant Structurae | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant Emporis | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro CAS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | numèro EINECS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | SMILES | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | InChI | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | InChIKey | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde ATC | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro E | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant UNII | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro RTECS | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant ChemSpider | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant PubChem (CID) | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro ZVG | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant ChEBI | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Numèro ONU | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Còde Kemler | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant Drangbank | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Mencion de dangièr SGH | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant Wine AppDB | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | Identificant d'un satellit NSSDC | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | ! width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | SCN | width="50%" style="line-height: 1.2em !important;" | |- style="vertical-align:top; text-align:left;" | colspan="2" |

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Titanic.

Sites oficials

[modificar | Modificar lo còdi]

Autres sites

[modificar | Modificar lo còdi]
  • .
  • .
  • .
  1. ↑ Royal Mail Ship, qui transporte du courrier britannique.
  2. ↑ Ballard e Archbold 1998, p. 74
  3. ↑
  4. ↑
  5. ↑
  6. ↑
  7. ↑
  8. ↑ Titanic, Naissance d'une légende, documentaire vidéo, Bill Jones , 2005
  9. ↑ Riffenburgh 2008, p. 14 et 15
  10. ↑
  11. ↑
  12. ↑ Ferruli 2003, p. 157
  13. ↑
  14. ↑
  15. ↑
  16. ↑ Riffenburgh 2008, p. 32
  17. ↑ Chronique du sègle XX, Larousse, p. 151
  18. ↑
  19. ↑ Masson 1998, p. 74
  20. ↑
  21. ↑
  22. ↑
  23. ↑ Masson 1998, p. 85
  24. ↑ Walter Lord, La Nuit du Titanic, Paris, Robert Laffont, 1958, p.154
  25. ↑ Walter Lord, La Nuit du Titanic, Paris, Robert Laffont, 1958, p.155
  26. ↑ Walter Lord, La Nuit du Titanic, Paris, Robert Laffont, 1958, p.156
  27. ↑ Walter Lord, La Nuit du Titanic, Paris, Robert Laffont, 1958, p.158
  28. ↑ Walter Lord, La Nuit du Titanic, Paris, Robert Laffont, 1958, p.159
  29. ↑ Encyclopédie Universelle Larousse Multimédia 2006
  30. ↑ Hall, « Social class and survival on the S.S. Titanic », Social Science & Medicine, vol. 22, no 6,‎ , p. 687-690 (DOI 10.1016/0277-9536(86)90041-9)
  31. ↑ Elinder e Erixson, « Every Man for Himself », Research Institute of Industrial Economics, no 913,‎ , p. 1-69 (ISSN 1653-6975, legir en linha)
  32. ↑
  33. ↑ Masson 1998, p. 112
  34. ↑
  35. ↑ Richard Dale, documentaire Titanic : la véritable histoire, 2012
  36. ↑ Felkins, Leighly Jr. e Jankovic, « The Royal Mail Ship Titanic », JOM, vol. 50, no 1,‎ , p. 12-18 (legir en linha)
  37. ↑  {{{títol}}}. ISBN 0806528958. 
  38. ↑
  39. ↑  [1] (Pdf).  Modèl:Commentaire biblio SRL
  40. ↑  [2] (Pdf).  Modèl:Commentaire biblio SRL
  41. ↑
  42. ↑ Modèl:Rtf
  43. ↑
  44. ↑
  45. ↑
  46. ↑
  47. ↑
  48. ↑
  49. ↑
  50. ↑ Gérard Piouffre, « Il y a 100 ans : le naufrage du Titanic », émission Au cœur de l'histoire sur Europe 1, 13 avril 2012
  51. ↑ Masson 1998, p. 15
  52. ↑ Adams 1999, p. 31
  53. ↑
  54. ↑ Masson 1998, p. 43
  55. ↑
  56. ↑
  57. ↑
  58. ↑
  59. ↑ franceinter.fr du 7 septembre 2016. À plus de 3000 mètres de profondeur, sans soleil, dans l'acide ou le sel les micro-organismes extrêmophiles prospèrent là ou toute autre forme de vie est impossible. Consulté le 29 septembre 2016
  60. ↑ www2.cnrs.fr du 5 septembre 2016, Des neutrons pour comprendre le secret des bactéries extrêmophiles comme celles qui décomposent le Titanic. Consulté le 29 septembre 2016
  61. ↑ (en)laboratoryequipment.com du 6 septembre 2016, Extremophile Bacteria’ Will Eat Away Wreck of the Titanic by 2030. Consulté le 29 septembre 2016
  62. ↑  {{{títol}}}. ISBN 978-0806528953. 
  63. ↑ ' Coupables : tôles ou rivets ? ',sur le site titanic.pagesperso-orange.fr, consulté le 29 décembre 2013
  64. ↑ Titanic 100th anniversary: mystery solved - History Channel - 2012
  65. ↑
  66. ↑ Riffenburgh 2008, p. 26
  67. ↑ Modèl:Imdb titre
  68. ↑ Modèl:Imdb titre
  69. ↑ Modèl:Imdb titre
  70. ↑ Modèl:Imdb titre
  71. ↑ Modèl:Imdb titre
  72. ↑ Modèl:Imdb titre
  73. ↑ Modèl:Imdb titre
  74. ↑ Modèl:Imdb titre
  75. ↑
  1. ↑ Piouffre 2009, p. 50
  2. ↑ Piouffre 2009, p. 41
  3. ↑ Piouffre 2009, p. 46
  4. ↑ Piouffre 2009, p. 44
  5. ↑ Piouffre 2009, p. 59
  6. ↑ Piouffre 2009, p. 60
  7. ↑ Piouffre 2009, p. 61
  8. ↑ Piouffre 2009, p. 70
  9. ↑ Piouffre 2009, p. 71
  10. ↑ Piouffre 2009, p. 75
  11. ↑ Piouffre 2009, p. 79
  12. ↑ Piouffre 2009, p. 80
  13. ↑ Piouffre 2009, p. 83
  14. ↑ Piouffre 2009, p. 108
  15. ↑ Piouffre 2009, p. 109
  16. ↑ Piouffre 2009, p. 85
  17. ↑ Piouffre 2009, p. 121-122
  18. ↑ Piouffre 2009, p. 127
  19. ↑ Piouffre 2009, p. 23
  20. ↑ Piouffre 2009, p. 150
  21. ↑ Piouffre 2009, p. 157
  22. ↑ Piouffre 2009, p. 154
  23. ↑ Piouffre 2009, p. 164
  24. ↑ Piouffre 2009, p. 169
  25. ↑ Piouffre 2009, p. 244
  26. ↑ Piouffre 2009, p. 257
  27. ↑ Piouffre 2009, p. 54
  28. ↑ Piouffre 2009, p. 38
  29. ↑ Piouffre 2009, p. 283
  30. ↑ Piouffre 2009, p. 97
  31. ↑ Piouffre 2009, p. 96
  32. ↑ Piouffre 2009, p. 86
  33. ↑ Piouffre 2009, p. 140
  34. ↑ Piouffre 2009, p. 285-287
  35. ↑ Piouffre 2009, p. 291
  36. ↑ Piouffre 2009, p. 292-293
  37. ↑ Piouffre 2009, p. 294
  1. ↑ Chirnside 2004, p. 14
  2. ↑ Chirnside 2004, p. 19
  3. ↑ Chirnside 2004, p. 42
  4. ↑ Chirnside 2004, p. 71
  5. ↑ Chirnside 2004, p. 36
  6. ↑ Chirnside 2004, p. 141
  7. ↑ Chirnside 2004, p. 306
  8. ↑ Chirnside 2004, p. 145
  9. ↑ Chirnside 2004, p. 156
  10. ↑ Chirnside 2004, p. 159
  11. ↑ Chirnside 2004, p. 161
  12. ↑ Chirnside 2004, p. 182
  13. ↑ Chirnside 2004, p. 188
  14. ↑ Chirnside 2004, p. 333
  15. ↑ Chirnside 2004, p. 322
  16. ↑ Chirnside 2004, p. 296
  17. ↑ Chirnside 2004, p. 330
  18. ↑ Chirnside 2004, p. 22
  19. ↑ Chirnside 2004, p. 24
  20. ↑ Chirnside 2004, p. 26
  21. ↑ Chirnside 2004, p. 25
  22. ↑ Chirnside 2004, p. 46
  23. ↑ Chirnside 2004, p. 142
  24. ↑ Chirnside 2004, p. 285
  25. ↑ Chirnside 2004, p. 297
  1. ↑
  2. ↑
  3. ↑
  4. ↑
  5. ↑
  6. ↑
  7. ↑
  8. ↑
  9. ↑
  10. ↑
  11. ↑
  12. ↑
  13. ↑
  14. ↑
  15. ↑ .
  16. ↑ .
  17. ↑ .
  18. ↑ .
  19. ↑ .
  20. ↑ .
  21. ↑ .
  1. ↑ Certains ont par la suite déclaré que le Titanic était maudit à cause de l'absence de baptême, mais l'idée ne tient pas dans la mesure où tous les navires de la White Star Line étaient dans le même cas.
  2. ↑ Morgan est le propriétaire de l'International Mercantile Marine Company, un trust dont Ismay est le président et qui comprend plusieurs compagnies maritimes dont la White Star.
  3. ↑ Le port de Liverpool, longtemps utilisé par la White Star Line comme port d'opérations, est délaissé pour Southampton à partir de 1907, ce dernier étant plus grand, et permettant une escale rentable à Cherbourg. Liverpool reste cependant le port d'attache des navires de la compagnie, même quand ceux-ci ne le desservent pas.
  4. ↑ Ces chiffres sont cependant contestables, des désistements ayant pu avoir lieu. De même, ils ne prennent pas en compte les passagers clandestins et chauffeurs engagés en dernière minute.
  5. ↑ Des études ont cependant montré que les canots pouvaient supporter une dizaine de passagers de plus. La capacité pouvait ainsi être poussée à Modèl:Nombre.
  6. ↑ Cependant, la plupart des marins expérimentés de l'époque considèrent que, par temps clair, il est plus sûr de naviguer vite
  7. ↑ RMS signifiant Royal Mail Steamer, c'est-à-dire « Paquebot des Postes Royales ».
  8. ↑ Le nombre de cheminées sur un paquebot donne en effet une impression de fiabilité dans l'imaginaire de l'époque. Les premiers « quatre cheminées », de fabrication allemande, n'en avaient en réalité besoin que de deux, et des conduits en forme de « Y » permettaient d'alimenter les quatre cheminées en fumée. Cependant, la mode des quatre cheminées passe rapidement, et ce concept est abandonné peu avant la Première Guerre mondiale au profit des trois cheminées jusque dans les années 1950. On passe à deux cheminées jusque dans les années 1960-1970 pour arriver aux cheminées uniques sur la grande majorité des paquebots actuels.
  9. ↑ Le naufrage du Titanic s'explique donc par le fait que l'iceberg a ouvert plusieurs voies d'eau dans les cinq compartiments avant. Un tel accident n'avait tout simplement pas été envisagé par les concepteurs.
  10. ↑ Il ne faut pas confondre double fond et double coque : la seconde se comporte comme une seconde peau du navire (les sous-marins en sont par exemple équipés) tandis que le double-fond est une double épaisseur dans le fond du navire.
  11. ↑ Ces canots, portant les numéros 1 et 2, se situent à l'avant du pont supérieur et sont suspendus à leurs bossoirs, découverts, prêts à être utilisés pour repêcher un homme tombé à la mer par exemple.
  12. ↑ De plus, offrir un nombre de canots suffisant sur les navires de classe Olympic aurait entraîné une prise de conscience de l'insuffisance des moyens de sauvetage, et le besoin de rajouter des embarcations sur tous les navires de la compagnie.
  13. ↑ Ces suites, situées sur le pont B, sont une exclusivité du Titanic, résultant, de même que le Café Parisien, de changements de dernière minute.
  14. ↑ Hudson, Bess et leur fille Lorraine Allison sont morts dans le naufrage en ayant tenté en vain de retrouver leur bébé Trevor, que leur nourrice Modèl:Lien avait emmené dans un canot avec elle. Lorraine est de fait la seule enfant de première et deuxième classe à avoir péri dans le naufrage.
  1. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 22
  2. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 24
  3. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 16
  4. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 74.
  5. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 42
  6. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 73
  7. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 72
  8. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 68-69
  9. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 75
  10. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 45
  11. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 32
  12. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 31
  13. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 34
  14. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 83
  15. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 56
  16. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 84
  17. ↑ Brewster e Coulter 1999, p. 90


Error de citacion : La balisa <ref> existís per un grop nomenat « a », mas cap de balisa <references group="a"/> correspondenta pas trobada

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Titanic&oldid=2437065 »