Mónegue
| Mónegue | |
| Principauté de Monaco (fr) | |
 | |
| Imne:
Imne monegasc | |
| Devisa: Deo Juvante (en latin: « Emb l’ajuda de Dieu ») | |
 | |
| Administracion | |
|---|---|
| Capitala | Mónegue (ciutat)[1] 43° 43′ 57″ N, 7° 25′ 06″ E |
| Forma de l'Estat | Monarquia constitucionala |
- Prince sobeiran - Ministre d’Estat | Albèrt II Peire D'Artol |
| Geografia | |
| Superfícia | Classat 220en |
| • Totala | 2,01 km² |
| • Aiga (%) | negligible % |
| Punt culminant | Chemin des Révoires (ca)   |
| Demografia | |
| Populacion | Classat 220en |
| • Totala | 39050 ab. (2022) |
| • Densitat | 19009 ab./km² |
| Gentilici | monegasc -a |
| Istòria | |
| Independéncia | |
| De facto de la republica de Gènoa (Vassala dau Sant Empèri) de jure del Sant Empèri Roman Germanic | 8 de genoier dau 1297 5 de novembre dau 1524[2] |
| Economia | |
| Moneda | èuro EUR |
| IDH | ▲ 0,956 elevat (2003) |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | 377 |
| ISO 3166 | MC |
| Fus orari | +1: (CET); Ora d'estiu: UTC+2: (CEST) Central European Time |
| Domeni internet | .mc |
Mónegue (en occitan classic: Mónegue; en occitan ligurizat: Mónego o Mónigo; en occitan non locau: Monegue o Morgues; en monegasc: Mu̍negu; en francés: Monaco, en italian: Monaco)[3] es una ciutat-Estat sobeirana d'Euròpa Occidentala.
Lo nom oficiau de l'Estat es lo Principat de Mónegue (oficialament en francés: Principauté de Monaco[4]; en monegasc: Prinçipatu de Mu̍negu). Forma tanben, virtualament, un parçan d'Occitània. L'Estat monegasc coïncidisse doncas emb la comuna unica de Mónegue, qu'englòba lo quartier celèbre de Montcarles. Lo gentilici es monegasc -a.
Si situa sus la Còsta d'Azur, en riba de la Mar Mediterranèa, entre li vilas de Niça e Mentan. Es enclavat dins lo País Niçard (mas non ne fa partida istoricament) e a de frontieras politiqui solament emb França.
Lo sieu regim es una monarquia constitucionala que lo sieu cap d'Estat, Albèrt II, ten lo títol de prince.
La sieu populacion es de 39 050[5] estatjants e la sieu superfícia es d'1,95 km². Es un dei estats pus pichins dau Mond en superfícia mas gaudisse d'un grand prestigi internacionau e d'una economia dinamica.
Lengas[modificar | modificar la font]
Li doi lengas autoctòni e tradicionali son l'occitan (niçard) e lo nòrd-italian (ligur, nommat localament monegasc), segon li enquistas lingüistiqui de Carles de Tortolon e de Ramon Arveiller.
L'occitan dominava mai que mai dins lo quartier de Montcarles (que s'apelava a passat temps li Espelugas), mentre que lo ligur monegasc dominava au quartièr centrau de la Ròca e èra la lenga correnta de la familha princiera.
Despí lo 1976, s'organiza un ensenhament obligatòri dau ligur monegasc dins li escòlas (mas non de l'occitan). Tanben l'estat monegasc a creat una Acadèmia dei Lengas Dialectali que prepaua de collòquis e d'estudis de dialectologia sobre lo ligur monegasc e l'occitan. Totun aquela politica lingüistica es fòrça timida e non autreja un estatut de lenga oficiala ni au ligur monegasc, ni a l'occitan.
Despí lo mitan dau sègle XIX, la sola lenga oficiala e dominanta es lo francés. L'italian foguèt lenga administrativa avans l'adopcion dau francés. Finda, encuei, i a tot plen d'estatjants que parlan anglés e italian.
Divisions administrativi[modificar | modificar la font]
L'estat es devesit despí lo 1917 en una sola comuna, Mónegue. Despí lo 2013[6], es devesit en 8 quartiers.
Lu ancians municipis de Mónegue èran Mónegue (La Ròca, sèti dau palais dei princes), Montcarles e La Condamina.
Istòria[modificar | modificar la font]
Anciana colònia grèga fondada per lu grècs emb lo nom Monoikos, la vila avia un temple consagrat a Eracles e sota lu romans s'apelèt Monoeci Portus (Μονοίκου λιμήν) ò pus exactament Portus Herculis Monoeci (de còps solament Portus Herculis). Foguèt una basa navala romana de segond òrdre.
Dins li montanhas pròchi s'erigiguèt un monument per commemorar la somission dei tribus liguri, . Si conservan encara li sieus roïnas près de la vila de la Turbia, que lo sieu nom ven dau latin Tropaea Augusti (en grèc Τρόπαια Σεβαστοῦ) ò Tropaea Alpium.
Mónegue passèt a èsser governat per la familha Grimaldi en lo 1297 e a comptar de 1419 la consèrvan fins ai nòstres jorns. Après èsser estat reconegut per França, en 1793, Napoleon I annexèt lo principat dins l'estat francés entrò au 1814, quand si restaurèt lo poder de la dinastia dei Grimaldi.
En lo 1848, li comunas de Mentan e Ròcabruna si proclamèron vilas liuri e si metèron sota la proteccion dau rei de Sardenha.
En lo 1861, après l'annexion de la Comtat de Niça per França, Mónegue reconeguèt tanben aquela de Mentan e Ròcabruna.
L'ancian absolutisme foguèt remplaçat per un regim liberau a comptar de la constitucion dau 1911.
Vengut un paradís fiscau dont lu sieus ciutadans pagan pas d'impòst sus la renda e li entrepresas pagan de taxas fòrça reduchi, Mónegue intrèt en lo 1993 a l'ONU e s'adoptèron divèrsi mesuras per luchar còntra l'emblanquiment d'argent. En lo 2002, Mónegue adoptèt l'èuro coma moneda unica e en abriu dau 2002 si modifiquèt la Constitucion per tau d'assegurar la continuitat au tròn dei Grimaldi davant la manca de descendéncia de l'eiretier Albèrt (en cas de fin de la dinastia, abans, si preveïa que Mónegue seria annexat per França).
Economia[modificar | modificar la font]
De veire: Economia de Mónegue
Cultura[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
Liams extèrnes[modificar | modificar la font]
- (fr, en) Portal Oficial del Governament Princièr de la Principautat de Monegue.
- (fr, en) Ambaissada de Mónegue en França.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ Mónegue es a l'encòp una vila e un Estat; "Monaco-Ville" es lo quartier ont es situat lo Palais princièr.
- ↑ Comité national des traditions monégasque, Histoire et tradition
- ↑ (oc) «Monaco», cèrca dins lo dicod'Òc.
- ↑ Art. 1. de la Constitucion Monegasca (consultat lo 23-07-2023)
- ↑ (fr) «Populacion et emploi», Estimacion de 2022, sus imsee.mc.
- ↑ (fr) «Ordonnance Souveraine n° 4.481 du 13 septembre 2013 modifiant les dispositions de l’ordonnance souveraine n° 3.647 du 9 septembre 1966 concernant l'Urbanisme, la Construction et la Voirie, modifiée», sus journaldemonaco.gouv.mc.
.svg){kind=small}
