Espeuta
Triticum spelta
Espeuta
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Reng de precisar | Angiospèrmes |
| Reng de precisar | Monocotiledòns |
| Reng de precisar | Commelinidèas |
| Òrdre | Poales |
| Familha | Poaceae |
| Sosfamilha | Pooideae |
| Supertribú | Triticodae |
| Tribú | Triticeae |
| Sostribú | Triticinae |
| Genre | Triticum |
L'espeuta (Triticum spelta) es una cereala pròche del blat mas que lo gran demora cobèet de sa balòfa pendent la culhida.
Aquesta espècia es tanben « grand espeuta » per la destriar d'autras genres de Trictorium de l'« espeuta pichona » (Triticum monococcum) o lo Triticum dicoccum. La grand espeuta es a vegada considerat coma un sosespècia du blat tendre (Triticum aestivum) jol nom de Triticum aestivum L. subsp. spelta (L.) Thell.
Caracteristicas[modificar | Modificar lo còdi]
Lo rendiment en grans d'aquesta cereala es reputat feble qu'es mai sovent cultivada en malas tèrras e abandonada al benefici de varietats de blats de rediments melhor. Una de sas autras caracteristicas es son envelòpa (balòfra) qu'es fòrça dura e aderenta, çò qu'es benlèu la rason de sa resisténcia a la fusariòsi[2]. Aquesta pèl es plan rica en silici. Mercé a sas raices prigondas, pòt butar sus de terrens plan paures, pauc fertilizats et fòrça secs.
Es pauc utilizada en agricultura convencionala quitamen se dona de bons rendiments subretot quand es culhida entièra non madura (ensilatge); es una cereala puslèu utilizada dins l'agricultura biologica.
L'espeauta es panificabla e de bon gost. Lo gran deu èsser desruscat (levat de las balòfas aderentas) abans de la mòure. La farina es utilizada per la fabricacion de pans e pastas alimentàrias.
Istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Los especialistas sont divisats sus son origina, unes suggerisson l'Iran al milenari 5 o 6 AbC, d'autres l'Euròpa a una epòca un pauc men recenta. Se trapa l'espeutra Triticum spelta sus de sites arqueologics de l'edat del bronze, subretot en Euròpa centrala e de l'Èst, a l'Orient Pròche, e dins los Balcans. Culhida coma cereala d'ivèrn, es sovent mesclada o confonduda amb d'autras cerealas[3].
Las primièras mencions d'aquesta cereala son difficilas e destriar: fòrça lengas ancianas utilizan un tèrme significant « gran » per nomenar la cereala mai correnta. Per exemple, sièis tèrmes latins pòdon se traduire per blat, espeutra, gran o cereala. Pasmens, prenent en compte aquestas precaucions, se legís dins la Bíblia[4] qu'aquesta cereala èra coneguda e cultivada en Egipte antica. Ezequièl pòt l’aver utilizada coma ingredient per fr son pan[5].
La farina d'espeutra constituiriá una de las basas del regim alimentari de las populacions latinas.
Abondentament cultivat en Euròpa de l'Oèst fins al sègle XI (cereala d'ivèrn, amb l'òrdi, e l'epòca carolingiana), es utilizat subretot per la fabricacion del pan e tanben aussi de la cervesa, amb l'òrdi. Après la cultura d'autras cerealas, subretot blat tendre, milh o ris, aquestas de l'espeuta mermèt progressivament fins a desaparéisser gaireben totalament.
Es introduch en America del Nòrd al començament del sègle XIX, subretot per servir de pastura.
Ara, de nòu descobèrt per sas preciosas proprietats dieteticas, es cultivada a pichona escala en Alemanha, en Soïssa e dins lo sud d'Euròpa, en Itàlia subretot dins la Garfagnana, al pé dels Alps apuans, dins la provícia de Luca. L'espeuta d'aquesta region (farro della Garfagnana) beneficia du labèl IGP.
Dempuèi 2009, l'« espeuta pichona de Nauta Provença », mai digest que lo « grand espeuta », beneficia el tanben de l'IGP.
Cultura e preparacion[modificar | Modificar lo còdi]
L'espauta buta plan dins los sòls paures en elements nutritius, dins de regions de puèges entre 300 e 1 000 mètres d'altitud. La semenada interven a la davalada, sus un sòl preparat. La planta es robusta e resistís al freg, a las malautiás e autras infestacions, e pòt se passar d'engrais o de produchs fitosanitaris. Sa palha es mai longa qu'aquesta del blat ma jaç mens. La segada, se fa l'estiu seguent, gaireben a la mèsma epòca que lo blat tendre.
La particularitat de l'espeuta es que lo gran garda après las batesons las envelopas qu'aderisson encara (coma es lo cas per d'autras cerealas, òrdi, ris...). Aquò impausa enseguida una operacion de decorticatge. Aqueste inconvenient, que s'pond al rendiment moderat d'aquesta cultura, explica que, mai sovent, l'espeuta foguèt remplaçada pel segal pendnet lo Naut Edat Mejan, pasemens sa cultura se mantenguèt, fins al sègle XX, dins unas regions, (Ardenas, Lac de Constanci).
Lo rendiment après descorticatge es de 60 a 70 % del produch inicial.
Utilizacion[modificar | Modificar lo còdi]
Alimentacion umana[modificar | Modificar lo còdi]
L'espeuta a un gost de notz. En cosina, es utilizat subretot coma ingredient de sopas, tanben per las saladas freja, lo ris als ceps e lo risotto. Quitament cuèch, l'espeuta demora un pauc cruscant. S'acòrda plan amb los vins roges.
Pel còser se cal far banhar los grans una nuèch entièra abans una cuècha de 25 a 30 minutas, coma lo ris, dins de l'aiga bolhissenta salada, aromatizada o a la vapor.
Los grans d'espeuta decorticats pòdon tanben èsser molgut per la fabricacion de pastas, pans e biscuits. La fabricacion del pain a basa de farina d'espeutra demanda un pauc mens d'aiga. La farina d'espeuta es tanben utilizada dins la fabricacion industriala de còcas.
L'espeuta es tanben intressant per sas valors nutricionalas. Aquestas cerealas es mai rica en proteïnas, mas tanben en magnèsi, en zinc, en fèrre e en coivre que lo blat. Sas proteïnas son mai ricas qu'aquestas d'autras cerealas en lisina, un acid aminat essencial.
L'espeuta es tanben un dels ingredients de la bièra especiala belga « Joseph » e del tipe de bièra, la dinkelbier, en Alemanha (Dinkel = grand espeutra en alemand).
Alimentacion animala[modificar | Modificar lo còdi]
Los espiguets d'espeuta pòdon èsser utilizats dirèctament o aplatits dins la racion dels ruminants. Pauc energetics e pauc denses demandan un estocatge important mas son bon per lor ròtle d'estimulacion de la ruminacion.
L'ensilatge d'espeuta planta entièra pòt tanben èsser utilizat dins la racion dels ruminants amb febles besonhs en energia o per corrigir una racion en manca en cellulòsi e assegurar una bona ruminacion. L'espeutra es pasmens concurrencida dins aquete usatge pel tritical, un ibrid artificial de blat tendre e de segla.
Utilizacion medicinala[modificar | Modificar lo còdi]
La farina d'espeuta èra utilizada per realizar de pomades dins l'antiquitat. Teofrast, al sègle IV AbC., dona una recepta a basa d'aquesta farina, de datils e de formatge (amidon, sucre e grassa), mesclada a de bièra, de chucs e de rasinas, per realizar una pasta perfumada utilizada a friccionar la pèl, o a pansar de nafras, receptas qu'atribuís als Sumerians.
Se l'espeuta pren una plaça creissenta dins de regims de santat naturala, las referéncias istoricas a Hildegard de Bingen son discutidas.
Nòtas referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ The Plant List, consultat lo 14 avril 2018
- ↑
- ↑ {{{títol}}}. ISBN 0-521-40216-6.
- ↑ Livre d'Ézéchiel:28,25 La Bible en hébreu, 'HITA חיטה en hébreu
- ↑ libre d'Ezequièl 4:9