Catalanisme

Eth catalanisme o nacionalisme catalan ei ua correnta sociau estructurada tant culturau coma politicaments que presèrve e promò era reconeishença dera personalitat politica, lingüistica e culturau de Catalonha o deth conjunt de tèrres de parlar catalan, es nomentadi Païsi Catalans. Segons Joan Fuster I a "catalanistes" pr'amor que i a "espanholistes", e de hèt eth catalanisme s'estructure sègles dempús dera eliminacion des drets catalans. Aguesta pèrta des drets se produsís progressivaments pendent eth sègle XVIII, prumèr ena Catalonha Nòrd damb era proïbicion deth catalan er an 1700 enes territòris afectadi peth Tractat des Pirenèus e posterioraments en Principat damb era aplicacion des Decrèts de Naua Planta aprovadi per Felip V de Castelha er an 1714. Era repression contra era lengua, era cultura e es institucions catalanes contunharie tanben pendent grana part deth sègle XX damb es dictadures de Primo de Rivera e de Francisco Franco. Istoricaments eth catalanisme s'estructure en prumèr lòc coma un movement culturau pendent era Reneishença, ua epòca a on se sage recuperar eth prestigi sociau dera lengua e cultura catalana dempús de sègles de diglòssia damb iniciatiues coma era restauracion des Jòcs Floraus. Posterioraments eth catalanisme s'estructure tanben coma un movement politic, aguest hèt se produsís er an 1892 quan se presenten es nomentades Bases de Manresa qu'optauen pera restauracion des Constitucions catalanes ancianes, ues nòrmes aprovades pes Corts Catalanes e qu'autregèren un grad anautit de sobeiranetat en Catalonha enquia 1714. Actuauments es partits o individus que se declaren catalanistes considèren que Catalonha, o es Païsi Catalans, son ua nacion e qu'en conseqüéncia meriten un grad anautit d'autogovèrn. Es alternatiues, totun, apareishen ena decision deth marc a on Catalonha li cau exercir es sòns drets istorics. Atau mentre ua part òpte entà arribar ena quita sobeiranetat deth pòble catalan a trauès deth autodeterminacion de de autes òpten per un ampliament der autogovèrn laguens deth marc autonomica actuau o plan se decanten pera creacion d'un marc federau nau.

Origines e evolucion deth catalanisme politic

Per compréner era aparicion deth catalanisme politic cau remontar-se sègles enreire. Òm ac apoiridie hèr, per exemple a quan eth çò sègle XIV es nòbles e religiosi catalans a trauès dera Deputacion deth Generau e çò Conselh de Cent sigueren un partit d'ua guèrra civiu er era quau declarauen qu'eth sòn cap d'Estat li calie èster causit pes catalans. Dempús dera vision istorica catalanista, Catalonha ère un estat independent, confederat damb eth reiaume de Valéncia e eth de Aragon ne la Corona d'Aragon. Posterioraments, aguesta federacion s'agranic. Eth junher-se damb Castelha es membres dera Corona d'Aragon dauen per hèt que passaue a hèr part d'aguesta grana confederacion deth temps qu'es castelhans ac vederen mès coma ua soma de territòris junhudi. Era diferéncia de concepcions entre era natura d'aguesta union dèc ath long des sègles a fòrça tibantors damb hons catalanista.

Tractat des Pirenèus

Er acabar era Guèrra des Trenta Ans, se signèc pes representants de Felip IV de Castelha e es de Loís XIV de França, çò Tractat des Pirenèus, ua des conseqüéncies que ne siguec era cession a França des territòris deth comtat deth Rosselhon e de part deth dera Cerdanha. Es territòris dera Catalonha deth Nòrd annexionats en França peth tractat (çò Rosselhon, çò Conflent, çò Valespir, eth Nauta Cerdanha e çò Capcir) an contunhat jos domeni francés dempús d'alavetz. Eth Tractat includie conservar en vigor es institucions catalanes ath nòrd des Pirenèus, mès aguesta part non siguec respectada peth rei de França Loís XIV. Un an dempús deth Tractat sigueren dissolvudes es institucions catalanes maugrat qu'eth madeish tractat prevedie de conservar-les. Eth reiau decrèt francés deth 2 d'abriu deth 1700 proïbic er usatge dera lengua catalana es es actes oficiaus de quin tipe que sigue. Dempús d'alavetz, eth francés contunhe d'èster era unica lengua oficiau, e era unica que s'utilize er eth ensenhament public. Recentaments, er Estat francés a modificat era sua Constitucion en tot ahíger ath sòn “la langue de la République est le français” ("era lengua dera republica ei eth francés"). Aguest article s'utilize soent entà negar subvencions a movements culturaus o civics eth catalan, o entà refusar era preséncia deth catalan era era administracion. Aguest hèt ei vist coma eth prumèr acte d'anticatalanisme ara Catalonha deth Nòrd (dempús dera non reüssida annexion francesa deth sègle XV).

Guèrra de Succession

Dempús dera mòrt de Carles II de Castelha sense descendència se produsic era Guèrra de Succession. Er aguesta guèrra Catalonha, en tot integrar dera Corona d'Aragon, se placèc amassa damb Anglatèrra en favor deth candidat austrohongarès, eth arxiduc Carles. Per contra, Castelha e França se placèren en favor de Felip de Borbó. Fin finau un hèt decisiu decantèc aguesta guèrra eth favor deth partit borbònic. Quan Carles III va heretar era corone imperiau, Anglatèrra e es auti estats dera aliança decidiren abandonar era guèrra e quitar d'apiejar eth partit austracista deuant era possibilitat de que eth nau emperaire puguera amassar un autre viatge es vasti territòris qu'auien constituit eth empèri de Carles V. Anglatèrra donques cambièc radicauments d'actitud: abandonèc a Carles III en escambi des territòris de Gibartar e Menòrca. Er an 1711 Carles III siguec coronat emperaire deth Sacre Empèri Romanogermànic e renoncièc ara corona espanhòla n'era signatura deth Tractat d'Utrecht. A cambiament eth sòn reiaume artenhec es Païsi Baishi, çò Milanesat, çò reiaume de Nàpols e Sardenha. Felip V de Castelha s'asseguraue eth tròn de Espanha e es anglesi artenhien auer preséncia ara Mediterranèa Occidentau. A causa d'aguest tractat es partidaris der arxiduc Carles en Principat e as Baleares perderen supòrt er era sua resisténcia a Barcelona. Era ciutat queiguec a mans des tropes filipistes era 11 de seteme deth 1714 dempús d'auer estat asetjada mès era guèrra non finalizarie fins era 11 de junhsèga deth 1715 damb era desbranda de Malhòrca. Fin finau, damb era aplicacion des Decrèts de Naua Planta es quites institucions siguessen abolides e es reiaumes qu'integrèren era Corona d'Aragon passèren a èster regidi segons es leis e es costums de Castelha, que passaven a èster es de tot er estat espanhòu a excepcion de Navarra e çò País Basc. Era desbranda, ath delà, inicièc ua etapa de negacion ara personalitat catalana e de fòrta repression ath que representaue. Es opausants mès destacadi ath monarca les calec anar tad exili o patir represàlies qu'anauen der empresonament e era confiscació des quites bens ara pena de mòrt. Un des pilars d'aguesta repression ère era persecucion deth catalan, eth prumèr lòc en tot proïbir-lo era era Administracion de justícia, o quitament es conselhs adreçadi as corregidors de Catalonha a on se les sollicitaue dirèctaments a introdusir eth castelhan. Instruccion secrèta redigida per Abad de Vivanco, secretari deth Conselh de Castelha, adreçada as corregidors de Catalonha: "Pondrá çò mayor cuidado er introducir era lengua castelhana, a cuyo fin dará las providencias mas templadas, y disimuladas pare que se consiga er efecto sin que se nòti eth cuidado". Se pòt trobar a "Instrucciones deth fiscau José Rodrigo Villalpando a los corregidores de Cataluña eth 29 d'enero de 1716", arrecuelhut a FERRANDO., A e NICOLÀS, M.: Panorama d'istòria dera lengua. Valéncia. Tandèm, 1997. Se pòt consultar era linha ara pagina 72 de GARCÍA, M.J. Era gramática española y su enseñanza ne la seguna mitad deth siglo XVIII y principios deth XIX (1768-1815) Valéncia. Universitat de Valéncia. 2005 (tèsi doctorau)(occitan ancian) Aguesta politica anticatalana suscitèc oposicions e resisténcies: guerrilhèrs armadi, mès tanben resisténcia passiva coma era apellacion a tractadi internacionaus e era volontat clandestina de hèr subervíuer era lengua. Ne son ua mòstra era opuscle Via dehòra es endormidi de 1734 e çò Arrebrembe dera Aliança hèta eth Sereníssim Jordi Augusto Rey dera Gran Bretanha de 1736.

Eth Memorial de Grèuges

Çò 1885, er arrebrembe des libertats perdudes contunhaue plan viu. Uns deputats designadi coma representants des ancians reiaumes dera Corona d'Aragon se dirigiren a Alfons XII en tot demanar eth retorn ara situacion anteriora as Decrèts de Naua Planta e en tot reivindicar es libertats perdudes. Ei un document plan significatiu, entre d'auti motius, peth hèt d'auer estat redigit pendent era epòca de major esplendor dera monarquia borbònica per part des personatges qu'eth principi èren partidari d'aguesta dinastia monàrquica. Ei eth document que se coneish coma Memorial de Grèuges, redigit peth Centre Catalan,çò 18 de març de 1885. == Diferéncies pera economia == Catalonha contunhaue de diferenciar-se dera rèsta der Estat. Dempús deth punt d'enguarda economic, era borgesia catalana diferia dera oligarquia qu'auie eth poder ara major part dera rèsta der Estat, donques qu'ère defensora de préner mesures proteccionistes que fomentèssen era adopcion d'aranzels que grauèssen era entrada de merces estrangères entà per'mor de deféner era produccion industriau dera sua proprietat e protegir-la dera competéncia estrangèra. Açò picaue damb es interèssi des partidaris lliurecanvistes, que temien trobar barrères duaneres coma contrapartida enes auti païsi. Mès enlà d'ua mèra disputa economica, se méter eth jòc eth modèl economic der Estat: per ua banda er Estat basat er eth agricultura, era mineria e es mans d'ua oligarquia proprietari que defenie çò lliurecanvisme; e der aute çò de basat er era indústria e eth creishement dera importància dera borgesia industriau, que defenie eth proteccionisme. Fin finau s'adoptèc ua politica proteccionista mès es escasences se prenien mesures lliurecanvistes. Aguest hèt ajudèc era borgesia catalana a préner consciéncia dera personalitat diferenciau. Pendent eth \sègle XIX s'afrontèren es sectors liberaus e conservadori dera societat espanhòla n'ua sèria de \guèrres civius nomentades guèrres carlines, er es qué es caps carlins, que sigueren successivaments derrotadi aufrien era restitucion des furs.

Era Reneishença

A mejans sègle XIX, dempús de sègles de decadéncia coma lengua literària e de cultura, eth catalan experimentaue un procès de recuperacion coneishuda coma era Reneishença. Joaquim Rubió e Aurs, un escrivan dera epòca, metec un prefaci er un libre de poesia qu'ei considerat eth vertadèr manifèst dera Reneishença. A compdar dera sua crida se comencèren a celebrar es Jòcs Floraus de 1859 que son er inici dera recuperacion deth catalan coma lengua literària, era ua epòca de fòrta diglòssia ne la qué fòrça catalans considerauen era sua lengua segondària. Antoni de Campmany escriuec era sua grana òbre eth castelhan en tot justificar-se eth qué eth catalan ère “un antiguo idiòma provinciau muerto hoy pare era republica de las letras”. Dempús deth punt d'enguarda politic, eth fenomèn dera Reneishença representèc un impuls cap ara recuperacion dera consciéncia nacionau collectiva, eth catalanisme.

Eth catalanisme e es classes sociaus

Soent s'a afirmat qu'eth catalanisme ère un concèpte unicaments burgès mès era realitat ei un fenomèn popular qu'arribe en totes es classes sociaus en tot includir-i era borgesia. Ja dempús des sòns inicis se distinguissen dus corrent catalanista: ua de progressista, e ua auta mès conservadora e tradicionalista. Son es nomentadi popularaments coma catalanisme de quèrres e de dretes. Cèrti movements sociaus an ajudat a hèr créisher eth patriotisme catalan; entre aguesti i trobam les centres excursionistas e eth cant corau. Es activitats excursionistas, que se damb es melhores des vies de comunicacion, ajuden a potenciar eth sentiment patriòtic cap a Catalonha damb es sues excursions. Es excursions aumenten era informacion sus er auviatge, eth folclòre, era arquitectura, es costums e es dialèctes deth país en tot provocar major coneishença e, era definitiva, ua major implicacion ne la defen des simbèus e monuments deth territòri. Un dusau exemple ei eth cant corau damb creacions coma es Còrs de Clavé e d'autes iniciatiues que fomentèren era difusion dera cançon tradicionau catalana, claraments patriota. "Eth cant dera senyera", de Joan Maragall, siguec escrita justaments per ua des institucions de cant corau mès importantes, era Orfeon Catalan.

Eth federalisme

Parallèlaments ath broton deth catalanisme, arreu der Estat sorgís ua naua manèra de compréner er Estat Espanhòu: eth federalisme. Francesc Pi e Margall, un catalan installat en Madrid e un des presidents dera Prumèra Republica Espanhòla siguec eth gran ideòleg deth federalisme en Estat Espanhòu, que definie que sonque eth pacte federau liuraments establit entre es diuèrses regions espanhòles podie garantir eth respècte totau ara realitat plurau der Estat. En Catalonha, peth contrari, eth federalisme siguec ua des cares qu'adoptèc eth catalanisme politic. Ua ideologia populista e interclassista, qu'ère estretament restacada damb es inicis deth movement obrèr. Eth federalisme catalan viuec ua epòca gloriosa: eth Sexenni Revolucionari. Pendent aguest periòde se produsic ua division entre federalistes, es moderadi e es radicaus. Ambdús èren partidaris dera federacion, mès es radicaus exigien coma pas prealable ara igualtat era independéncia, entà per'mor de poder decidir liuraments era federacion posteriora. Es moderadi preferien un federalisme impulsat dempús deth govèrn centrau. Eth 1873, ras dera proclamacion dera Prumèra Republica Espanhòla, un grop de federaus intransigents sagèren, dempús dera Deputacion de Barcelona, proclamar er Estat Catalan.

Valentí Almirall e eth Congrès Catalanista

Er aguesta etapa iniciau deth catalanisme politic, era personalitat mès notòria ei Valentí Almirall, qui participèc actiuaments era era vida politica ath costat des federaus intransigents o radicaus en tot opausar-se ath centralisme, er oligarquia e era especulacion. Almirall Pretenie regenerar Catalonha de sòrta que repercutisse ara rèsta der Estat, qu'imaginaue coma ua associacion de pòbles a manèra dera Corona d'Aragon. Almirall Sagèc júnher es dretes e es quèrres catalanistes, mès non ac artenhec pr'amor qu'existien massa divergéncies entre es dus corrents. Impulsèc eth Prumèr Congrès Catalanista, que se celebrèc eth 1880, eth çò que se conjuntaren es diferenti grops catalanistes: eth federalisme republican e eth corrent apolitic, eth literari, eth propulsor des Jòcs Floraus e dera revista Era Renaixensa [sic], mès es tendéncies esquerranes d'Almirall hec qu'eth grop de Era Renaixensa abandonèsse eth Congrès e trinquèsse era comprenuda. Totun, eth Congrès prenec tres acòrds principaus: crear ua entitat aglutinadora deth catalanisme – çò Centre Catalan -, eth començament de gestions entà constituir era Acadèmia dera Lengua Catalana – qu'aurà ua cuerta vida -, e era redaccion d'un document ne defen deth catalan. Posterioraments, Valentí Almirall impulsèc çò Dusau Congrès Catalanista, que se declarèc partidari dera cooficialitat deth catalan en Catalonha, proclamèc era existéncia de Catalonha coma realitat per dessús divisions administratives e condemnèc era militància de catalanistes a partits d'encastre estatau. Aguest darrèr hèt impulsèc era creacion de partits d'encastre unicaments catalan, inexistentes fins eth moment. Era epòca gloriosa deth Centre Catalan e d'Almirall culminèc damb eth Memorial de Grèuges e era publicacion de Lo Catalanisme. Eth 1887, dempús d'èster derrotat as eleccions ara Amassa Directiva eth Centre Catalan, eth sector mès conservador se va escindir e, amassa damb un grop d'universitaris nomentat Centratz Escórrer Catalanista creèren era Liga de Catalonha, es dirigents era quau, mès tard s'integrèren er un aute partit politic catalan, era Liga Regionalista. En tot partir dera sua iniciatiua se creèc era Union Catalanista, qu'englobaue diuèrses entitats junhudes peth catalanisme, divididi era dues tendéncies: era gent de ‘Era Renaixensa', mès culturalista e apolitica; e era Liga de Catalonha, mès partidària de participar era era vida politica. Es catalanistes de quèrres, Almirall e es federalistes, non ne hègen part. Era Union Catalanista convoquèc ua assemblada a Manresa eth 1892, a on s'i va congregar bona part dera borgesia catalana conservadora. Er aguesta assemblada s'aprovèren es ‘Bases entara Constitucion Regionau Catalana' , mès coneishudes coma ‘Bases de Manresa'. Aguestes bases mercauen es pautes a seguir per ua futura ‘Constitucion regionau catalana', ei a díder, un Estatut. Aguestes bases exprimissen es plantejaments deth regionalisme conservador e tradicionalista opausat ath sistèma parlamentari basat eth çò sufragi universau. Era posteriora accion dera Liga Regionalista se fondamente er aguestes bases. == Era Liga Regionalista{unknownModèl:^*main Eth 1901 se creèc era Liga Regionalista, un partit politic a trauès deth qué era borgesia catalana auec un poder egemonic es prumèrs decènnis deth sègle XX. Era liga ère un partit d'evident caractèr conservador de tendéncia catalanista que compdèc damb eth supòrt dera borgesia industriau, des comerçants e professionaus e eth deth Glèisa Catolica. Es sòns dirigents mès destacadi sigueren Enric Prat der Arribatge, Francesc Cambó, Josep Puig e Cadafalch. Eth partit artenhec ua destacada victòria as eleccions legislatiues deth 1901.

Constitucions de Catalonha, compilacion des Corts de Montsó deth 1585.

Enric Prat der Arribatge, futur president dera Deputacion de Barcelona damb era Liga Regionalista, publiquèc çò 1906 era òbra Era nacionalitat catalana, a on arrecuelh es sues tèsis sus eth catalanisme nacionalista. Er aguesta òbra distinguís claraments entre nacion e Estat. Eth Estat ei ua creacion artificiau, ua organizacion politica. Peth contrari, ua nacion ei ua entitat naturau, damb istòria, cultura, lengua, art e dret pròpri; ei un hèt naturau qu'existís tant s'a reconeishença legau coma se non. Prat der Arribatge, conseqüentment, afirme que “Catalonha ei ua nacion”. Un tresau punt principau dera òbra ei era reflexion que Prat der Arribatge hè sus era relacion nacion – estada. Per Prat der Arribatge, era situacion normau ei que cada nacion age eth sòn Estat e qu'en cada Estat i correspone ua nacion. Segons eth, eth hèt qu'ua nacion sigue sometuda en un Estat alièn ei pròpri d'ua “anormalitat morbosa”. Maugrat aguesti plantejaments, Prat der Arribatge non ei independentista. Hè entrar eth jòc un nau element, era unitat politica d'Espanha, era integracion de Catalonha en Estat Espanhòu. Sage harmonitzar aguestes dues realitats, “era convivéncia seculara de diuèrsi pòbles”. Per Prat der Arribatge, era solucion ei era Estada compausat, era federacion espanhòla. Eth 1906 impulsèc eth movement Solidaritat Catalana, coalicion de catalanistes ras d'agressions ath catalanisme per part deth govèrn centrau. Aguesta candidatura obtenguec un succès aclaparador, mès se dissolvec ar incorporar fòrces massa dispars. Era madeisha Liga promoiguec era realizacion dera Mancomunitat de Catalonha, que mejançant era union des quate deputacions provinciaus signifiquèc ua petita quòta d'autogovèrn, maugrat que plea de limitacions politiques e economiques. Tanben promoiguec ua campanha pera autonomia, que reivindicaue era plea sobeiranetat de Catalonha es ahèrs d'orde intèrne. Obtengueren eth supòrt de totes es fòrces politiques catalanes, quitament des lerrouxistes, damb era unica excepcion de Francesc Macià, que dempús deth nacionalisme mès radicau, ac consideraue insufisent. Aguestes bases a on se demanaue aguesta autonomia s'autregèren en Madrid, mès era incomprensió des politics espanhòus envèrs eth problèma e era realitat catalana empediren, un còp mès, eth succès dera campanha. Era Liga sajaue presentar-se coma partit interclassista, açò explique qu'er es prumèrs ans eth partit englobèsse elements de clara significació liberau, d'ideologia republicana e d'orientacion cap ara quèrra. Açò supausèc un conflicte entre membres deth partit, quan eth 1904 Alfons XIII visitèc Barcelona. Era Liga decidic qu'es sòns còssos non assistissen ara visita, mès un grop dirigit per Francesc Cambó non acomplic er acòrd. Cambó Profitèc entà hèr un discors deuant eth rei ne defen des reivindicacions catalanes. Aguesti hèts van detonar era crisi e er abandon deth sector mès progressista deth partit. Neishie çò Centre Nacionalista Republican (1906), damb er objectiu dera obtencion dera autonomia de Catalonha laguens er Estat Espanhòu e era propagacion des ideaus dera democracia republicana. Totun, aueren un pes politic fòrça feble.

Eth Republicanisme

Ua auta part des republicans, eth partit federau catalan, accentuaue es tendéncies autonomistes per rapòrt ara rèsta deth partit estatau. Eth 1833 redigic un projècte de Constitucion der Estat Catalan laguens era Federacion Espanhòla. Es republicans non federaus s'acorropauen, en Catalonha, ath torn dera Union Republicana, impulsada per expresident dera Prumèra Republica, Nicolás Salmerón, eth quau se mostrèc receptiu as reivindicacions catalanes e quitament participèc ath movement Solidaritat Catalana. Aguest darrèr hèt provoquèc ua scission laguens eth partit, liderada per Alejandro Lerroux, çò Partit Republican Radicau, basat era era demagogia, eth populisme e er anticatalanisme, que consideraue borgés. Eth hèt qu'es quèrres catalanistes siguessen dividides se tradusie era feblesa electorau, e entà arténher mès fòrça se considerèc imprescindibla ua politica d'union. as eleccions municipaus deth 1909, es federaus, era Union Republicana e çò Centre Nacionalista Republican heren ua aliança electorau, nomentada Quèrra Catalana. Aguest procès d'aproximacion acabèc eth 1910 era era formacion d'un nau partit, era Union Federau Nacionalista Republicana.

Mancomunitat De Catalonha

Era volontat de bastiment d’un tramat institucionau politicocultural pròpri fructifica er era prumèra concrecion institucionau de caire politic damb era Mancomunitat de Catalonha (1914-1923), institucion qu'acorropèc es quate deputacions catalanes e siguec presidida per Enric Prat der Arribatge (1914 - 1917) e dempús per Josep Puig e Cadafalch (1917 - 1925), toti dus dera Liga Regionalista. Maugrat que li calie auer foncions puraments administratives, amièc a tèrme un important prètzhèt de creacion d'infrastructures de camins e pòrts, òbres idrauliques, camins de hèr, telefòns, beneficència o sanitat. Tanben emprenec iniciatiues entà aumentar es rendiments agricòles e forestaus en tot introdusir melhores tecnologiques, de servicis e educatives e potencièc es ensenhaments tecnologics de besonh entara indústria catalana. Era Union Federau Republicana non artenhec trincar era hegemonia dera Liga. Deuant açò sagèren ua aliança electorau damb es radicaus entà plantar cara ara Liga Regionalista as eleccions deth 1914. Mès ne es bases ne er electorat aprovaue eth pacte, i auec un nau fracàs electorau. Eth \1917 se constituie çò Partit Republican Catalan, damb Francesc Layret e Lluís Companys coma principaus dirigents. Defenie ua ideologia republicana federau e sagèc ua sintèsi entre catalanisme e obrerisme, mès tanpòc artenhec ua bona implantacion per diferenti factors: Lerroux e es radicaus, coma element distorsionador deth panorama politic catalan; era manca de generacion d'alternatiues e de dirigentes carismàtics; e per darrèr, era grana difusion qu'era anarcosindicalisme auec entre eth proletariat catalan, hèt que per privaue era quèrra catalanista deth sòn electorat naturau. Tanpòc siguec fructífer er assag hèt per un grop de membres escindits dera Federacion Catalana deth PSOE, que çò 1923 fondèren era Union Socialista de Catalonha.

Francesc Macià e eth nacionalisme radicau

Era aportacion de Francesc Macià siguec principau entara quèrra catalanista. Er abandonar era armada, Macià participèc er eth movement Solidaritat Catalana e ne gessec elegit deputat. Eth 1919 fondaue era Federacion Democratica Nacionalista, que sometie era confederacion des pòbles iberics e un seguit de reformes politiques e sociaus de caractèr progressista. Eth 1922, fondèc un nau partit: Estat Català. Aguest partit, influït pera luta politica a Irlanda contra era aucupacion britanica, adoptèc plantejaments secessionistes e formulèc eth besonh dera independéncia era relacion damb Espanha. Venguec eth prumèr nuclèu independentista, e tanben prevedie era luta armada coma mejan. Entre es sòns dirigents i auie Ventura Gassol e Daniel Cardona e Civit.

Era Dictadura de Primo de Rivera

Eth procès de normalizacion culturau e politica mancomunitari se vedec interromput damb er adveniment dera prumèra dictadura militara espanhòla deth sègle, era deth generau Primo de Rivera (1923-1930), atengut qu'era Mancomunitat ère vista coma un perilh que calie reprimir e sagèc des·hèir era sua òbra. Era Dictadura radicalizèc era situacion, Estat Català passèc a èster un partit clandestin e Francesc Macià se li exiliar. Dempús der exili, organizèc es hèti de Prats de Molló, un assag d'invasion de Catalonha manu militari dempús deth pòble de Prats de Molló, ara Catalonha Nòrd. Aguesta conspiracion siguec frustrada pera Gendarmeria francesa, mès eth sòn jutjament li dèc ua grana popularitat en Catalonha. Era opcion independentista auie fòrça incidéncia entre es nuclèus catalans en America hèt que comportèc qu'eth 1928, eth celebrar-se era Assemblada Constituenta deth Separatisme Català, a era Havanesa, se redigisse ua Constitucion entà ua Catalonha independentaConstitucion provisionau dera republica catalana (Cuba, 1928) [1]. Era repercussion de tot açò en Catalonha siguec minim.

Dusau Republica Espanhòla

Çò 1931, era creacion de Quèrra Republicana de Catalonha unificaue toti es corrents dispersos deth catalanisme de quèrres e artenhec superar era hegemonia dera Liga, donques es eleccions deth 14 d'abriu dèren ua victòria aclaparadora ath cap de Quèrra Republicana de Catalonha, Francesc Macià, que proclamèc «era Republica catalana coma Estat dera Federacion Iberica» pòques ores abans qu'en Madrid se procedisse a proclamar era Dusau Republica Espanhòla. Dempús de tibades reünions damb representantes deth govèrn der Estat Espanhòu, er autogovèrn de Catalonha ère nomentat Generalitat de Catalonha, en tot recuperar er ancian nòm medievau. Eth 9 de seteme de 1932 es Corts aprovèren dempús de fòrtes retalhades era Estatut d'autonomia, e ath cap de pòques setmanes, se celebrauen eleccions ath Parlament de Catalonha, eth quau se constituie çò 6 de deseme, damb Lluís Companys coma prumèr President dera cramba legislatiua. Damb era mòrt subta, eth 25 de deseme de 1934 deth president Macià, ei prepausat Lluís Companys entà succedir-lo coma president dera Generalitat. Era votacion extraordinària deth Parlament, siguec elegit eth 1 de gèr de 1934 per 56 vòtes en favor e 6 eth blanc, damb era abstencion dera Liga Catalana. En Catalonha, era opcion secessionista ère representada per diuèrsi partits e associacions, coma eth Partit Català Proletari, qu'eth 1936 s'integraue ath Partit Socialista Unificat de Catalonha, e sustot, era Agropacion Nacionalista Nosati Soleis, que trège eth nòm deth Sinn Fein irlandés, era quau auie un programa claraments separatista e ua organizacion paramilitara. Cau díder qu'era implantacion electorau d'aguestes agropacions siguec escassa e sigueren sectors fòrça minoritaris. Eth 1936, mès, s'inície ua insurreccion militara contra era Republica Espanhòla que se convertís eth Guèrra civiu espanhòla

Franquisme

Era victòria militara çò 1939 inície aguesta etapa, qu'a part dera proïbicion des libertats democratiques, reprimic duraments tota expression deth caractèr nacionau de Catalonha. Eth catalanisme passèc a èster clandestin o ar exili, basicaments fondamentat era Quèrra Republicana de Catalonha, e, posterioraments, en tot crear d'auti partits coma eth Partit Socialista de Desliurança Nacionau, cap a fins deth franquisme. Un exemple dera repression franquista siguec era afusellament Lluís Companys e Jover, 123au President dera Generalitat, çò 15 de hereuèr de 1940 ath Castèth de Montjuïc dempús d'un Conselh de Guèrra illegau a causa dera fauta de gatges processals.Es conselhs de guèrra realizada se basauen era era aplicacion deth Còde Militar per sublevació contra toti es que s'i opausèssen ara sublevació. Açò significaue qu'es vertadèrs rebèls contra era autoritat legau condemnauen peth delicte de rebelión, adhesión o auxílii ara rebelión es qu'auien estat fidèles en govèrn legau. Eth madeish Ramón Serrano Suñer ac arreconeishie ans dempús er afirmar que tota era basa juridica sus es hèts dera guèrra civiu se fondamentauen er ua "justícia ath revèrs", e concludie: Fue, pues, un error configurar delitos de rebelión y sedición pare atribuirlos a los defensores deth Gobierno republicano, dado qu'aguesta - juridica y hasta metafísicamente - ère imposible que los cometieran. Josep M. Solé e Sabaté, Conselh de guèrra e condemne a mòrt de Lluís Companys. Ed.Generalitat de Catalonha-1999 ISBN 84-393-4927-0 A nivèu associatiu tanben se pòden trobar hèts destacables coma la clausure dera entitat Òmnium Culturau eth çò de madeish an dera sua fondacion, hèt que la obliguèc a trabalhar clandestinament enquiara fin dera dictadura.

Era Generalitat de Catalonha ar exili

Ar acabar era guèrra civiu espanhòla, era majoria de deputats e politics s'exílien. Se cree en París çò Conselh Nacionau de Catalonha, que se transpòrte a Londres dempús dera aucupacion nazi pendent era Dusau Guèrra Mondiau. Dempús der afusellament çò 1940 de Lluís Companys dempús d'èster capturat pera Gestapo e èster sometut a un jutjament sumaríssim, Josep Irla, eth darrèr president deth Parlament de Catalonha assumic era presidéncia dera Generalitat, tau coma establie er Estatut de Regim Intèrne de Catalonha, elaborat eth 1933, e en tot organizar eth govèrn ar exili. Josep Irla demissionèc eth 1954 per motius d'edat, e Josep Tarradellas, de ERC, qu'auie estat eth sòn Prumèr Conselhèr va pendre eth relèu coma President, un còp guanhat era votacion peth cargue efectuat ar embaixada dera Republica Espanhòla a Mexic, a Manuel Serra e Moret, de USC, quala auie estat ministre sense cartèra deth govèrn dera Republica ar exili.