Val de la Mòrt

La val de la Mòrt (en anglés Death Valley) es una val del desèrt de Mojave (EUA) situada en Califòrnia e enclausa dins lo pargue nacional de la val de la Mòrt. S'agís d'un rift endoreïc de forma longa e orientat nòrd-sud. Son punt mai bas, Badwater, es, amb 85,5 mètres jol nivèl de la mar, lo punt mai bas dels Estats Units d'America. La temperatura mai nauta enregistrada sus Tèrra o foguèt lo 10 de julhet de 1913 a Furnace Creek amb 56,7 °C^[1].

Geografia[modificar | Modificar lo còdi]

Localizacion[modificar | Modificar lo còdi]

La val de la Mòrt se situa dins lo Sud-Oèst dels Estats Units d'America, dins lo Sud-Èst de la Califòrnia, en bordura miègjornala del Grand Bacin dels Estats Units d'America e a l'èst de la Sierra Nevada. S'espandís suls comtats d'Inyo e de San Bernardino, long de la frontièra amb Nevada.

Constituís una granda partida del pargue nacional de la val de la Mòrt e es la caracteristica màger de la resèrva de biosfèra dels desèrts de Mojave e de Colorado.

Relèu[modificar | Modificar lo còdi]

La val s'espandís del nòrd al sud entre la sèrra Amargosa a l'èst e la sèrra Panamint a l'oèst, las sèrras montanhosas Sylvania e Owlshead forman respectivament sas frontièras nòrd e sud. Cobrís una superfícia d'unes 7 800 km².

Badwater, un bacin situat dins la val de la Mòrt, es lo luòc mai bas dels Estats Units d'America amb 85,5 mètres en dejós del nivèl de la mar^[2]. aquel punt es sonque a 123 quilomètres a l'èst del mont Whitney, lo punt mai naut dels Estats Units contigús amb una altitud de 4 421 mètres.

Clima[modificar | Modificar lo còdi]

La val de la Mòrt constituís un desèrt fasent partit del desèrt de Mojave e ten un clima subtropical, desertic caud tipic d'aquel darrièr. L'estiu es long, torrid alara que l'ivèrn es cort, temperat amb de jornadas doças e de nuèches frejas. Entre junh e agost incluses, la temperatura passa gaireben totes los jorns los 45 45 °C e a vegada aténh 50 50 °C e mai; las temperaturas mejanas ivernalas se situan a l'entorn dels 20 20 °C. Las nuèches estivalas son caudas (jamai en dejós de 27 27 °C).

La temperatura mai nauta relevada dins la val de la Mòrt, qu'es tanben la temperatura mai nauta jamai enregistrada sus Tèrra, es de 56,7 56,7 °C lo 10 de julhet de 1913 a Furnace Creek^[3] (pasmens se demora de dobtes al subjècte de la validitat d'aquel recòrd). Pendent la canicula extrèma d'aquel periòde, la temperatura pujèt fins 54 54 °C o mai pendent cinc jorns consecutius (Cal notar que lo recòrd de calor absolut mondial mesurat lo 13 de setembre de 1922 a El Azizia en Libia amb 57,7 57,7 °C foguèt invalidat lo 13 de setembre de 2012^[4]).^[5].

Lo 12 julhet de 2012, la temperatura mai bassa de la jornada foguèt de 42 42 °C, çò qu'es lo recòrd mondial de la temperatura bassa mai cauda. Lo meteis jorn, la temperatura mejana jornalièra foguèt de 47 47 °C, çò qu'es la temperatura mejana jornalièra mai nauta al mond.

Lo 22 d'abril de 1922, la val de la Mòrt enregistrèt la mai nauta temperatura d'abril d'America del Nòrd, amb 45 45 °C. Lo 15 de junh de 1912, Furnace Creek conegut la mai nauta temperatura del sol jamai registrada amb 93,9 93,9 °C^[6].

La temperatura mai bassa jamai registrada dins la val de la Mòrt foguèt de −9 −9 °C à Greenland Ranch. La val de la Mòrt compta una durada d'ensolelhament annal de près de 3 625 oras o 80 % del temps.

Los estiu mai cauds del mond s'encontran dins los desèrts d'Afrca, de l'Orient Mejan, e dins la val de la Mòrt.

**Relevats meteorologics de la val de la Mòrt**^[7]
Mes	Gen	Feb	Mar	Avr	Mai	Jun	Jui	Ago	Set	Oct	Nov	Dec	Annada
Recòrd de temperaturas maximalas (°C)	31,6	36,1	38,9	43,9	50,0	54,0	56,6	52,8	50,5	45,0	36,1	31,1	56,6
Temperaturas maximalas mejanas (°C)	18,3	22,2	26,6	32,2	37,2	42,8	46,1	45,0	41,1	33,3	24,4	18,3	32,2
Temperaturas minimalas mejanas (°C)	3,9	7,8	11,6	16,6	21,6	26,6	31,1	29,4	23,9	16,6	8,9	3,9	16,6
Recòrd de temperatura minimala (°C)	-9,5	-3,9	-1,1	1,6	5,5	9,4	11,1	17,8	5,0	0,0	-4,5	-7,2	-9,5
Mejana mensualas de precipitacions (mm)	7	9	6	3	2	1	3	3	4	3	5	5	49

**Ensolelhamen de la val de la Mòrt**^{[cal referéncia]}
Mes	Gen	Feb	Mar	Abr	Mai	Jun	Jul	Ago	Sept	Oct	Nov	Déc	Année
Mejanas mensualas (oras)	217	226	279	330	372	390	403	372	330	310	210	186	3625

Geologia[modificar | Modificar lo còdi]

Los tèrratrems de pichona magnitud son frequents.

Fauna e flora[modificar | Modificar lo còdi]

De peissons nomenats localament Pep fish vivon dins las pauca fonts demorantas.

De formigas argentadas se refregís de dos biais, o se soslevant un maxim del sol caud sus quatre millimètres de naut çò lor permet de mermar la temperatura de 7 °C, o se desplaçant fins a un mètre par segonda çò que li permet de beneficiar del refregiment eolian. Aquelas formigas se noirisson dels insèctes tuats per la calor.

Fòrça espècias de reptils vivon dins la val de la Mòrt.

Istòria[modificar | Modificar lo còdi]

La val de la mòrt es lo fogal de la tribú Timbisha dels Amerindians, ancianament conegut jol nom de Panamint Shoshone, que demorèron dins la val pendent al mens un milleni. Timbisha èra lo nom de la val, tümpisa, significa «la pintura de ròca» e se referís a la pintura a l'òcre roge que pòt se realizar a partir d'un tipe d'argila trobat dins la val.

De familhas vivon encara dins la val a Furnace Creek. Un autre vilatge èra a Grapevine Canyon près de site actual del castèl de Scotty. Èra nomenat maahunu dins lenga Timbisha, que lo sens es incertan, quitament se sap se hunu significa "canhon". La val recebèt son nom anglés en 1849 pendent la ronçada cap a l'aur en Califòrnia. Foguèt nomenada Death Valley per de prospectors e d'autres que cercavan a passar la val, en camin cap als camps aurifèrs. Pendent los ans 1850, l'aur e l'argent foguèt trachs dins la val. Dins los ans 1880, lo borax foguèt descobèrts e extracha per de vagons tirats per de mulas.

Foguèt nomenada Death Valley l'11 de febrièr de 1933, pel president Herbert Hoover, e plaçada jos las proteccion federala. En 1994, lo site foguèt nomenat Death Valley National Park per inclure Saline e la val d'Eureka.