Ais : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric

← Cambiament precedent Diferéncia seguenta →

Contengut suprimit Contengut apondut

VisualWikitext

En linha

Version del 29 genièr de 2009 a 00.39

Pels articles omonims, vejatz ais (omonimia).

Ais de Provença
Ais de Prouvènço

Geografia fisica

<div style="position:absolute;border:none;

top:Error d'expression : l'operador < es pas reconegut%;left:Error d'expression : l'operador < es pas reconegut%;

">

Latitud

43° 31' 53" Nòrd

Longitud

5° 25' 24" Èst

Superfícia

186,08 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

501 m m
173 m m
73 m m

Geografia politica

(capitala istorica)

França

Provença-Aups-Còsta d'Azur

Departament
13

Bocas de Ròse
(sosprefectura)

Arrondiment

Arrondiment d'Ais de Provença
(capluòc)

Canton

capluòc de 3 cantons

Intercom
241300276

Comunitat d'Aglomeracion dau País d'Ais

Cònsol

Marisa Joissains-Masini (2001 - 2014)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2013)

141 545 ab.

Evolucion de la populacion

145 160 ab.

Densitat

760,67 ab./km²

Autras informacions

Sextian -a

13090 o 13100

Ais de Provença, o pus brèu Ais (en occitan medievau Aics, en nòrma mistralenca Ais de Prouvènço), es una vila d'Occitània, en Provença, e es la capitala de l'ancian comtat de Provença. Es lo centre dau parçan dau País d'Ais e de la comunautat d'aglomeracion dau País d'Ais. Se situa dins lo departament dei Bocas de Ròse e la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur. Ais a recebut per escais L'Atenas dau Miegjorn (TDF) perque es un grand centre d'activitats intellectualas e culturalas en Occitània.

Ais se pronóncia [ˈajs, ˈzaj]. Per dire a Ais [aˈajs], se ditz correntament as Ais [aˈzaj] (vejatz tanben Aups e Albi).

Lo gentilici es sextian -a.

Geografia

Ais es situat a 15 km a l'oèst dau mont Venturi e a 30 km au nòrd de Marselha dins una cònca formada per Lar e la Tòrsa. Constituís amb la Ciutat Focèa una vasta aglomeracion de mai d'1,5 milion d'abitants.

La comuna, una dei pus vastas d'Occitània (e de França), englòba de vilatges dins lo territòri, coma Lei Milas, Loina, Puegricard o Coteron.

Istòria

Ais de Provença es la capitala istorica de Provença.

Au sègle IV avC., la Bassa Provença foguèt ocupada per la tribú celtoligura dei Salis o Saluvis. La capitala foguèt l'opidum d'Entremont, situat au nòrd d'Ais. En 123 avC., après la crida a l'ajuda dei grècs de Massàlia (Marselha), lo cònsol Sèxtius prenguèt e destruguèt aquela vila-opidum, puèi assetgèt, decòsta deis aiganaissents termalas, un camp apelat Aquae Sextiae (leis aigas de Sèxtius) a fin d'assegurar la seguretat dei transpòrts comerciaus entre Roma e la ciutat focèa de Massàlia.

En 102 avC., pendent la batalha d’Aquae Sextiae, Màrius arrestèt e vencèt lei Teutons e leis Ambrons, au pè dau mont Venturi.

A l'Edat Mejana, lei còmtes de Provença s'aisèron as Ais au sègle XII. Au sègle XV, sota lo règne de Rainier d'Anjau, sonat lo "Rei Rainier", còmte de Provença e rei de Sicília, la vila prenguèt son enauratge. Rainier transformèt la vila en un centre culturau e universitari important (1409).
En 1481, Provença foguèt annexada juridicament au reiaume de França e Ais venguèt ansin una capitala regionala de segonda categoria, subordenada au prestigi de París. En 1501, Loís XII establiguèt lo Parlament de Provença que demorèt fins a la Revolucion Francesa.

Ais es ben segur la vila que veguèt nàisser e morir Pau Cesana (1839-1906). Es au collègi Borbon d'Ais que nasquèt la granda amistat entre Pau Cesana e Émile Zola.

Lo 11 de junh 1909, de vilatges au nòrd d'Ais son picats per un tèrratrem de magnitud avalorada a 6,2 sus l'escala de Richter que provòca la mòrt de 46 personas e de degalhs nombrós.

Aix es uei una vila que mescla passat istoric e avenidor tecnologic amb lo pregit ITER a Cadaracha (comunitat dau País d'Ais), la gara d'Ais-TGV, lei tecnopòles de l'Arbois e de Rosset, leis universitats e escòlas...
Ais a festat dinhament lo centenari de la mòrt de Cesana amb en particular l'exposicion internacionala au musèu Granet : "Cézanne en Provence" dau 9 de junh au 17 de setembre de 2006 que assemblava près de 120 òbras dau mèstre sus lo tèma de sa "Provença".
Visitant lo centre de la vila, podretz caminar "sus lei pas de Zola" : l'escrivan s'es inspirat d'Ais per descriure la celèbra vila de Plassans dins lei Rougon-Macquart.

Administracion

Cònsols d'Ais de Provença

Article detalhat: Lista dei cònsols d'Ais de Provença.

La consolessa actuala d'Ais de Provença es Marisa Joissains-Masini, despuei lo 18 de març de 2001.

Divisions administrativas

Ais de Provença es devesit en tres cantons :

Un descopatge cantonau novèu, en febrier de 2003, devesiguèt la vila en quatre cantons, mai foguèt anullat per la decision dau Conseu d'Estat de genier de 2004.

Demografia

Economia

Industria electronica, mercats, artisanats, torisme, Festenau de Musica Lirica.
Especialitats: calissons d'Ais, confiments, pichons pans sextians, sopa amb lo pisto, dòba provençala.

Ensenhament superior

Universitat Ais-Marselha I o Universitat de Provença (Letras e sciéncias umanas, sciéncias)
Universitat Ais-Marselha II (Sciéncias e santat)
Universitat Ais-Marselha III o Universitat Pau Cesana (Drech e economia)
- ...e son annèxe: l'Institut d'Estudis Politics d'Ais de Provença
Institut Universitari de Formacion dei Mèstres (IUFM)
Escòla Nacionala deis Arts e Mestiers

Monuments e luecs toristics

Ais de Provença es classat vila d'art e d'istòria. La vila istorica es fòrça rica en ostaus particulars dei sègles XVII e XVIII, de fònts e de glèisas.

Luecs e bastiments publics

la Comuna, anciana bibliotèca Mejanas
la Plaça d'Aubertàs
lo cors Mirabèu
lo Pònt de Sant Pons
lo Pònt dei Tres Sautets
l'Opidum d'Entremont
lo Mausolèu de Jòsep Sec
lei Tèrmas Sextius
lei nombrosei fònts coma:
- la fònt de la Rotonda
- la fònt dei Quatre Daufins
- la fònt dei Tanaires
- la fònt dau Rei Rainier
- la fònt d'Aiga Cauda
- la fònt dei Nòu Canons
lei ostaus particulars nombrós coma:
- lo Pavalhon de Vendòma e son jardin francés
- l'ostau d'Estève de Sant Joan
- l'ostau de Fonscolombe
- l'ostau de Boisgelin, onte Folco de Baroncelli-Javon nasquèt
- l'ostau de Caumont, devengut lo conservatòri Darius Milhaud de musica e de dança

Bastiments religiós

la Catedrala de Sant Sauvaire
la glèisa de Sant Joan de Malta
la glèisa de Nòstra Dòna de la Seds
la glèisa dau Sant Esperit
la glèisa de la Magdalena
lo Palais de l'Archevescat

Bastiments culturaus

lo Musèu Granet
lo Musèu dau Vièlh Ais, dins l'ostau d'Estève de Sant Joan
lo Musèu dei Tapissariás
lo Museum d'Istòria naturala
lo Musèu d'Arbaud
l'Ostau de Provença
l'Institut d'Estudis Politics
la Fondacion Vasarely
la Ciutat dau Libre
lo Pavalhon negre, Centre Coregrafic Nacionau dau Balèti Preljocaj
lo Grand Teatre de Provença

Imatges

Lei carrieras

Mercat
Una fonteta
Un pargue amb una fònt
Lei banhs novèus d'Ais
Lo cors Mirabèu
Plaça de la Rotonda
Una carriera sextiana
Claudi Loís Ector de Vilars: la comuna
Claudi Loís Ector de Vilars: la comuna
Publicitat en pintura murala
Ostau d'Estève de Sant Joan
Institut d'Estudis Politics
Nicolau Claudi Fabri de Peiresc
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Mausolèu de Josèp Sec
Tèrmas Sèxtius
Tèrmas Sèxtius
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Rainier I de Provença (e Nàpols)
Fònt dei Quatre Daufins
Fònt de la Rotonda
Fònt de la Rotonda
La Pòrta d'Ais
Plaça de la Comuna
Plaça de la Comuna
Plaça de la Comuna

Edificis

Fondacion Vasarely

Fondacion Vasarely
Glèisa dau Sant Esperit
Glèisa de la Magdalena
Comuna
Comuna
Comuna
Comuna
Comuna
Comuna
Comuna
Comuna
La Pòsta, plaça de la Comuna
La Pòsta, plaça de la Comuna
Musèu dei Tapissariás
Musèu dei Tapissariás
Musèu dei Tapissariás
Catedrala de Sant Sauvaire
Catedrala de Sant Sauvaire
Catedrala de Sant Sauvaire
Glèisa de Sant Joan de Malta
Glèisa de Sant Joan de Malta
Glèisa de Sant Joan de Malta
Glèisa de Sant Joan de Malta
Glèisa de Sant Joan de Malta

Provença

@@ Linha 2 : / Linha 2 : @@
 {{omon|ais (omonimia)}}
 [[Imatge:Blason ville fr Aix-en-Provence.svg|thumb|left|150px|Escut d'Ais de Provença]]
-{{tableau comm|nomcomuna=Ais de Provença|nomcomuna2=Ais de Prouvènço| region=[[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] |region ist=[[Provença]] [[Image:Provence flag.svg|32px]] <br/>(capitala istorica)|departament=[[Bocas de Ròse]]<br />([[sosprefectura]])  | arrondiment=[[Arrondiment d'Ais de Provença]]<br />([[capluòc]])  |canton=[[capluòc]] de 3 cantons | insee=13001 |cp=13090 o 13100 |gentilici=Sextian -a  |cònsol=[[Marisa Joissains-Masini]] |mandat=[[2001]] - [[2014]] | intercom= [[Comunitat d'Aglomeracion dau País d'Ais]]| longitud=5° 25' 24" Èst|latitud=43° 31' 53" Nòrd|alt mej=173 m |alt mini=73 m |alt maxi=501 m | ectaras=18 608 |km²=186,08 |sens=141 200
+{{tableau comm|nomcomuna=Ais de Provença|nomcomuna2=Ais de Prouvènço| region=[[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] |region ist=[[Provença]] [[Image:Provence flag.svg|32px]] <br/>(capitala istorica)|departament=[[Bocas de Ròse]]<br />([[sosprefectura]])  | arrondiment=[[Arrondiment d'Ais de Provença]]<br />([[capluòc]])  |canton=[[capluòc]] de 3 cantons | insee=13001 |cp=13090 o 13100 |gentilici=Sextian -a  |cònsol=[[Marisa Joissains-Masini]] |mandat=[[2001]] - [[2014]] | intercom= [[Comunitat d'Aglomeracion dau País d'Ais]]| longitud=5° 25' 24" Èst|latitud=43° 31' 53" Nòrd|alt mej=173 m |alt mini=73 m |alt maxi=501 m | ectaras=18 608 |km²=186,08 |sens=142 534
-|data-sens=[[2005]] |dens=759
+|data-sens=[[2006]] |dens=766
 }}
@@ Linha 59 : / Linha 59 : @@
 = 134 222|
 = 140 100|
-= 141 200|
+= 142 534|
 senscomptesdobles= 1962}}