Istòria de Joan-l’an-pres

Monument a l'abat Fabre (Castèl Nòu de Lès

L'Istòria de Joan-l’an-pres (Histoira dé Jean l'an prés, dins la grafia originala) es un roman occitan de l'escrivan lengadocian Joan Batista Fabre. Foguèt redigit una primièra vegada en 1756 puòi en 1765 l'autor lo tornèt adobar. Es una mena de roman picarèsc qui conta la vida e las aventuras de son protgonista eponim.

Resumit e extraches

Encastre narratiu

Lo roman es obert per un narrator omniscient parlaoccitan dau biais seguent :

"Un senhor de la Vaunatge, es se retirant un jorn a son castèl, ausiguèt a dos-cents passes davant el, un òme que s'escanava en cantant, e en repetant a tot moment, "la bòna aventura, ò gué ! la bòna aventura". [...]

_ L'ami, i diguèt en l'acostant, le refrain que vous chantez ne cadre guère avec l'équipage où je vou vois. Me ferez-vous le plaisir de me dire le mot de l'énigme ?"

A partir d'aquèl moment, es la votz de Joan, raportada per la votz narrativa, qui seguís la narracion en estil dirècte, mentre que los dos personatges, lo baron sus son caval e Joan a pè, seguisson lor camin. Lo discors de Joan es clafit d'umor e d'ironia :

"Vos dirai, monsur, que soi nascut a Solòrgues, non pas d'una grand familha, se volètz, mas pro passabla per l'endrech.

Margòt e Truqueta

Lo paire de Joan, Truqueta s'installa a Solòrgues onte sedusís una jòva sonada Margòt, qui viu ambe sa grand e qui passa los jorns dins la botiga de truqueta per i faire sofrar las brosquetas fachas per sa grand. De tan n'es amorosa, que sortís a la finèstra quand Truqueta passa e, siá en siblant, siá en estornudant o quitament quand lachèt pas qu'una gròssa ventada."

Fin finala Margòt e Truqueta se maridan :

"Mès, Monsur, jamai, s'es vist, ni se veirà dins Solòrgues, una nòça despensièra coma seguèt aquela. [...] Jujatz, Monsur, se los qu'èran convidats deguèron patir : dison que partiguèt a taula doas grandas olas de farinetas, doas bèlas merluças cuòchas sus lo grilh, una plena gauda de granolhas, un cat de mar que pesava nòu liura, mièja-dotzena d'agaças ; un bon parelh de corpatasses, que viravan a la bròcha ambe un rainard que lo caçaire de la boissièra i aviá pas mens vendut de dotze sòus sens la pèl ; es verai qu'èra una bèla pèça e un fin morcèl."

Tan cara foguèt que Truqueta deu vendre las pelhas de sa femna per poder crompar de qué manjar. Quand aquela se'n maina, una violenta disputa comença onte (dins la redaccion de 1765) Margòt crida lo son racisme antigavach :

_Tas nipas ?li respondèt el [...] tot acò si trobará'
Ma maire estonada de sa mina, e de l'entendre parlar gavach contra sa costuma:
_De que dises tu, si trobará ? li repliquèt, cossí me parlas aquí ? Si trobará ben donc...
_O ! que si fará, se Dieu plait, ajustèt mon paire.
_Si fará ! si trobará ! li cridèt ela, en lo contrafasent, maudit gavòt, carravirat que tu siás ! Sabes ben que tot se trobarà se m'o rendes...

La disputa es seguida pels abitants dau vilatge qui prenon partit siá per l'un, siá per l'autre e, tot d'un còp :

"La maire d'un garçon [...] lo tirèt per la mancha e i diguèt : _ Vèni baug ! Pardí, vau ben la penada se tant escaufar per de mòrts de fam [...]
Ma grand, qu'ausiguèt aquel compliment, ven sus la pòrta, dins l'acotratge que sabètz, e se met a dire fierament a la mandra qu'aviá parlat ambe tant d'insoléncia :
_Aprenetz, conilha, que de mòrts de fam coma nautres son de milòrds per de pesolhoses de vòtra espèça [...]

L'endoman, vesent que son rueinats, la grand que sostien lo devís seguent, vertadièra teorisacion dau capitalisme naissent :

"Enfants, i diguèt, las granda despènsas qu'avètz fach a vòstre maridatge, an malament desrenjat vòstra fortuna, e lo produit dau mestièr que fasetz seriá pas sufisent per vos faire anar segon vòstre estat. Vos conselhe, entrement que sètz joines, de faire un fons de çò qu'avètz, e de donar dins lo comèrce. Avètz pas enlòc de melhora pompa per suçar l'argent dau public ; ambe aquela, per pauc qu'òm la sacha manejar, l'òm pesca de camps, d'ostaus, de castèls, de baroniás, coma l'òm pren las anguilas dins un vertolet. L'òm comença, tot prumièr, per pauc causa ; l'òm se fai mercièr, quincalhièr, mosselinaire ; l'òm cròmpa a bòn mercat, e l'òm revend lo pus car qu'òm pòt. Ambe quauque sòus avètz la marchandisa ; empochatz lo profit, e una bancarrota paga lo rèsta, se la prumièra vos remonta pas, d'aquela passatz a una autre ; d'aquela a l'autra, d'aquela a l'autra, jusqu'a temps que passatz per d'onètas gens e que digun n'ausa pas vos reprochar la mendra macula."

Truqueta seguís lo conselh e, en fasent d'afars malonèstas ambe tres associats (un d'entre eles sonat Quicarlòt) fa fortuna abans que lo cònsol e la poliça los descobrin, los prenguin e los faga desparéisser ; e quand demandan, après, al protagonista ont es son paire, lo pichon respond totjorn "l'an près", en se fargant antau son nom. Margòt, de son costat, laissa son pichon a sa maire e se'n va ambe un ancian aimador amolaire.

Los garda vinha

Pichon Joan es educat per sa grand ambe de principis qui li son pròpis (enter autes, d'evitar la cortesia e l'umilitat per poder s'impausar). Ela vòl que Joan anga a l'escòla mes el se causís una autra dralha en s'entrainant a lançar de peiras ambe precision, o a lançar barròts dins las cambas de las lèbras. Coma i a pas pro de lèbras per s'entrainar, ensaja sus son ase qui cad de dolor e qui demora al sòl una estona. Quand se maina de çò qu'a fach, Joan ensaja de lo consolar e la bèstia se venja en i botant los sasbòts sul ventre e sus la gauta.

Dins lo contèxte d'aquèl aprentissatge, Joan explica al baron que :

"Un talent que nautres paisans negligeam pas gaire, e que, se non fai onor, ten profit, es de conóisser onte son los muscats d'un tel, las figas d'una tela, las pechas, las aubergeas de l'un e de l'autre, e de saupre surtot las oras onte poètz anar faire la tartalassa per los mases."

Per plan faire, Joan se provesís d'un siblet de garda vinha per se poder faire passar un d'eles e veire se i reponon o pas quand sibla. Mas un còp qu'es a raubar persecs dins l'òrt de Monsur Sestièr es près e estacat per un garda vinha qui se'n va cercar son mèstre en tot laissar Joan jos l'agach de son pichon filh. Aquèl aima fòrça lo siblet. Joan ne profita per i perpausar de i donar s'acceptar de se daissar estacar a sa plaça. O fan antau e alara Joan i daissar siblar e sibla el meteis çò qui fa arriba encara mai lèu Monsur Sestièr e lo garda vinha. Arribat lo premièr e prenent lo mainatge per lo panaire, Monsur Sestièr se botar a lo corregir. En vesent aquò, son paire ataca Sestièr e es lèu ajudat per un autre garda vinha. Assoman lor mèstre e fuejon e Joan passa de raubaire a temoenh e obtien quitament le plaça de garda vinha, e sons beneficis.

Monsur Sestièr e Garolha

Es alara que morís la grand de Joan : "Ma grand èra deganauda ; son enterrament me costet pas que quauques còps de picon dins un valat, e ieu seguèt l'enterraire, lo clrec e lo capelan."

En tornant a l'ostau e en cercant de que manjar, Joan tròbe un còfre onte sa grand aviá rescondut un tresòr fach ambe tròces daus "afars" de Truqueta. Joan lo torna rescondre e viu normalament per pas esvelhar cap de sopçon. Amorós de Babèu, la filha de Sestièr Joan la domanda a son paire. Aquèl, qui de la simpatia per el, i dich que caldriá qu'aguesse ua pichòta fortuna e i laissa tres ans. Es alara qu'òm apren que Garolha, una filha fòrça laida, es gròssa e, en mai d'aquò, ela declara que lo paire n'es Joan. Tres òmes l'agantan e lo s'emporton e, un còp lònh dau vilatge, un se presenta coma essent Quincarlòt, lo vielh amic de Truqueta. Explica a Joan que lo paire en veritat es Sestièr qui, sus son conselh, a promèsa ua dòta de mil escuts a Judit Garolha per se declarar en favor d'un autre, Joan dins aquèl cas. Aqueste es furiós mas Quincarlòt i explica que Garolha non poderà pas subreviure a l'acochament. En efèit, ela e lo pichon morisson sul còp e Joan, ric, s'apresta a esposar Babèu (qui es gròssa a son torn çò qui empachar Sestièr de se la denegar). Es per aquò que Joan cantava a la debuta de la narracion.

Lo roman se clava ambe una leçon de morala dau marqués : "[...]]tu m'as raconté la vie de cretaines gens et la tienne d'une manier assez amusante [...] je t'ai pourtant obligation d'avoir éclairci bien des doutes que j'avois sur le cartactère des paisans de ton espèce. Les malotrus ! qui diroit que sous les dehors de la simplicité la moins suspecte se cache , ils cachassent des moeurs aussi suspectes [...]

Bibliografia

• Fabre, Joan Batista. Istòria de Joan-l'an-près. Montpelhièr : Lo Libre Occitan, 1967. Ambe la redaccion de 1765.
• Le Roy ladurie, Emmenuel. L'argent, l'amour et la mort en pays d'oc. París : Seuil, 1980. Ambe la redaccion de 1756

Lengadòc