Etica

L' etica o morala es una branca de la filosofia, e una subbranca de l'axiologia, qu'estudia la natura de çò que se considera bon, adaptat o moralament corrècte. L'estudi de l'etica es subdividit en desparièrs tèmas, cal citar: la teoria de la valor, la metaetica, la teoria de la conducha e l'etica aplicada. Lo dilèma sus cossí cal agir sorgís per l'existéncia de la libertat de l'èsser uman, a la diferéncia dels animals qu'agisson sonque per instint e en respondent a d'estimulacions.

Disputas sus lo sieu caractèr

Lo papèr e la definicion de l'etica son estats controvertits al long de l'istòria:

• Los filosòfes creson qu'es una mena de sciéncia de la morala, encara que se poscan pas demostrar los sieus postulats

• Fòrça religions considèran que la etica es una branca de la teologia, doncas que las normas d'actuacion son prèviament dictadas per Dieu. La foncion de l'etica seriá aplicar aquelas normas a la vida quotidiana e extraire-ne de novèlas normas segon las circonstàncias

• En las sciéncias socialas, se crei que tota disciplina pòrta parelha la siá etica; per exemple l'economia a una etica determinada per los mejans per aténher los sòs, la siá aplicacion, las relacions laboralas...

• Per darrièr, i a qui es pas d'acòrd a restringir l'etica als èssers umans, per aquò parlan d'etologia

Istòria brèva

L'aparicion de l'etica aguèt luòc a l'encòp que d'autras *hitas? del desvolopament cerebral de l'òme, va ligada a l'autoconsciencia. La majoritat de culturas an un mite per explicar aquesta origina.

La filosofia occidentala dempuèi lo començament s'ocupèt de l'etica. Se remarcan, entre autras, los noms de Socrates o Aristotil. D'autras figuras considerablas al long del temps son Thomas Hobbes, Kant o Arthur Schopenhauer.

A l'ora d'ara l'etica es fòrça ligada al drech, doncas cada pas a un còrpus de leis que determinan çò que se pòt far e çò que se pòt pas far, amb las sancions conseqüentas. Las leis respondon totjorn a una concepcion determinada del ben e doncas l'istòria del drech e de l'etica son fòrça ligadas. Lo drech, ça que la, partís totjorn de normas concrètas (de leis), mentre que la reflexion teorica pòt concretizar o pas unes precèptes.

Teorias eticas

Segon lo centre de reflexion, las teorias eticas se pòdon amassar en tres blòcs:

• Determinadas teorias eticas cercan la fin: èsser erós, èsser bon, aténher la perfeccion, sauvar l'arma. Totas elas donan una seria de normas o passas per aténher la fin desirada. Exemples serián l'utilitarisme o los dètz manaments del cristianisme.
• Autras se fixan mai en las vertuts: las qualitats moralament desitjablas o bonas que li cal conrear a l'èsser uman. Platon o explicita pro clarament. Un exemple pas occidental seriá la doctrina de Confuci.
• Unas autras teorias se centran en la accion e lo déuer: jutjan s'aquò qu'òm fa es bon o es pas bon segon se s'adapta al que li pertocariá far. Kant es benlèu l'exponent maximal d'aquesta branca.

Totes aquestes sistèmas an de variantas segon se la fònt de la morala es dins lo pròpri subjècte o se ven dictada dempuèi fòra o segon se se parla de normas e jutjaments absoluts o relatius. En mai, s'acostuma a distinguir entre la morala individuala e la collectiva, la que cal adoptar per permetre la convivéncia (es çò que Jean-Jacques Rousseau nomenava "contracte social").