Insecta : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 49 : Linha 49 :


=== Sistèma circulatòri ===
=== Sistèma circulatòri ===

[[Fichièr:Therion circumflexum depositing an egg in Helicoverpa armigera 03.jpg|thumb|right|Goteta d'[[emolimfa]] sus una [[tòra]] atacada per una [[vèspa]].]]


Dins la màger part deis insèctes, lo [[sistèma circulatòri]] participa pas a la [[respiracion]]<ref>La [[familha (biologia)|familha]] dei ''[[Chironomidae]]'', {{formatnum:5000}} [[espècia (biologia)|espècias]] descrichas, es una excepcion importanta. D'efiech, sei [[larva]]s an d'[[emoglobina]] e lo sistèma circulatòri participa alora a la [[respiracion]].</ref>. Per lo rèsta, son ròtle es relativament classic (transpòrt dei nutriments, dei [[cellula (biologia)|cellulas]] [[sistèma immunitari|immunitàrias]], dei factors de [[coagulacion]]...). Es emplit d'un [[liquid]] verdenc, l'[[emolimfa]], que tèn un ròtle similar au [[sang]] e au liquid intersticiau dei [[vertebrat]]s. Sa circulacion es assegurat per divèrsei dispositius anatomics coma un vaissèu contractil dorsau, de diafragmas ò de [[còr]]s segondaris. Es contrarotlada per lo [[sistèma nerviós]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Alain Fraval, « Le système circulatoire », ''Insectes'', n° 166, 2012, pp. 27-29.</ref>.
Dins la màger part deis insèctes, lo [[sistèma circulatòri]] participa pas a la [[respiracion]]<ref>La [[familha (biologia)|familha]] dei ''[[Chironomidae]]'', {{formatnum:5000}} [[espècia (biologia)|espècias]] descrichas, es una excepcion importanta. D'efiech, sei [[larva]]s an d'[[emoglobina]] e lo sistèma circulatòri participa alora a la [[respiracion]].</ref>. Per lo rèsta, son ròtle es relativament classic (transpòrt dei nutriments, dei [[cellula (biologia)|cellulas]] [[sistèma immunitari|immunitàrias]], dei factors de [[coagulacion]]...). Es emplit d'un [[liquid]] verdenc, l'[[emolimfa]], que tèn un ròtle similar au [[sang]] e au liquid intersticiau dei [[vertebrat]]s. Sa circulacion es assegurat per divèrsei dispositius anatomics coma un vaissèu contractil dorsau, de diafragmas ò de [[còr]]s segondaris. Es contrarotlada per lo [[sistèma nerviós]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Alain Fraval, « Le système circulatoire », ''Insectes'', n° 166, 2012, pp. 27-29.</ref>.

Version del 12 setembre de 2022 a 18.14

Aquel article es pas acabat. Es en fasa d'escritura o de reconstruccion importanta.
i.) Son estat actual es provisòri, e se deu prendre amb prudéncia.
ii.) Una version melhorada es en preparacion e deuriá èsser disponibla dins pauc de temps.
iii.) Per ne seguir l'avançament o i participar, consultatz la pagina de discussion.
Divèrsas menas d'insèctes

Los insèctes, dits popularament, especialament los non voladors, babaus, barbauts, babòts, barbòts, barbòtas f., barbòus gasc., barbalòcs, cucas f. o papas f. (classa Insecta) son un grop màger d'artropòdes e lo grop animal pus divèrs e abondant sus tèrra, amb mai d'un milion d'espècias descritas—mai de la mitat de tots los organismes vius coneguts[1][2]—amb una estimacion d'espècias non descritas qu'atenh 30 000 000, que potencialament pòdon representar mai de 90% de las diferentas formas de vida sus lo planeta.[3] Los insèctes son presents dins a pauc près totes los environaments del planeta, levat dins los oceans, que i son pauc nombroses, un abitat dominat per un autre grop d'artropòdes, los crustacèus.

Istòria evolutiva e taxonomia

Istòria evolutiva

Taxonomia

Morfologia e sistèmas biologics

Anatomia

Sistèmas biologics

Sistèma nerviós

Lo sistèma nerviós d'un insècte es organizat a l'entorn de dos organs principaus. Lo premier es lo cervèu qu'es compausat de sièis segments fusionats amb un pareu de ganglions ò amb un grop de cellulas nerviosas situadas a l'exterior dau cervèu[4]. Lo segond es lo cordon nerviós ventrau que se tròba dins lo torax e dins leis uech premiers segments de l'abdomèn. Dins cada segment d'aquelei partidas, lo cordon es associat amb un pareu de ganglions[5].

Certaneis insèctes an de cellulas sensiblas a la dolor[6]. Pasmens, a l'ora d'ara, la natura de la traduccion d'aqueu sinhau dins lo sistèma nerviós de l'insècte es encara l'objècte de debat. En clar, es encara pas segur qu'un insècte pòsque ressentir la dolar d'un biais similar ai vertebrats. En revènge, la capacitat d'aprendissatge de certaneis insèctes es ben establida[7].

Sistèma digestiu

Article detalhat: Canau alimentari.

L'insècte utiliza lor sistèma digestiu per extraire de nutriments e d'autreis substàncias dins lor norridura. Aqueleis aliments son generalament manjats sota forma de macromoleculas complèxas compausadas de proteïnas, de sucres, de lipids e d'acids nucleïcs. Coma per lei vertebrats, l'objectiu dau sistèma digestiu deis insèctes es de descompausar lei macromoleculas en moleculas simplas, coma de sucres simples ò d'acids aminats, que pòdon èsser dirèctament utilizadas per lo metabolisme cellular.

Lo sistèma digestiu deis insèctes es constituït d'un tube lòng, dich lo canau alimentari, que va de la boca a l'anús. Es devesit en tres partidas principalas que son l'intestin anterior (stomodeum), l'intestin mejan (mesenteron) e l'intestin posterior (proctedeum)[8]. L'intestin anterior comença tre la boca e comprèn lei glandas salivàrias. Aquelei glandas libèran d'amilasas que permèton d'iniciar la digestion dei glucids. Lo rèsta d'aquela partida de l'intestin es subretot tapissat d'una mucosa protectritz que permet d'estocar d'aliments avans de lei transferir vèrs l'intestin mejan.

La màger part de la digestion a luòc dins l'intestin mejan. Per aquò, lo pareu dau canau alimentari i es cubèrt de microvillositats especializadas que produson divèrsei tipes d'enzims digestius[9]. L'intestin posterior permet de mesclar lei particulas alimentàrias non digeridas amb l'acid uric produch per l'organisme per formar de boletas fecalas. Aquela partida de l'intestin permet tanben d'aborbir la màger part de l'aiga encara contenguda dins lo mitan digestiu. Puei, lei boletas eissuchas son expulsadas per l'anús.

Sistèma reproductiu

Sistèma circulatòri

Goteta d'emolimfa sus una tòra atacada per una vèspa.

Dins la màger part deis insèctes, lo sistèma circulatòri participa pas a la respiracion[10]. Per lo rèsta, son ròtle es relativament classic (transpòrt dei nutriments, dei cellulas immunitàrias, dei factors de coagulacion...). Es emplit d'un liquid verdenc, l'emolimfa, que tèn un ròtle similar au sang e au liquid intersticiau dei vertebrats. Sa circulacion es assegurat per divèrsei dispositius anatomics coma un vaissèu contractil dorsau, de diafragmas ò de còrs segondaris. Es contrarotlada per lo sistèma nerviós[11].

Sistèma respiratòri

Lo sistèma respiratòri deis insèctes es constituït per d'invaginacions dau tegument, dichs traquèas, que forman un ret tubular que pòrta dirèctament l'oxigèn ai cellulas. Aquelei traquèas son dubèrtas sus l'exterior per d'estigmats generalament situats sus lo torax e l'abdomèn. De sistèmas de filtracion e de sarradura permèton de purificar l'aire e d'empachar l'intrada ò la sortida d'aiga[12]. En leis insèctes pauc actius, amb un metabolisme feble, la respiracion es passiva e a luòc unicament per difusion dei gas dins lei traquèas. En revènge, en leis insèctes actius ò de talha importanta, implica una activitat de contraccion de muscles de l'abdomèn e de cicles de dubertura e de sarradura deis estigmats[13].

Comportament e ecologia

Sens e comunicacion

Locomocion

Lo vòl

La marcha

La nada

Comportament sociau

Defensa e predacion

Parasitisme

Ròtles dins la pollinizacion

Annèxas

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias

  1.  [1]. ISBN 978-0-642-56850-2. 
  2. Threats to Global Biodiversity (Accessed December 2007
  3. Erwin;Terry L.;1982;Tropical forests: their richness in Coleoptera and other arthropod species;Coleopt. Bull.vol36 paginas74–75
  4. (en) P. J. Gullan e P. S. Cranston, The Insects: An Outline of Entomology, 3a edicion, Blackwell Publishing, 2005.
  5. Quauqueis insèctes actuaus seguisson pas aquela règla en causa de fenomèns evolutius de simplificacion de lor anatomia. Per exemple, lo cabridan europèu (Vespa crabo) an solament dos pareus de ganglions dins lo torax e tres dins l'abdomèn.
  6. (en) J. Tracey, R. I. Wilson, G. Laurent e S. Benzer, « Painless, a Drosophila gene essential for nociception », Cell, vol. 113, n°2, pp. 261–273.
  7. (en) Reuven Dukas, « Evolutionary Biology of Insect Learning », Annual Review of Entomology, vol. 53, n° 1, 2008, pp. 145-160.
  8. En certanei familhas d'insèctes, aquel esquèma presenta de modificacions importantas, consequéncias de l'evolucion.
  9. (en) James L. Nation, « Digestion », Insect Physiology and Biochemistry, CRC Press, 2001.
  10. La familha dei Chironomidae, 5 000 espècias descrichas, es una excepcion importanta. D'efiech, sei larvas an d'emoglobina e lo sistèma circulatòri participa alora a la respiracion.
  11. (fr) Alain Fraval, « Le système circulatoire », Insectes, n° 166, 2012, pp. 27-29.
  12. (en) R. F. Chapman, Stephen J. Simpson e Angela E. Douglas, The Insects. Structure and Function, Cambridge University Press, 2013, p. 501.
  13. (fr) Sandrine Heusser e Henri-Gabriel Dupuy, Atlas de biologie animale, Dunod, 2015, p. 87.

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Insecta.