Esclavatge

Fèrres d'esclau.

L'esclavatge (mot vengut d'esclau, del latin sclavus, manlevat al grèc bizantin σκλάβος qu'a probablament son origina dins lo nom de pòble Slav, çò es «eslau») es la condicion d'una persona que se tròba jol contraròtle o la dominacion d'una autra, contra sa volontat, obligada per la violéncia o d'autras formas de constrencha, per tal de la far trabalhar o de ne far comèrci, coma se foguèsse un animal. Dins lo sens estricte del mot, los esclaus son los que trabalhan per d'autres sens cap de remuneracion e qu'an pas cap de dreches. Lo mot ven del grèc bizantin sklábos.

La forma d'esclavatge qu'implica la proprietat legala de las personas es actualament proïbida dins totes los païses del mond. La Convencion sus l'Esclavatge promoguda per la Societat de las Nacions lo 25 de setembre de 1926 lo descriguèt coma "... l'estatut o condicion d'una persona qu'i s'exercisson mantun o totes los dreches de possession ...". Aital entendèm qu'un esclau es lo que pòt pas daissar o abandonar son patron, proprietari, cap, o contrarotlaire... sens una autorizacion explicita e que serà tornat a aqueste se s'esgara o s'escapa. Los patrons pòdon aver d'acòrds illicits amb la polícia o amb d'autras autoritats de lors païses, per encausa de lor condicion de personas ricas o possessoras de tèrras.

Istòria

L'Antiquitat

L'Antiquitat Auta

Mai d'un tèxte juridic descubèrt en Sumèr mòstra l'existéncia anciana de l'esclavatge, tre lo milleni IV avC. Lei presoniers de guèrra èran benlèu a l'origina dei premierei populacions servilas car, en cuneïfòrme, lei simbòls « esclau » e « estrangier » son identics. Pasmens, dins l'Antiquitat Auta, apareguèt lèu un fenomèn que demorèt frequent fins a l'Edat Mejana : d'òmes se vendèron elei meteissei o vendèron sa femna e seis enfants per pagar de deutes tròp importants. Aquel esclavatge per deute se tròba dins fòrça societats anticas (Egipte, Mesopotamia, Grècia...) ont es sovent un factor de tension sociala.

En Mesopotamia, l'estatut de l'esclau es definit per la lèi. Dins lo còdi Hammurabi, l'esclau a lo drech de tenir de bens, de far d'afaires e de se maridar amb una femna liura. L'afranquiment es possible per crompa de la libertat o per adopcion. Pasmens, dins lo periòde d'esclavatge, l'esclau es considerat coma un ben o una marchandisa (d'una valor identica a aquela d'un ase). Dins la societat itita, la situacion de l'esclau èra un pauc pus favorable. Èra considerat coma un èsser uman e mai se fasiá partida d'una classa sociala inferiora.

En Egipte, leis esclaus foguèron generalament pauc nombrós e fòrça qualificats. Formavan de còrs especializats (minaires, mercenaris, foncionaris...) au servici dau faraon, d'un temple o d'un personatge important de l'Estat. Dins la vau d'Indus, l'esclavatge sembla pus tardiu. Son aparicion seriá una consequéncia de l'invasion ariana vèrs 1500 avC. En Pèrsia, l'esclavatge paréis similar a aqueu de Mesopotamia. Pasmens, conoguèt una extension importanta amb l'unificacion de la region per Cir II e sei conquistas militaras.

L'esclavatge dins la Grècia Antica

L'esclavatge es probable present en Grècia dempuei 1200 avC. Son istòria es importanta car aguèt un ròtle sus fòrça societats ulterioras. Durant una premiera epòca, de l'invasion doriana au sègle V avC, lo nombre d'esclaus paréis feble. Coma en Egipte, leis esclaus semblan constituir un còrs especializat dins de pretzfachs sensibles coma l'entretenança dei vinhas o lo trabalh dins lei minas de Laurion. L'esclavatge per deute, la captura de presoniers de guèrra e lei tributs èran lei fònts principalas d'esclaus. Dins aquò, en Peloponés, lei populacions d'Ilotas au servici dei ciutadans espartencs avián un estatut identic a aqueu d'un esclau. Se cau egalament nòtar qu'en causa de tensions socialas importantas, l'esclavatge per deute foguèt enebit dins abòrd de ciutats-Estats. Per exemple, en Atenas, foguèt lo cas au sègle VI durant lei reformas mesas en plaça per Solon.

A la fin dau sègle V avC, lei guèrras intèrnas e de transformacions socialas entrainèron una aumentacion importanta de l'esclavatge. D'una maniera generala, lo trabalh venguèt rar dins lei minas, lei trabalhs publics e l'artesanat. Per exemple, la fortuna de Demostèn, ben coneguda gràcias a divèrsei documents, èra subretot constituida per d'esclaus capables de fabricar de cotèus. Dins l'agricultura, la man d'òbra remplacèt jamai totalament lo trabalh dei païsans liures mai poguèt representar una part considerabla dei trabalhaires agricòlas dins certanei regions, especialament en Atica.

L'estatut deis esclaus grècs li permetiá d'aver certanei drechs coma aqueu de recebre un salari, d'aver una certana forma de proprietat e de se maridar. En revènge, avián ges de drech politic o judiciari. Per exemple, lo testimoniatge d'un esclau èra pas acceptat per un tribunau. De mai, l'estatut d'un esclau grèc èra aqueu d'un ben. Lei condicions de vida d'aqueleis esclaus son mau conegudas. Semblan corrèctas en vila mai pus duras a la campanha e dins lei minas. Avián la possibilitat de crompar sa libertat, çò que sembla un mejan important per motivar seis esclaus de part dei mèstres.

Durant lo periòde ellenistic, lo nombre d'esclaus aumentèt. Pasmens, foguèron d'ara endavant concentrat dins lei grands domenis agricòlas. Aquò marquèt un periòde novèu car permetèt pauc a pauc ais esclaus de s'organizar. Durant la segonda mitat dau sègle II avC, aquò entraïnèt una multiplicacion dei revòutas.

La Roma Antica

Coma en Grècia, l'esclavatge dins la Roma Antica aguèt una influéncia importanta sus l'esclavatge en Euròpa durant lei sègles seguents. Totjorn coma en Grècia, lo nombre d'esclaus èra, a l'origina, fòrça feble. La màger part èran de presoniers de guèrra. Aquela origina explica l'aumentacion fòrta dau nombre d'esclaus a partir dau sègle II (Guèrras Punicas, Guèrra dei Gàllias...) e lo trabalh deis esclaus venguèt un aspècte centrau de l'economia romana.

D'efiech, tre lo sègle II avC, la man d'òbra servila remplacèt totalament lei trabalhaires liures dins fòrça tenements, especialament dins lo sud de la peninsula. Lo poder dei mèstres, sovent delegats a d'intendants, aviá ges de limit reau e lei condicions de vida deis esclaus agricòlas èran fòrça duras. Aquò favorizèt de revòutas coma aquela d'Espartac en 73-71 avC. Pasmens, l'organizacion militara dei Romans li permetèt de redurre aqueleis insureccions.

Durant l'Empèri, la situacion deis esclaus se melhorèt lentament. Au sègle I apC, leis esclaus avián sovent de condicions de vida superioras a aquelei dei ciutadans. Un nombre important de foncionaris o de conselhiers imperiaus èran d'esclaus. Leis afranquiments venguèron tanben pus frequents. La fin dei conquistas marquèt lo començament d'una transformacion de la sociologia deis esclaus. Venguts pus rars, èran pus costós e foguèron donc mai e mai utilizats per de pretzfachs qualificats. Se la populacion servila demorèt donc importanta fins au sègle IV apC, lei colons remplacèron pauc a pauc leis esclaus per lo trabalh agricòla.

L'Edat Mejana

L'evolucion de l'esclavatge dins l'Euròpa crestiana

L'afondrament de l'Empèri Roman e la conversion de la màger part d'Euròpa au cristianisme entraïnèt pas la disparicion de l'esclavatge sus lo continent. Per exemple, durant lo periòde carolingian, leis esclaus representavan benlèu 20% de la populacion de l'Empèri. La Glèisa èra un dei proprietaris d'esclaus pus importants. De mai, dins lei regions onte l'afranquiement èra recomandat, leis esclaus liberats devián demorar au servici de sei mèstres coma fòrça de trabalh. Ansin, la liberacion progressiva deis esclaus aguèt pauc d'efiechs sus lei condicions de vida realas dei populacions.

D'efiech, lo cristianisme aguèt pauc a pauc de dificultats per conciliar l'esclavatge amb son messatge egalitari. A partir dau sègle X, un sistèma novèu foguèt donc creat per remplaçar l'esclavatge. Dich servatge, èra basat sus una dependéncia personala e ereditari de l'individú envèrs un senhor. Dins lo quadre de la feudalitat, l'estatut dau sèrv èra ansin definida per un ensemble d'obligacions entre son senhor e eu. En particular, diferéncia importanta amb l'esclau, èra pas possible d'executar un sèrv sensa decision de justícia. En consequéncia, divèrsei lèis foguèron adoptats per enebir o limitar estrictament l'esclavatge en Euròpa. Per exemple, en 1315, lo rèi Loís X de França (1314-1316) enebiguèt l'esclavatge e son comèrci dins lo Reiaume de França.

Dins l'espaci bizantin, la situacion evolucionèt mens rapidament. L'esclavatge demorèt una fònt de foncionaris e de trabalhaires agricòlas. Aquò cambièt egalament lentament amb l'introduccion dei règlas de la feudalitat occidentala dins leis institucions imperialas. Durant aqueu periòde, leis Eslaus foguèron la fònt principala d'esclaus en Euròpa.

L'esclavatge dins l'espaci musulman

Coma lo cristianisme, l'islam assaièt d'introdurre quauquei limits a l'esclavatge sensa lo condamnar o l'enebir. D'efiech, l'Alcoran demanda de tractar seis esclaus amb umanitat e l'afranquiment es considerat coma una bòna accion per leis autoritats religiosas. L'enebiment de redurre un autre musulman en esclavatge èra tanben en teoria una maniera de'n limitar lo desvolopament. Pasmens, dins la realitat, aquò entraïnèt la mesa en plaça de mai d'un ret de comèrci internacionau destinat a importar d'esclaus per lei besonhs deis Estats musulmans.

D'efiech, dins fòrça Estats musulmans, la màger part dei militars e dei foncionaris èran d'esclaus. Lo comèrci d'esclaus venguèt donc una activitat importanta per lei pòrts de la Mar Mediterranèa (comptadors de Venècia o de Gènoa), de la Mar Negra o de la Mar Roja. Lo comèrci transsaharian foguèt tanben ben sostengut per aquelei trafegs. Leis Eslaus, lei Turcs e lei Negres foguèron lei populacions principalas qu'alimentèron lei mercats d'esclaus. Dins certanei cas, especialament aqueu dei Turcs, s'integrèron dins la societat musulmana e i prenguèron lo poder. Dins d'autrei cas, de revòutas violentas destruguèron mai d'una region. En particular, de 869 a 883, una insureccion en Iraq menèt a una demenicion importanta de l'esplecha deis esclaus negres dins lo mond arabi.

La tracha negriera

Lei precursors portugués

L'utilizacion massisa d'esclaus negres per d'Europèus comencèt a la fin de l'Edat Mejana. D'efiech, après la descubèrta o la presa d'illas desconegudas dins l'Ocean Atlantic (Canàrias, Madèira...), foguèt decidit d'i plantar de canas de sucre amb l'ajuda de marchands dau nòrd d'Euròpa. Pasmens, aqueleis illas mancavan de man d'òbra. Lei navegaires portugués explorant lo litorau african aguèron alora l'idèa d'i crompar d'esclaus. La premiera venda se debanèt en 1444, dirèctament en Portugau. Lèu, s'organizèt un ret de comptadors e de mercats africans per alimentar aqueu comèrci a destinacion deis Estats africans aguent besonh d'obriers agricòlas o de minaires e de la Peninsula Iberica. Dins aquò, lo nombre d'esclaus venduts èra encara limitat e la concurréncia èra viva entre crompaires car, tre 1472, lei Cortes de Lisbona assaièron d'impausar una reglementacion per donar la prioritat ai vendas dins lei plantacions portuguesas.

L'esplecha dei populacions amerindianas

Au començament dau sègle XVI, la conquista de territòris importants en America per leis Espanhòus entraïnèt la reduccion en esclavatge de fòrça populacions amerindianas. Pasmens, l'esplecha d'aquelei populacions foguèt complèxa car la difusion dau cristianisme, motiu oficiau de mai d'una expedicion de conquistadors, èra pauc compatibla amb l'esclavatge. De mai, lo contacte entre Europèus e Americans entraïnèt la formacion d'epidemias grèvas (variòla, senepion...) que decimèron lei populacions indigènas. En causa d'aquelei dificultats, lei formas organizadas de trabalh fòrçat mesas en plaça per leis Espanhòus (encomienda, repartimiento...) foguèron pas eficaças. Dins certanei regions, la persisténcia de resisténcias amerindianas foguèt tanben un problema suplementari car encoratjava lei revòutas.

En 1550-1551, a l'eissida de la Controvèrsia de Valladolid, lo clergat umanista, representat per Bartolomé Casaus, obtenguèt ansin l'enebiment estricte d'asservir lei populacions localas. Se l'encomienda demorèt en plaça, lei drechs dei colons foguèron, au mens en teoria, limitats. Pasmens, aqueu succès menèt a la generalizacion de la tracha negriera.

Lo comèrci triangular

Article detalhat: Comèrci triangular.

Lo comèrci triangular apareguèt dins la premiera mitat dau sègle XVI. Son principi es pron simple. Leis Europèus exportavan de produchs artesanaus en direccion deis Estats africans vendeires d'esclaus. Au contrari d'una opinion frequenta, lei produchs exportats èran de qualitat (armas de fuòc, metaus, otís, textils, joièus...) e lei negociacions èran pas totjorn simplas. En cambi, obtenián d'esclaus destinats ai plantacions o ai minas americanas. Puei, lei colonias exportavan de produchs coloniaus (sucre, tabat, cafè, cacau, metaus preciós...) en direccion d'Euròpa. Lei marchands que participavan a aqueu trafeg èran normalament especializats dins un tipe donat de trajècte. En particular, lo transpòrt d'esclaus demandava l'usatge d'un naviri especializat, lo negrier. En causa dei perilhs de la navegacion (tempèstas, corsaris...), dei riscs de revòutas e dei problemas sanitaris (epidemias dins lei negriers...), lei beneficis èran pas assegurats.

La captura deis esclaus en Africa foguèt mai que mai l'afaire dei sobeirans locaus. Pasmens, dins quauquei regions, especialament aquelei tenguts per lei Portugués e lei marchands arabis, de grops organizats èran capables d'organizar d'expedicions militaras destinadas a la captura d'abitants d'una region donada. L'origina deis esclaus e lei causas de l'asservissement èran fòrça variablas : presoniers de guèrra, raubament, pagament de tributs e d'impòsts, deutes, crimes, abandon o venda d'enfants, asservissement a la naissença e mai asservissement volontari. La part de cada origina èra tanben fòrça variabla segon lei comptadors. Lei condicions de captura e de transpòrt vèrs lei comptadors de venda son pauc conegudas levat dau cas d'Angòla. Dins aqueu país, 45 a 50% deis esclaus capturats morián lòng dau camin vèrs lo pòrt o dins lei presons en esperant l'arribada d'un crompaire.

Lo transpòrt entre Africa e America èra tanben una fònt important de mortalitat. D'efiech, lei naviris negriers èran sovent de naviris vièlhs. Lei captius èran estrictament gardats e susvelhats per empedir tota revòuta. Per maximizar lo profiech, lei cargaments èran tanben constituits de centenaus d'individús. En despiech de la preséncia de quantitats importantas de viures, leis malautiás èran frequentas (escorbut, paludisme...). Lei riscs tradicionaus de la navegacion èran tanben un problema regular (escuelhs, tempèstas...). Lo taus de mortalitat dau cargament èra donc sovent de 3% a 15%.

En America, leis esclaus èran mai que mai utilizats dins lei plantacions. Pus rarament, constituissián la man d'òbra principala dins lei minas. Un pichon elèit foguèt capable d'integrar l'administracion dei domenis (comptabilitat, logistica, susvelhança dau trabalh deis autreis esclaus...). Lei condicions de vida èran generalament duras amb de variacions. En Brasil, lo tractament deis esclaus èra fòrça dur e violent car per de rasons de proximitat amb Africa, èra mens costós de remplaçar un esclau defuntat per un esclau novèu. Dins leis autrei regions, lei mèstres avián au mens la volontat de favorizar la reproduccion que permetiá de trobar d'esclaus novèus. L'afranquiment èra possible mai rar.

Lo nombre de personas regardats per aqueu comèrci es parcialament conegut. De 1519 a 1867, au mens 11,06 milions d'esclaus foguèron transportats dins l'Ocean Atlantic. Pasmens, aquela chifra comprèn pas lo nombre d'individús tuats durant leis expedicions de captura o mòrts durant lo camin vèrs lo litorau. Lo nombre d'aquelei victimas es probable similar a aqueu dau nombre d'esclaus venduts dins lei comptadors europèus. Aquelei condicions entraïnèron de revòutas e, dins certanei cas, la formacion de comunautats d'esclaus en fugida, especialament dins la Seuva Amazonica e dins leis autrei seuvas tropicalas americanas. Lei pus importants evolucionèron per formar d'Estats coma en Surinam.

Lei temptativas de regulacion de l'esclavatge europèu

En despiech de sa generalizacion dins la màger part dei colonias, l'esclavatge foguèt pas acceptat per la totalitat deis opinions publicas europèas, compres dins lei mitans colonialistas. Una partida dau clergat crestian, dau movement umanista o dei filosòfs dei Lutz i demorèt ostila. Per exemple, dins lo cas francés, la lèi de 1315 qu'enebissiá l'esclavatge dins lo Reiaume foguèt pas abolida. En revènge, foguèt pas estenduda ai colonias.

Lo comèrci negrièr

Lo comèrci triangular serviguèt los interèsses economics de las coloniás americanas e foguèt la fondamenta del sistèma de produccion de las plantacions e mai de la creissença preindustriala en Euròpa. Aquí la rota que fasián las naus entre Anglatèrra, Portugal, Espanha e França cap a la Cariba, venguts de la còsta occidentala africana.

A partir de l'arribada sul continent american dels europèus e subretot la conquesta dels territòris, se dessenhèron de plans d'expansion que demandavan una man d'òbra bon mercat. A la debuta los primièrs esclaus foguèron los pòbles indigènas americans. Mas al cap d'un brieu, la legislacion espanhòla s'entreva plan aviat de la practica (gràcias als escriches de Bartolomé de las Casas e de l'Escòla de Salamanca), çò que faguèt que comencèron las "importacions", en considerar las personas coma de bens, de personas capturadas en Africa, que presentavan l'avantatge d'èsser mai resistents fisicament e mens vulnerables a las malautiás que las populacions autoctònas d'America. Aital se desvolopèt un comèrci que lèu deviá aténher una granda escala amb d'esclaus capturats en Africa: lo comèrci negrièr o Maafa.

A l'entorn del sègle XVII se produsiguèt un granda aumentacion del nombre d'esclaus per encausa de sa importància coma man d'òbra dins las explotacions agricòlas d'extension considerabla (sistèma de plantacions) en America del Nòrd, del Sud e, d'un biais mai pesuc encara, dins Cariba. Segon l'istorian britanic Eric Hobsbawm lo nombre d'esclaus africans transportats en America seriá d'un milion durant lo sègle XVI, de tres milions durant lo XVII e arribariá als sèt milions durant lo sègle XVIII, permetent una enòrma acumulacion de capital fàcia al desvolopament del capitalisme europèu durant la Revolucion industriala.

Fotografia d'un enfant esclau a Zanzibar. 'Lo castig d'un mèstre arab per una leugièra ofensa.' cap a 1890.

Aquest aument del comèrci negrièr foguèt acompanhat, dins la màger part dels cases, per una ideologia racista plan fòrta: los negres èran considerats coma d'èssers inferiors, èran assimilats frequentament a d'animals, sens poder èsser considerats subjèctes de drech e doncas considerats, juridicament, com a causas. Encara que especialament, lo debat èra inicialament en se los individús de raça negra an una arma umana, ja que en cas afirmatiu aquesta activitat seriá considerada illegala per la Glèisa, la quala causa portèt a un fort movement per afirmar que las gents de pèl negra an pas d'arma. Dins lo cas dels indigènas d'America s'èra decidit qu'avián una arma e alara podián pas venir esclaus. D'efièch èra costuma a planas plantacions d'explechar l'esclau jos de condicions sevèras que podián menar a la mòrt, ja que costava mens car de cromprar d'esclaus novèls que de melhorar sas condicions de vida. La font d'esclaus foguèt Africa, e l'Illa de Gorèa, colonia francesa, foguèt l'endrech precís qu'i s'establiguèt lo mercat d'esclaus, conegut tanben coma lo luòc sens retorn e ont se desseparavan d'un biais definitiu las familhas qu'èran desintegradas per l'esclavatge.

Parièirament los arabs mantenguèron un trafèc important d'esclaus africans, tant a travèrs de rotas que traversavan lo Sahara coma a travèrs de la còsta orientala d'Africa, en particular l'Isla de Zanzibar. Aqueste comèrci s'espandiguèt dempuèi lo sègle VII fins al sègle XX e arribèt a de proporcions similaras o superioras al comèrci negrièr de l'Atlantic.

Lo nombre de persones esclavadas desrabadas d'Africa fluctua, en foncion de las diferentas estimacions entre 10 e 28 milions de personas, encara que n'i a que parlan de 60 milions. Fins a 1850, almens 13 milions anèron a las colonias d'America, especialament America del Nòrd e la Cariba. E mai l'investigador Enrique Peregalli, calcula que caldriá ajustar un 25% de mòrts durant las capturas e un autre 25% durant lo viatge per l'Atlàntic. E mai se calcula que 17 milions foguèron venduts dins l'Índia, Orient Mejan e lo nòrd d'Africa.

Las principalas poténcias esclavatgistas que foguèron implicadas dins lo comèrci e transpòrt de personas esclavadas originàrias d'Africa a la Tracha Atlantica, serián segon d'estimacions:

• Estats Units / America del Nòrd britanica 1 775 000 dins lo nòrd e 3 950 000 dins las colonias del sud

• Portugal / Brasil 4 650 000

• Granda Bretanha 2 600 000

• Espanha 1 600 000

• França 1 250 000

• Païses Basses 500 000

• Danemarc 50 000

• Autres 50 000

La fin de l'esclavatge

L'abolicionisme, valent a dire l'oposicion politica e sociala a l'esclavatge, apareguèt pro rapidament aprèp que l'esclavatge venguèt una practica frequenta dins cèrtas societats, pasmens demorèt plan minoritari a la debuta. Aital l'intervencion del fraire Bartolomé de las Casas permetèt de liberar las populacions nadivas d'America de l'esclavatge, pasmenns la practica afèctet sulpic los pòbles africans, las victimas mai importantas de l'esclavatge. Durant lo sègle XVII, qualques grops religioses coma los quakers e d'autres condamnèron aquel tractament que consideravan contrari a l'etica crestiana e durant lo sègle XVIII los pensaires racionalistas del Sègle de las Luses critiquèron lo sistèma per sa violacion dels dreches de l'òme. Calguèt esperar pasmens la fin d'aquel sègle per veire aparéisser la fin de l'esclavatge dins divèrses païses (coma se pòt contemplar dins lo tablèu seguent per çò qu'es del continent american):

Bibliografia

•  {{{títol}}}. Larousse. ISBN 978-2-03-583785-1. 
•  {{{títol}}}. Cambridge. ISBN 0-674-81082-1.