Energia : Diferéncia entre lei versions
| Linha 16 : | Linha 16 : | ||
La premiera utilizacion dau tèrme energia dins son sens modèrna data probablament de [[1807]]. Foguèt l'òbra de [[Thomas Young (sabent)|Thomas Young]] ([[1773]]-[[1829]]) durant sei trabalhs sus l'estudi de la [[tension de superficia]]<ref>'''[[alemand|(de)]]''' Wilhelm Weber, « Elektrodynamische Massbestimmungen insbesondere über die Energie der Wechselwirkung », ''Abhandlungen der Mathematisch-Physischen Classe der königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften'', S. Hirzel, 1878, p. 650.</ref>. Puei, en [[1829]], [[Gaspard-Gustave de Coriolis]] ([[1792]]-[[1843]]) prepausèt la premiera descripcion modèrna de l'[[energia cinetica]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gaspard-Gustave de Coriolis, ''Du calcul de l'effet des machines, ou considérations sur l'emploi des moteurs et sur leur évaluation, pour servir d'introduction à l'étude spéciale des machines'', Carilian-Gœury, Libraire des corps royaux des ponts et chaussées et des mines, 1829.</ref><ref>Lo tèrme « energia cinetica » foguèt prepausat entre [[1849]] e [[1851]] per [[William Thomson, Lord Kelvin|lord Kelvin]] (Crosbie Smith e M. Norton Wise, ''Energy and Empire: A Biographical Study of Lord Kelvin'', Cambridge University Press, p. 866).</ref>. Aqueu trabalh foguèt seguit per la premiera definicion de l'[[energina potenciala]] donada per [[William Rankine]] ([[1820]]-[[1872]]) en [[1853]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Crosbie Smith, ''The Science of Energy – a Cultural History of Energy Physics in Victorian Britain'', The University of Chicago Press, 1998.</ref>. En parallèl, lo desvolopament de la termodinamica entraïnèt l'emergéncia de questions quant a la natura de la [[calor]] e, d'un biais pus generau, dei transferiments termics. Aquò durèt fins a la descubèrta d'un liame entre lo [[trabalh (fisica)|trabalh]] mecanic e la [[calor]] en [[1845]] per [[James Prescott Joule]] ([[1818]]-[[1889]]), descubèrta majora que permetèt de liar la [[mecanica (fisica)|mecanica]] e la [[termodinamica]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' « On the Mechanical Equivalent of Heat », ''Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science'', vol. 15, 1845.</ref>. |
La premiera utilizacion dau tèrme energia dins son sens modèrna data probablament de [[1807]]. Foguèt l'òbra de [[Thomas Young (sabent)|Thomas Young]] ([[1773]]-[[1829]]) durant sei trabalhs sus l'estudi de la [[tension de superficia]]<ref>'''[[alemand|(de)]]''' Wilhelm Weber, « Elektrodynamische Massbestimmungen insbesondere über die Energie der Wechselwirkung », ''Abhandlungen der Mathematisch-Physischen Classe der königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften'', S. Hirzel, 1878, p. 650.</ref>. Puei, en [[1829]], [[Gaspard-Gustave de Coriolis]] ([[1792]]-[[1843]]) prepausèt la premiera descripcion modèrna de l'[[energia cinetica]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gaspard-Gustave de Coriolis, ''Du calcul de l'effet des machines, ou considérations sur l'emploi des moteurs et sur leur évaluation, pour servir d'introduction à l'étude spéciale des machines'', Carilian-Gœury, Libraire des corps royaux des ponts et chaussées et des mines, 1829.</ref><ref>Lo tèrme « energia cinetica » foguèt prepausat entre [[1849]] e [[1851]] per [[William Thomson, Lord Kelvin|lord Kelvin]] (Crosbie Smith e M. Norton Wise, ''Energy and Empire: A Biographical Study of Lord Kelvin'', Cambridge University Press, p. 866).</ref>. Aqueu trabalh foguèt seguit per la premiera definicion de l'[[energina potenciala]] donada per [[William Rankine]] ([[1820]]-[[1872]]) en [[1853]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Crosbie Smith, ''The Science of Energy – a Cultural History of Energy Physics in Victorian Britain'', The University of Chicago Press, 1998.</ref>. En parallèl, lo desvolopament de la termodinamica entraïnèt l'emergéncia de questions quant a la natura de la [[calor]] e, d'un biais pus generau, dei transferiments termics. Aquò durèt fins a la descubèrta d'un liame entre lo [[trabalh (fisica)|trabalh]] mecanic e la [[calor]] en [[1845]] per [[James Prescott Joule]] ([[1818]]-[[1889]]), descubèrta majora que permetèt de liar la [[mecanica (fisica)|mecanica]] e la [[termodinamica]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' « On the Mechanical Equivalent of Heat », ''Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science'', vol. 15, 1845.</ref>. |
||
Aquela darriera disciplina foguèt un vector major d'avançada dins l'estudi de la nocion d'energia durant la segonda mitat dau sègle XIX. D'efiech, après la formalizacion de la premiera version de la [[conservacion de l'energia]] per [[William Thomson, Lord Kelvin|lord Kelvin]] ([[1824]]-[[1907]]), son aplicacion a la [[quimia]] permetèt de desvolopar d'explicacions energeticas dei procès quimics. [[Rudolf Clausius]] ([[1822]]-[[1888]]), [[Josiah Willard Gibbs]] ([[1839]]-[[1903]]) e [[Walther Nernst]] ([[1864]]-[[1941]]) foguèron leis actors principaus d'aqueu movement<ref>'''[[anglés|(en)]]''' L. P. Wheeler, ''Josiah Willard Gibbs, The History of a Great Mind'', Ox Bow Press, 1998.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Diana Kormos Barkan, ''Walther Nernst and the Transition to Modern Physical Science'', Cambridge University Press, 1998.</ref>. |
Aquela darriera disciplina foguèt un vector major d'avançada dins l'estudi de la nocion d'energia durant la segonda mitat dau sègle XIX. D'efiech, après la formalizacion de la premiera version de la [[conservacion de l'energia]] per [[William Thomson, Lord Kelvin|lord Kelvin]] ([[1824]]-[[1907]]), son aplicacion a la [[quimia]] permetèt de desvolopar d'explicacions energeticas dei procès quimics. [[Rudolf Clausius]] ([[1822]]-[[1888]]), [[Josiah Willard Gibbs]] ([[1839]]-[[1903]]) e [[Walther Nernst]] ([[1864]]-[[1941]]) foguèron leis actors principaus d'aqueu movement<ref>'''[[anglés|(en)]]''' L. P. Wheeler, ''Josiah Willard Gibbs, The History of a Great Mind'', Ox Bow Press, 1998.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Diana Kormos Barkan, ''Walther Nernst and the Transition to Modern Physical Science'', Cambridge University Press, 1998.</ref>. Aquò menèt tanben a la premiera definicion de l'[[entropia]], per [[Rudolf Clausius|Clausius]], e ai descubèrtas de [[Josef Stefan]] ([[1835]]-[[1893]]) sus lo [[raionament]] deis objèctes. |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
| Linha 28 : | Linha 28 : | ||
Fichièr:Lord Kelvin photograph.jpg|[[William Thomson, Lord Kelvin|William Thomson, lord Kelvin]] ([[1824]]-[[1907]]) |
Fichièr:Lord Kelvin photograph.jpg|[[William Thomson, Lord Kelvin|William Thomson, lord Kelvin]] ([[1824]]-[[1907]]) |
||
Fichièr:Clausius.jpg|[[Rudolf Clausius]] ([[1822]]-[[1888]]) |
Fichièr:Clausius.jpg|[[Rudolf Clausius]] ([[1822]]-[[1888]]) |
||
Fichièr:Jozef Stefan.jpg|[[Josef Stefan]] ([[1835]]-[[1893]]) |
|||
Fichièr:Josiah Willard Gibbs -from MMS-.jpg|[[Josiah Willard Gibbs]] ([[1839]]-[[1903]]) |
Fichièr:Josiah Willard Gibbs -from MMS-.jpg|[[Josiah Willard Gibbs]] ([[1839]]-[[1903]]) |
||
Fichièr:Walther Nernst 1900s.jpg|[[Walther Nernst]] ([[1864]]-[[1941]]) |
Fichièr:Walther Nernst 1900s.jpg|[[Walther Nernst]] ([[1864]]-[[1941]]) |
||
Version del 7 abril de 2022 a 17.36
L’energia es una grandor fisica caracteristica d'un sistèma fisic que garda la meteissa valor dins lo corrent de totei lei transformacions intèrnas d'aqueu sistèma e qu'exprimís sa capacitat de modificar l'estat d'autrei sistèmas. Son unitat dins lo sistèma internacionau es lo joule. Es una grandor importanta de la fisica car permet de descriure lei concèptes de trabalh e de calor.
La nocion modèrna d'energia es apareguda durant lo sègle XVII amb l'emergéncia de la mecanica newtoniana. N'existís plusors formas diferentas que son nombre pòu variar segon lei disciplinas consideradas. Entre lei pus frequentas, se pòu citar l'energia mecanica, l'energia quimica, l'energia intèrna, l'energia nucleara e l'energia electromagnetica. L'energia es tanben liada a la massa per la relacion famosa descubèrta per Albert Einstein : E = mc2.
Istòria
La nocion d'energia es apareguda durant l'Antiquitat dins lei trabalhs de filosòfs grècs coma Aristòtel (384-322 avC)[1]. Lo tèrme significava « activitat » ò « operacion ». S'escriviá ἐνέργεια que foguèt latinizat en energeia. Pasmens, dins la pensada grèga antica, èra un concèpte filosofic qualitatiu susceptible d'englobar d'idèas coma lo gaug ò lo plaser. Èra tanben vista coma una nocion en oposicion amb la « fòrça en poissança » (δύναμις / dýnamis).
La nocion modèrna d'energia foguèt probablament imaginada per lo sabent alemand Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) au començament dau sègle XVII durant lo periòde de mesa en plaça de la mecanica newtoniana. Suggeriguèt l'existéncia d'una vis viva, egala a mv2[2], e descurbiguèt lo principi de la conservacion de l'energia mecanica dins certanei sistèmas fisics[3]. Dins aquò, sei teorias foguèron presas dins de garolhas « nacionalistas » amb lei partisans dei teorias de René Descartes (1596-1650) en França e d'Isaac Newton (1642-1727) en Anglatèrra. Ansin, l'elèit scientific d'aquelei país negligiguèt lei trabalhs de Leibniz durant plusors decennis. Aquela situacion durèt fins ai trabalhs de traduccion d'Émilie du Châtelet (1706-1749) qu'introduguèt lei teorias newtonianas en França en integrant d'apòrts de Leibniz regardant l'energia[4]. De mai, formulèt tornarmai lo principi de la conservacion de l'energia mecanica dins certanei sistèmas e establiguèt una diferéncia clara entre l'energia – qu'èra totjorn dich « fòrça viva » – e la quantitat de movement.
La premiera utilizacion dau tèrme energia dins son sens modèrna data probablament de 1807. Foguèt l'òbra de Thomas Young (1773-1829) durant sei trabalhs sus l'estudi de la tension de superficia[5]. Puei, en 1829, Gaspard-Gustave de Coriolis (1792-1843) prepausèt la premiera descripcion modèrna de l'energia cinetica[6][7]. Aqueu trabalh foguèt seguit per la premiera definicion de l'energina potenciala donada per William Rankine (1820-1872) en 1853[8]. En parallèl, lo desvolopament de la termodinamica entraïnèt l'emergéncia de questions quant a la natura de la calor e, d'un biais pus generau, dei transferiments termics. Aquò durèt fins a la descubèrta d'un liame entre lo trabalh mecanic e la calor en 1845 per James Prescott Joule (1818-1889), descubèrta majora que permetèt de liar la mecanica e la termodinamica[9].
Aquela darriera disciplina foguèt un vector major d'avançada dins l'estudi de la nocion d'energia durant la segonda mitat dau sègle XIX. D'efiech, après la formalizacion de la premiera version de la conservacion de l'energia per lord Kelvin (1824-1907), son aplicacion a la quimia permetèt de desvolopar d'explicacions energeticas dei procès quimics. Rudolf Clausius (1822-1888), Josiah Willard Gibbs (1839-1903) e Walther Nernst (1864-1941) foguèron leis actors principaus d'aqueu movement[10][11]. Aquò menèt tanben a la premiera definicion de l'entropia, per Clausius, e ai descubèrtas de Josef Stefan (1835-1893) sus lo raionament deis objèctes.
.jpg)
Lei formas principalas d'energia
L'energia mecanica
L'energia quimica
L'energia intèrna
L'energia nucleara
L'energia electromagnetica
La conservacion de l'energia
Lei transferiments d'energia principaus
Lo trabalh
Lo raionament
La calor
Annèxas
Liames intèrnes
Bibliografia
- (en) G. N. Alekseev, Energy and Entropy, Mir Publishers, 1986.
- (en) Katalin Martinás, « Aristotelian Thermodynamics », Thermodynamics: history and philosophy: facts, trends, debates (Veszprém, Ongria 23–28 de julhet de 1990), pp. 285-303.
- (en) William John Macquorn Rankine, « On the general law of the transformation of energy », Proceedings of the Philosophical Society of Glasgow, vol. 3, n° 5, pp. 276–280.
- (en) H.J. Steffens, James Prescott Joule and the Concept of Energy, Watson, 1979.
Nòtas e referéncias
- ↑ (fr) Emmanuel Trépanier, « De l’imposition seconde du terme ἐνέργεια chez Aristote », Laval théologique et philosophique, vol. 39, n° 1, 1983, pp. 7-11.
- ↑ Es a dire lo doble de l'energia cinetica modèrna.
- ↑ (en) Roger Ariew e Daniel Garber (dir.), Leibniz: Philosophical Essays, Hackett, 1989, pp. 155-186.
- ↑ (fr) Mireille Touzery, « Émilie Du Châtelet, un passeur scientifique au XVIIIe siècle. D’Euclide à Leibniz », La revue pour l’histoire du CNRS, n° 21, 3 de julhet de 2008.
- ↑ (de) Wilhelm Weber, « Elektrodynamische Massbestimmungen insbesondere über die Energie der Wechselwirkung », Abhandlungen der Mathematisch-Physischen Classe der königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, S. Hirzel, 1878, p. 650.
- ↑ (fr) Gaspard-Gustave de Coriolis, Du calcul de l'effet des machines, ou considérations sur l'emploi des moteurs et sur leur évaluation, pour servir d'introduction à l'étude spéciale des machines, Carilian-Gœury, Libraire des corps royaux des ponts et chaussées et des mines, 1829.
- ↑ Lo tèrme « energia cinetica » foguèt prepausat entre 1849 e 1851 per lord Kelvin (Crosbie Smith e M. Norton Wise, Energy and Empire: A Biographical Study of Lord Kelvin, Cambridge University Press, p. 866).
- ↑ (en) Crosbie Smith, The Science of Energy – a Cultural History of Energy Physics in Victorian Britain, The University of Chicago Press, 1998.
- ↑ (en) « On the Mechanical Equivalent of Heat », Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science, vol. 15, 1845.
- ↑ (en) L. P. Wheeler, Josiah Willard Gibbs, The History of a Great Mind, Ox Bow Press, 1998.
- ↑ (en) Diana Kormos Barkan, Walther Nernst and the Transition to Modern Physical Science, Cambridge University Press, 1998.