Republica : Diferéncia entre lei versions
Cap resum de modificació |
|||
Linha 1 : | Linha 1 : | ||
{{1000 fondamentals}} |
{{1000 fondamentals}} |
||
{{Dialècte Provençau}} |
{{Dialècte Provençau}} |
||
Una '''republica''' es un sistèma de [[govèrn]] dins lo quau lo poder es exercit en vertut d'un [[Mandat politic|mandat]] conferit per lo [[Societat|còrs sociau]]. Apareguda durant l'[[Antiquitat]], es [[tradicion]]alament opausada a la [[monarquia]] e a sa transmission [[dinastia|dinastica]] dau poder. Pasmens, se fau nòtar que republica e [[democracia]] son pas sinonims car totei lei republicas son pas [[democracia|democraticas]]. De mai, pòu existir de sistèmas [[democracia|democratics]] dins d'autrei formas de [[govèrn]] ([[monarquia constitucionala]]...). |
|||
Dempuei lo sègle XX, la republica es la forma dominanta de [[govèrn]] dins lo mond. Ansin, en [[2021]], sus lei 197 [[país]] reconeguts per la comunautat internacionala, 152 èran de republicas<ref>Aqueu calcul intègra lei 193 [[país]] membres de l'[[ONU]], [[Vatican]] e [[Palestina]] (Estats observators ais [[ONU|Nacions Unidas]]) e leis [[Illas Cook]] e [[Niue]] (Estats associats amb [[Nòva Zelanda]]).</ref>. |
|||
== Istòria == |
== Istòria == |
Version del 13 març de 2022 a 10.36
Una republica es un sistèma de govèrn dins lo quau lo poder es exercit en vertut d'un mandat conferit per lo còrs sociau. Apareguda durant l'Antiquitat, es tradicionalament opausada a la monarquia e a sa transmission dinastica dau poder. Pasmens, se fau nòtar que republica e democracia son pas sinonims car totei lei republicas son pas democraticas. De mai, pòu existir de sistèmas democratics dins d'autrei formas de govèrn (monarquia constitucionala...).
Dempuei lo sègle XX, la republica es la forma dominanta de govèrn dins lo mond. Ansin, en 2021, sus lei 197 país reconeguts per la comunautat internacionala, 152 èran de republicas[1].
Istòria
De l'Antiquitat a l'Edat Mejana
L'utopia republicana
L'oposicion a la monarquia
Lei republicas modèrnas
Definicion e caracteristicas
Estructuras
Dins la màger part dei republicas modèrnas, existís un cap de l'Estat, que pòrta lo títol de president de la Republica, e un parlament. L'existéncia d'un cap dau govèrn es tanben frequenta en Euròpa, en Asia e en Africa. Segon lei drechs donats ai poders executiu e legislatiu, se parla de regims presidenciaus (Estats Units, republicas sud-americanas...), de regims semipresidenciaus (França...) ò de regims parlamentaris (Itàlia, Alemanha, Índia...).
Fòrça frequentas dins lo mond actuau, leis estructuras precedentas son relativament recentas. Dins lei premierei republicas, lo poder executiu èra generalament pas tengut per un individú unic. L'objectiu èra d'empachar l'instauracion d'una dictatura. Ansin, la Republica Romana èra dirigida per dos cònsols e per una assemblada poderosa. Lei republicas marchandas italianas avián sovent un dòga que sei poders èran equilibrats per un comitat de plusors membres. Per exemple, a Venècia, la realitat dau poder executiu èra largament tenguda per lo Conseu dei Dètz. Aqueu trach s'obsèrva encara dins lei republicas aguent d'institucions ancianas coma Soïssa e Sant Marin. Per de rasons particularas après lei Guèrras de Iogoslavia, es tanben aplicat en Bòsnia e Ercegovina.
Eleccion
Lei foncions ereditàrias èran pas raras dins lei republicas anticas e medievalas, especialament aquelei contrarotladas per l'aristocracia. Pasmens, d'un biais generau, lei republicas tènon un nombre fòrça importantas de foncions non ereditàrias. De mai, aquela tendància a pres pauc a pauc mai d'importància e lei pòstes ereditaris, venguts fòrça rars, son desenant considerats coma d'arcaïsmes mantenguts en plaça per la tradicion ò de signes de dictatura[2].
En l'abséncia de procès ereditaris, l'eleccion es sovent utilizada per designar lei caps e lei parlamentaris d'un Estat republican. Pasmens, au contrari d'una opinion frequentament admesa, aquò establís pas necessiàrament un regim democratic. D'efiech, durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana, la màger part dei republicas èran de regims aristocratics amb un drech de vòte limitat a un elèit pichon. Puei, durant lei sègles XVIII e XIX, lo vòte foguèt sovent limitat per un cens que permetiá de redurre lo còrs electorau a una minoritat aisada. Existiá tanben de sistèmas d'assembladas multiplas encargadas d'elegir lei membres deis assembladas de nivèu superior. Aquò permetiá de redurre fòrça l'influéncia dau sufragi universau. Aquelei trachs arcaïcs an desenant largament disparegut. Pasmens, pòdon encara s'observar dins certanei republicas modèrnas. Per exemple, es lo cas de l'eleccion dei senators en França ò dau president deis Estats Units.
Se fau nòtar que l'eleccion es pas lo mejan unic de designar lo titulari d'un pòste dins una republica. Dins certanei regims republicans, coma la Republica de Venècia ò la democracia atenenca, lo tiratge au sòrt èra utilizat per limitar leis efiechs de la corrupcion deis electors. Uei, aqueu sistèma es vengut rar mai perdura dins certaneis institucions especificas coma lei juradas. Certaneis assembladas constitucionalas son tanben de còps designats segon aqueu sistèma. Per exemple, foguèt lo cas en Islàndia en 2010.
Tipes principaus de republicas
Formas actualas
Republica liberala
Lo tèrme « republica liberala » es sovent confondut amb democracia liberala. Pasmens, i a una pichona nuança car certanei monarquias constitucionalas, per exemple lo Reiaume Unit ò Japon, son tanben classadas entre lei democracias liberalas. Lei republicas liberalas son d'Estats republicans aplicant lei principis de la democracia e dau liberalisme. Uei, es lo modèl dominant. Pasmens, dins lei fachs, en defòra d'Euròpa e deis Estats Units, lei republicas liberalas respectant la realitat d'aquelei principis son raras. D'efiech, dins plusors país africans ò sud-americans, lei sistèmas democratics e l'independéncia de la justícia son mai ò mens imperfèctes. Ansin, existís fòrça dictaturas que se presentan constitucionalament coma de republicas liberalas.
Republica populara
Lo tèrme « republica populara » designa generalament un Estat republican que se revendica pròche deis idèas socialistas ò comunistas. Istoricament, es associat ai republicas comunistas dau blòt sovietic durant la Guèrra Freja. Pasmens, foguèt tanben adoptat per lei republicas iogoslavas e per divèrsei país africans ò asiatics. Uei, se son usatge es vengut pus rar après la disparicion de l'Union Sovietica, China, la Corèa dau Nòrd, Laos, Argeria e Bangladèsh son totjorn oficialament de republicas popularas[3][4].
Aquelei país son generalament dominats per un sistèma de partit unic[5] e un govèrn centralizat e fòrt. Lei procès electoraus i son limitats e estrictament enquadrats. Ansin, dins fòrça cas, lei republicas popularas son consideradas coma de regims totalitaris. Pasmens, de republicas popularas democraticas existisson coma Bangladèsh qu'a conegut plusors alternàncias politicas dempuei son independéncia en 1971.
La Republica Bolivariana de Veneçuèla es sovent assimilada a una republica populara car es dirigida per un partit revolucionària.
Republica islamica
Lo tèrme « republica islamica » designa un Estat republican aguent donat un estatut legau a l'islam. Leis aplicacions concrètas son variablas : referéncia culturala, estatut de religion d'Estat protegit per la constitucion, aplicacion d'una partida ò de la totalitat de la lèi islamica... etc. Uei, quatre Estats son oficialament de republicas islamicas (Afganistan, Iran, Paquistan e Mauritània). Dins aquò, d'autrei republicas aràbias aplican de disposicions dau drech musulman sensa revendicar l'apelacion « republica islamica »[6].
Formas istoricas
Criticas
Annèxas
Liames intèrnes
Bibliografia
Nòtas e referéncias
- ↑ Aqueu calcul intègra lei 193 país membres de l'ONU, Vatican e Palestina (Estats observators ais Nacions Unidas) e leis Illas Cook e Niue (Estats associats amb Nòva Zelanda).
- ↑ Per exemple, es lo cas de la Corèa dau Nòrd onte, dempuei la fondacion de l'Estat, totei lei caps dau país son eissits de la meteissa familha.
- ↑ Dins lo cas d'Argeria, la denominacion oficiala es « Republica Argeriana Populara e Democratica ». Per la Corèa dau Nòrd, es « Republica Populara Democratica de Corèa ».
- ↑ En Euròpa, lei territòris secessionistas d'Ucraïna Orientala se considèran tanben coma de republicas popularas (Republica Populara de Lugansk e Republica Populara de Donetsk).
- ↑ Dins certanei republicas popularas, existís de partits politics segondaris « aliats » a un partit principau que domina la vida politica. Dins lei fachs, un tau sistèma es sovent assimilat a un regim de partit unic car lei « partits fraires » son principalament de relèus destinats a portar lo messatge governamentau dins de mitans particulars.
- ↑ La lèi islamica es tanben aplicada per lei monarquias absoludas de la region dau Golf Persic.