Fluvi Jaune : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 85 : Linha 85 :
=== Lo Fluvi Jaune dempuei 1938 ===
=== Lo Fluvi Jaune dempuei 1938 ===


Dempuei la fin de la [[Guèrra Civila Chinesa]] en [[1949]], lo Fluvi Jaune es estat l'objècte d'amainatjaments importants destinats a empedir d'inondacions novèlas e prelevar d'[[aiga]] per alimentar lei [[vila]]s e l'[[agricultura]] localas. Per aquò, foguèron bastidas 46 [[restanca]]s dins la vau mejana per regular lo [[debit]] e crear de resèrvas. En parallèl, la [[qualitat]] deis obratges de proteccion foguèt melhorada (contraròtle regular, estandardizacion... etc.). Lei [[restanca]]s pus importants permetèron tanben de desvolopar la produccion [[energia idraulica|idroelectrica]] amb una poissança installada dins lo bacin de 40 TWh/an dins leis [[ans 2010]].
Dempuei la fin de la [[Guèrra Civila Chinesa]] en [[1949]], lo Fluvi Jaune es estat l'objècte d'amainatjaments importants destinats a empedir d'inondacions novèlas e prelevar d'[[aiga]] per alimentar lei [[vila]]s e l'[[agricultura]] localas. Per aquò, foguèron bastidas 46 [[restanca]]s dins la vau mejana per regular lo [[debit]] e crear de resèrvas. En parallèl, la [[qualitat]] deis obratges de proteccion foguèt melhorada (contraròtle regular, estandardizacion... etc.). Lei [[restanca]]s pus importantas permetèron tanben de desvolopar la produccion [[energia idraulica|idroelectrica]] amb una poissança installada dins lo bacin de 40 TWh/an dins leis [[ans 2010]].


== Economia ==
== Economia ==

Version del 29 abril de 2021 a 07.52

Fluvi Jaune / Huanghe

Caracteristicas
Longor 5 464 km
Bacin ?
Bacin collector Huanghe
Debit mejan 2 571 m3⋅s-1
Riu
S'escampa dins Mar Jaune
Geografia
Païses traversats China

Lo Fluvi Jaune o Huanghe (chinés: 黃河 ) es per la longor lo segond fluvi de China après lo Yangzi e lo seisen al mond amb 5 464 km. Nais dins las Montanhas Bayan Har, dins la província chinesa de Qinghai situada a l'oèst de China, e raja a travèrs nòu províncias chinesas abans de se getar dins la Mar Jauna (Golf de Bohai). Lo bacin del Fluvi Jaune s'espandís per 1 900 km amb una extension nòrd-sud de 1 100 km. La superfícia totala del bacin es de 742,443 km2.

Etimologia

Geografia e idrologia

Topografia dau bacin dau Fluvi Jaune.

Fònts e cors

Per convencion, lo cors es devesit entre tres partidas. Lo cors superior se situa dins lei vaus dau Plan Tibetan onte se situa la fònt dau fluvi. Lo cors mejan comença a la sortida de Tibet e s'acaba a l'intrada dau Grand Plan de China dau Nòrd. Lo cors inferior se situa dins aqueu plan fins au Golf de Bohai.

Lei fònts e la vau superiora

Fotografia dau Fluvi Jaune dins de gòrgas situadas après la restanca de Longyangxia.

La fònt principala dau Fluvi Jaune es situada a 4 800 m dins lei Monts de Bayan Har, una cadena de montanhas dau nòrd-èst dau Plan Tibetan. Lo riu raja alora sus una distància de 350 km dins una vau relativament larga e plana que son altitud demenís lentament de 4 350 a 4 200 m. Es enquadrada per lei Monts Buqing au nòrd e per la cadena de Bayan Har au sud. Coma l'enclinason de la vau es febla, lo riu i a un traçat complèx amb plusors corbas. Se dirigís vèrs l'oèst per arribar ais lacs Gyaring e Ngoring que collèctan l'aiga eissit de divèrsei torrents e rius locaus.

Lo clima dins la premiera partida de la vau superiora dau Fluvi Jaune es eissuch, freg e ventós amb de precipitacions concentradas durant l'estiu. La vegetacion es de tipe aupenc ò estepic e la populacion es pauc nombrosa. Son activitat unica es lo norrigatge[1].

Après lo Lac Ngoring, lo riu quita lo Plan Tibetan en passant per un ensemble de gòrgas prefondas. Son cors es en partida dictat per la preséncia dei Monts de Kunlun, dei Monts Xiqing e dei Monts Min. La sortida dau Plan a luòc vèrs la vila de Lanzhou. Durant aqueu trajècte, lei regions traversadas presentan un clima similar a aqueu de la vau situada entre la fònt e lo Lac Gyaring (eissuch, freg e ventós). La populacion i es fòrça febla.

La vau mejana

Fotografia dau Fluvi Jaune a la fin de sa vau mejana.

La vau mejana dau Fluvi Jaune comença au nivèu de la vila de Heku. A una longor de 2 900 km. Travèrsa lo Plan de Loess e lo Plan d'Ordos segon una corba qu'es inicialament dirigida vèrs lo nòrd avans de virar vèrs l'èst e lo sud. L'aspècte dau fluvi varia fòrça dins aquelei regions. Pòu rajar dins de gòrgas prefondas e estrechas ò passar dins de plans clòts favorables a la formacion de corbas.

Constituïts de sediments arenós formats per lei glaciers imalaians durant lei darriers periòdes glaciaris, aquelei terrens son fòrça fresinós e aisament usats per l'aiga. La carga sedimentària aganta alora de valors fòrça importantas, de l'òrdre de 34 kg/m3 d'aiga[2]. Aqueu fenomèn es unic au sen dei fluvis majors de la planeta. En comparason, Colorado, que passa tanben dins de jaç geologics fragils, a una carga sedimentària de solament 10 kg/m3. Es renfòrçat per l'accion dei rius Wei, Luo e Jing que travèrsan tanben de regions de sediments glaciaris. Au totau, la quantitat totala de sediments transportats per lo Fluvi Jaune e seis afluents es estimada a 1,6 miliards de tonas cada an.

La vau bassa

La vau bassa dau Fluvi Jaune a actualament una longor de 700 km. Se situa dins lo Grand Plan de China dau Nòrd qu'es una region fòrça clòta formada per lei depaus sedimentaris drenats per lo fluvi. Lo procès a començat i a 25 milions d'ans. Lo traçat dau corrent d'aiga i es fòrça instable car la carga sedimentària entraïna la formacion de depaus que reauçan lentament lo fons[3]. La basa dau liech es ansin a una autor que se tròba 5 a 11 m au dessüs dei plans vesins[4]. En despiech de la construccion d'un important ret de levadas per canalizar lo riu, aquò es a l'origina d'inondacions grèvas que pòdon transformar lo traçat dau fluvi. Dins lei cas pus extrèms, lei bocas pòdon se desplaçar de plusors centenaus de quilomètres. Aqueu fenomèn, dich divagacions dau Fluvi Jaune, a fòrça marcat l'istòria de China.

Idrografia e inondacions

Animacion mostrant lei divagacions dau Fluvi Jaune entre 2278 avC e 1855 apC.
Article detalhat: Divagacions dau Fluvi Jaune.

Lo debit mejan dau Fluvi Jaune es de 2 571 m3/s mai, dins lei fachs, es marcat per de variacions importantas. Pòu demenir fins a 200 m3/s entre març e junh. Durant aqueu periòde, lei prelèvaments d'aiga mai e mai importants realizats dins lei regions bassas de la vau pòdon i entraïnar d'assecaments quasi complèts. En revènge, entre junh e setembre, durant la sason dei pluejas, lo debit pòu agantar 25 000 m3/s.

En causa d'aquelei variacions e de la diferéncia d'autor entre son liech e lei plans vesins, lo Fluvi Jaune conoís d'inondacions frequentas, importantas e murtrieras. Es ansin considerat coma un dei fluvis pus perilhós de la planeta e son istòria es jalonada de catastròfas grèvas qu'an cambiat lo traçat de sa partida bassa. En particular, l'emplaçament de son embocadura es susceptible de migrar au nòrd ò au sud de la Peninsula de Shandong. Entre leis inondacions pus murtrieras, se pòdon citar aquelei de 11 apC a l'origina de la casuda de la dinastia Xin, de 1034-1048 qu'entraïnèron la destruccion de la mitat de la produccion agricòla dei províncias septentrionalas de China, de 1344 que favorizèt la revòuta Ming còntra la dinastia Yuan, de 1642 que destruguèt Kaifeng (300 000 mòrts), de 1887 que tuèt entre 900 000 e 2 000 000 d'abitants, de 1931 que tuèt entre un e quatre milions de personas e de 1938 que tuèt entre 500 000 e 900 000 abitants.

Lei causas d'aquelei catastròfas son pas totjorn naturalas. D'efiech, la rompedura volontària dei levadas dau Fluvi Jaune foguèt utilizada mai d'un còp per arrestar una invasion militara ò redurre una insureccion.

Istòria

Formacion

L'aparicion dau Fluvi Jaune es una consequéncia de la formacion d'Imalaia e dau Plan Tibetan en seguida de la collision entre Índia e Eurasia. Dèu datar de 25 Ma car es probablament parallèla a la formacion dau Grand Plan de China dau Nòrd qu'es constituït dei depaus sedimentaris drenats per lo fluvi. Sa longor a conegut de variacions importantas en causa dei movements dei glaciers imalaians, de l'avançada dei depaus d'alluvions e dei cambiaments de liech dau riu.

De la Preïstòria a l'Edat Mejana

La vau mejana dau Fluvi Jaune es la region d'aparicion dei premierei civilizacions chinesas. D'efiech, leis alluvions de la region de Loess son un terren fòrça favorable a l'agricultura e l'endrech veguèt lo desvolopament dei culturas Xia (2100-1600 avC) e Shang (1600-1046 avC). Divèrsei documents permèton de precisar lo percors dau fluvi durant l'Antiquitat. En particular, mencionan au mens tres cambiaments majors de son traçat en 602 avC, en 11 apC e en 70 apC. Mòstran tanben que lo sabotatge dei levadas per entraïnar d'inondacions èra ja una practica frequenta, especialament durant lei conflictes entre leis Reiaumes Combatents (sègles V-III avC).

De l'Edat Mejana ais inondacions deis ans 1930

Pintura datada dau periòde 1160-1225 que mòstra una inondacion causada per una rompedura dei levadas dau Fluvi Jaune.
Representacion dau Fluvi Jaune datant de la dinastia Qing.
Fotografia de l'inondacion de 1931.

De l'Edat Mejana a la premiera mitat dau sègle XX, lei documents chinés permèton de seguir leis inondacions e lei desplaçaments dau fluvi. De mai, plusors armadas chinesas contunièron de rompre volontàriament lei levadas en despiech d'una temptativa dau Tractat de Shanyuan (1004-1005) per enebir aquela tactica. Aquò empediguèt pas lei catastròfas. En 1034, un molon de brancas e de curum bloquèt lo rajament de l'aiga e entraïnèt la formacion de tres corrents d'aiga diferents que ravatjèron lei regions de Dezhu e Bozhu. Lei Song mobilizèron 135 000 obriers e soudats per assaiar de restaurar lei levadas avans de renonciar en 1041. Finalament, la situacion s'estabilizèt en 1048 après una inondacion novèla.

Passant dins lei regions pus septentrionalas dau Grand Plan, aqueu percors foguèt modificat en 1128 quand leis armadas Song destruguèron lei levadas de la riba sud per blocar l'avança dei Jin. Aquò causèt un desastre considerable marcat per lo premier desplaçament, enregistrat dins l'istòria, dei bocas dau fluvi au sud de la Peninsula de Shandong. Aquò aguèt de consequéncias sus lo riu Huai He que veguèt son trajècte desplaçat vèrs lo sud per lei depaus sedimentaris en 1194. Aquelei transformacions conoguèron d'evolucions suplementàrias amb una inondacion majora en 1344 que menèt a la mesa en plaça d'una traçat fòrça meridionau. La dinastia Yuan mobilizèt de ressorsas importantas per reparar lei levadas mai lei condicions de trabalh entraïnèron una revòuta que s'acabèt per la presa dau poder dei Ming. Après una venguda deis aigas novèla en 1391, d'importants chantiers dirigits per l'eunuc Li Xing estabilizèron lo fluvi en 1494. En despiech de plusors inondacions grèvas durant lo sègle XVI[5], lo Fluvi Jaune se mantenguèt mai ò mens dins la region definida en 1344.

Au sègle XVII, una venguda deis aigas fòrça grèva foguèt entraïnada per lei tropas Ming en 1642 per véncer la resisténcia d'una insureccion païsana que teniá la vila de Kaifeng. L'inondacion entraïnèt la mòrt de 300 000 abitants sus 378 000. L'èx-capitala imperiala foguèt abandonada durant 20 ans avans d'èsser tornarmai destrucha dins leis ans 1840.[6]. D'efiech, lo periòde 1840-1850 veguèt una multiplicacion deis inondacions majoras. En particular, aquela de 1851-1855 entraïnèt lo retorn de l'embocadura au nòrd de la Peninsula de Shandong.

Lei darriereis inondacions majoras dau Fluvi Jaune se debanèron durant leis ans 1930. En 1931, la conjugason de tombadas de nèu excepcionalas e lo passatge de sèt ciclòns tropicaus engendrèron una montada deis aigas que durèt de julhet a octòbre tocant un territòri de 122 000 km². Divèrseis epidèmias agravèron la situacion e menèron a un bilanç uman estimat entre un e quatre milions de mòrts. Sèt ans pus tard, foguèt lei tropas nacionalistas de Chiang Kai-shek que destruguèron plusors levadas per empedir l'armada japonesa d'ocupar la vila de Zhengzhu. L'inondacion destruguèt una zòna de 54 000 km² e tuèt 500 000 a 900 000 personas.

Lo Fluvi Jaune dempuei 1938

Dempuei la fin de la Guèrra Civila Chinesa en 1949, lo Fluvi Jaune es estat l'objècte d'amainatjaments importants destinats a empedir d'inondacions novèlas e prelevar d'aiga per alimentar lei vilas e l'agricultura localas. Per aquò, foguèron bastidas 46 restancas dins la vau mejana per regular lo debit e crear de resèrvas. En parallèl, la qualitat deis obratges de proteccion foguèt melhorada (contraròtle regular, estandardizacion... etc.). Lei restancas pus importantas permetèron tanben de desvolopar la produccion idroelectrica amb una poissança installada dins lo bacin de 40 TWh/an dins leis ans 2010.

Economia

Ecologia

Annèxs

Liames intèrnes

Bibliografia

  • (fr) Initiatives pour l'avenir des grands fleuves, Fiche synoptique « Fleuve Jaune », consultada lo 27 d'abriu de 2021, [1].

Nòtas e referéncias

  1. (en) Hu Guangyin, Yu Lupeng, Dong Zhibao, Jin Huijun, Luo Dongliang, Wang Yixuan e Lai ZhongPing, « Holocene aeolian activity in the Headwater Region of the Yellow River, Northeast Tibet Plateau, China: A first approach by using OSL-dating », Catena, vol. 149,‎ 2012, pp. 150-157.
  2. (en) T.R. Tregear, A Geography of China, 1965, pp. 218-219.
  3. Aperaquí 75% dei sediments drenats per lo fluvi arriban pas a la mar.
  4. Lei diferéncias d'autor pus importantas (13 a 20 m) se tròban dins la region de Kaifeng.
  5. Lei pus importantas aguèron luòc en 1526, 1534, 1558 e 1587.
  6. (en) Xu Xin, The Jews of Kaifeng. China: History, Culture, and Religion, Ktav Publishing Inc, 2003, p. 47.