Guyana

Guyana
Co-operative Republic of Guyana
Devisa: One People, One Nation, One Destiny
Administracion
Capitala	Georgetown 6° 46′ N, 58° 10′ O
President Primièr ministre	David Granger Moses Nagamootoo
Geografia
Vila principala	Georgetown
• Totala	214,970 km²
• Aiga (%)	, % %
Punt culminant	Mont Roraima
Demografia
• Totala	786,391 ab. (2018)
Istòria
Independéncia	Reialme Unit
26 de mai de 1966
Autras informacions
Indicatiu telefonic	+ 592
ISO 3166	GY
Domeni internet	.gy

Guyana es un país al nòrd de l'America del Sud que confronta Surinam a l'èst, Brasil al sud e Veneçuèla a l'oèst. Al nòrd es bordat per la Mar Cariba. Sa capitala es la vila de Georgetown.

Lo gentilici es guyanés -esa.

Istòria

Periòde coloniau

Lo periòde olandés

L'istòria de Guyana avans l'arribada deis Europèus es quasi desconeguda en causa de l'abséncia de documents escrichs. A l'epòca dau « contacte », leis explorators i trobèron d'Arawaks e de Caribes. Descubèrta en 1498 per Cristòl Colomb, la region interessèt pas leis Europèus durant lo sègle XVI en causa de son clima ostil.

Leis Olandés i fondèron finalament lei colonias d'Essequibo en 1616 e de Berbice en 1627. Pasmens, sa prioritat èra la conquista dei colonias portuguesa de Brasil e se concentrèron sus la region qu'après son expulsion definitiva de Recife en 1654. I desvolopèron la produccion de sucre e crompèron la colonia anglesa vesina establida lòng dei bòcas dau riu Surinam. Per trobar la man d'òbra necessària au foncionament dei plantacions de cana de sucre, lei colons utilizèron d'esclaus indians puei africans. Aquò entraïnèt de revòutas servilas recurrentas e, tre leis annadas 1650, la formacion d'importantei comunautats d'esclaus marrons dins lei seuvas dei regions interioras, especialament sus lo territòri dau Surinam actuau.

Lo periòde britanic

En 1790, la populacion dei colonias olandesas de la Guaiana Olanesa èran de 56 000 abitants (94% d'esclaus). Sièis ans pus tard, dins l'enquastre dei Guèrras Revolucionàrias, lei Britanics ocupèron lei Guaianas Olandesas e Francesas. Lei gardèron fins a 1802 e lei conquistèron tornarmai un an pus tard. Aqueu còp, gardèron la mitat occidentala de la Guaiana Olanesa que formèt desenant la Guaiana Britanica.

Après l'abolicion de l'esclavatge, la colonia deguèt trobar una man d'òbra novèla e leis autoritats favorizèron l'imigracion d'Indians — deis Índias — entraïnant una importanta creissença demografica. En 1880, i aviá 250 000 abitants dins la colonia e 25% èra d'origina indiana. Aquò permetèt lo mantenement de la produccion sucrièra que demorèt lo còr de l'economia.

En 1841, la Guaiana Britanica recebèt una administracion pròpria. En 1928, aquò foguèt completat per una constitucion e l'introduccion d'un sufragi censitari. Puei, una segonda constitucion instaurèt lo sufragi universau e donèt una certana autonòmia politica a la colonia. Dos partits politics dominèron alora la vida politica locala : lo Partit Progressista Populara (PPP) de Cheddi Jagan d'inspiracion comunista e sostengut per leis Indians e lo Congrès Nacionau dau Pòble (PNC) de Forbes Burnham sostengut per lei Negres.

Lo PPP ganhèt leis eleccions de 1957 e de 1961. Pasmens, la politica progressista de Cheddi Jagan suscitèt d'oposicions importantas, sostengudas per la CIA. En 1963-1964, lo país foguèt ansin tocat per d'esmogudas grèvas fomentadas per leis Estatsunidencs e per Burnham. Aquò permetèt la victòria dau PNC ais eleccions de 1964. Dos ans pus tard, lo Reiaume Unit donèt l'independéncia au país.

Lo Guyana independent

Après l'independéncia, Forbes Burnham dirigiguèt lo país d'un biais autoritari e ganhèt leis eleccions sucessivas gràcias a de fraudas massivas. En 1970, transformèt lo país en « republica cooperativa » mai sei nacionalizacions dei sectors de la produccion de baucita e de sucre s'acabèron per de catastròfas economicas. En mai d'aquò, la corupcion se generalizèt au sen de l'administracion.

A sa mòrt en 1985, Desmond Hoyte li succediguèt e decidiguèt de liberalizar tornarmai l'economia e la vida politica dau país. Sota la pression de Washington e de Londres, foguèt obligat d'abandonar lei practicas electoralas fraudulosas dau regime. En 1992, Cheddi Jagan e lo PPP, venguts sociaus-democratas, tornèron ganhar leis eleccions. Moriguèt en 1997 mai son partit contunia de ganhar leis eleccions. Pasmens, dèu faciar l'ostilitat dau PNC qu'adoptèt en 2002-2003 una politica d'oposicion fòrça dura per destabilizar lo govèrn. Lo país contunia de faciar una situacion economica malaisada (dependéncia ai matèrias premieras, violéncias politicas, catastròfas naturalas e tensions ambé Surinam a prepaus dau traçat de la frontiera).

Politica

Guyana es una republica parlamentària. Lo president es pas elegit dirèctament per la populacion: los partits politics designan un líder, que serà lo president se lo partit ganha las eleccions legislativas.

Lo Parlament a una cambra de 65 membres, 53 elegits de forma proporcionala, e 12 elegits dins los conselhs regionals.

Geografia

Relèu de Guyana.

En se trobant sus la linha de l'Eqüator, Guyana a un clima tropical e de temperaturas que vàrian pas fòrça a l'entorn de l'an. L'an a, en general, doas sasons de pluèja, de decembre al començament de febrièr e de la fin d'abril a intervengudi d'agost.

Lo país pòt èsser dividit en 4 regions naturalas: la plana del litoral, seguida per una region de monts d'arena blanca e d'argila que concentra las ressorsas mineralas del país, la region del bòsc tropical al centre, e la savana al sud.

Lo punt pus naut del país es lo Mont Roraima, situat dins la frontièra amb Brasil e Veneçuèla, a 2739,3 m d'altitud.

Economia

De veire: Economia de Guyana