Sègle X

../.. | sègle VIII | sègle IX | sègle X | sègle XI | sègle XII | ../..

Istòria

901 : revirada d'una incursion ongresa còntra lo nòrd d'Itàlia. La multiplicacion d'aqueleis expedicions entraïnèt de discussions entre sobeirans occidentaus per formar una aliança comuna còntra leis Ongrés.
902 : acabament de la conquista de Sicília per leis Arabes. En revènge, en Anatolia Orientala, lei Bizantins capitèron de conquistar divèrsei territòris.
902-904 : trèbols importants en Siria en causa de la revòuta dei Carmatas, una sècta inspirada per lo kharigisme (→ 907].
904 : importanta desfacha bizantina amb la presa de Tessalonica per lo pirata grèc Leon de Trípols que capturèt 22 000 abitants e 60 naviris.
904-905 : aprofichant de trèbols intèrnes grèus, leis armadas abbassidas reconquistèron l'Egipte dei Tulunides.
907 : incursions dau Rus' de Kiev còntra Constantinòble. Lei Bizantins acceptèron de pagar un tribut important per defugir una ataca novèla (→ 911).
907 : importanta victòria ongresa còntra lei Francs a la batalha de Bratislava. Arrestèt l'expansion dei Francs vèrs l'èst durant 50 ans e permetèt ais Ongrés d'organizar liurament seis incursions còntra lei regions francas.
908 : mòrt dau califa Al-Muktafi qu'es considerat coma lo darrier califa de la dinastia abbassida aguent un poder reau avans la renaissença dau Califat au sègle XII. Foguèt remplaçat per Al-Muqtadir, un enfant plaçat sota la direccion d'una regéncia.

Article detalhat: Califat Fatimida.

909 : en Magrèb Orientau, presa de Raqqada, capitala deis Aglabidas, per lo cap religiós chiita Ubayd Allah al-Mahdi. Lo venceire fondèt lo Califat Fatimida (→ 911).
910 : batalha de Lechfeld que s'acabèt amb una importanta victòria ongresa còntra lei tropas de la Francia Orientala. Per empedir d'autreis incursions, lo rèi Loís l'Enfant deguèt acceptar lo pagament d'un tribut anuau.
911 : incursion probabla dau Rus' de Kiev còntra la region de Constantinòble. De negociacions permetèron de conclure un acòrdi comerciau amb lei Bizantins. Respectat per lei dos partits, foguèt a l'origina de relacions bònas entre lei dos pòbles fins au sègle XIII.
911 : en Magrèb, descubèrta de divèrsei complòts dirigits còntra lo califa Ubayd Allah al-Mahdi. Aquò li permetèt de purgar l'aristocracia e de pacificar la region.
911-912 : revirada d'una expedicion bizantina còntra Creta. Durant sa retirada, la flòta subiguèt de pèrdas en causa d'una ataca menada per Leon de Trípols e Damian de Tir.
912 : dins la Peninsula Iberica, lei tropas dau Reiaume deis Astúrias capitèron de desplaçar la frontiera amb Al-Andalús lòng dau riu Douro. La capitala foguèt transferida a Leon.
912 : mòrt de l'emperaire bizantin Leon VI l'Avisat (çò qu'entraïnèt l'abandon de l'expedicion de Creta). Son successor, Alexandre, refusèt de mantenir lo tribut anuau pagat ai Bulgars entraïnant una guèrra novèla (→ 913).
913-914 : mòrt de l'emperaire bizantin Alexandre que foguèt remplaçat per son nebòt Constantin VII. Una regéncia foguèt organizat e de negociacions permetèron de restablir la patz amb lei Bulgars. Pasmens, lei condicions foguèron duras amb l'obligacion de coronar emperaire lo rèi bulgar Simeon I^èr. Fòrça impopular, aqueu tractat permetèt a Zoe Carbonopsina, maire de Constantin VII, d'eliminar la regéncia e de prendre lo poder. Decidèt de reprendre la guèrra còntra lei Bulgars (→ 917).
913-915 : revirada d'una campanha fatimida còntra Egipte Abbassida. Dins aquò, lei Fatimidas capitèron de mantenir sei posicions en Cirenaïca.
914-917 : guèrra entre Bizantins e Bulgars. Largament batuts, lei Bizantins deguèron concedir de privilègis economics importants a seis adversaris.
916-917 : aprofichant lei dificultats intèrnas de Francia Orientala, leis Ongrés menèron divèrseis incursions dins lo reiaume pilhant Brema, Amborg e Basilèa.
Segonda mitat dau sègle X : abandon definitiu dei ciutats-estats maias de Tikal e de Calakmul.

Cultura

Sègle X : periòde probable de la redaccion dau conjur Tomida femina qu'es l'òbra pus anciana ben identificada coma escricha en occitan.

Sciéncias e tecnicas

v. 900 : desvolopament de l'algèbra d'Al-Khwarizmi per lo matematician egipcian Abu Kamil que tractèt de poissanças superioras a 2.
v. 900-930 : descripcion de la variòla e dau senepion per lo sabent iranian Al-Razi. Aquò permetèt de destriar lei doas malautiás.
v. 900-930 : critica de la teoria deis umors de Galian per Al-Razi.
v. 912 : redaccion d'un tractat sus l'engordiment dei membres per lo mètge arabe Qusta ibn Luqa.
912 : mòrt dau sabent arabe Ahmad ibn Yusuf, autor de recèrcas sus lei relacions de proporcionalitat e sus de questions liadas ais impòsts.
v. 920 : descubèrta dei principis matematics dau foncionament de l'astrolabi per lo sabent arabe Al-Battani.
v. 925 : tractat d'Al-Farabi sus la musicoterapia.
v. 932 : descripcion de la fèbre dau paludisme per lo mètge judieu Isaac ben Solomon.
v. 950-979 : redaccion de tractats regardant la geriatria e lei trèbols dau som per lo mètge arabe Ibn Al Jazzar.
969 : trabalh sus la trisecccion d'un angle dau matematician iranian Al-Sijzi.
976-977 : fabricacion d'un relòtge astronomic mecanic utilizant dau mercuri liquid per mòure una ròda de palas per lo Chinés Zhang Sixun.
v. 979-984 : descubèrta d'una lèi sus la refraccion de la lutz per lo Chinés Zhang Sixun.
v. 990 : introduccion de la nocion d'abac en Euròpa per lo sabent occitan Gerbèrt d'Orlhac.
994 : descubèrta de la demenicion de l'enclinason de l'aisse de rotacion de la Tèrra per l'astronòm iranian Al-Khujandi.

Decès

• Abu Kamil, matematician arabe.
• Ahmad ibn Yusuf, matematician arabe.
• Al-Battani, sabent arabe.
• Alexandre, emperaire bizantin.
• Al-Farabi, filosòf iranian.
• Al-Khujandi, astronòm iranian.
• Al-Muktafi, califa abbassida.
• Al-Muqtadir, califa abbassida.
• Al-Razi, sabent iranian.
• Al-Sijzi, matematician iranian.
• Constantin VII, emperaire bizantin.
• Ibn Al Jazzar, mètge arabe.
• Isaac ben Solomon, mètge judieu.
• Leon VI l'Avisat, emperaire bizantin.
• Leon de Trípols, pirata grèc.
• Leon lo Diague, istorian bizantin.
• Loís IV de Germania, rèi de Francia Orientala.
• Munis al-Muzaffar, emir abbassida.
• Muhammad Sulayman, generau arabe.
• Qusta ibn Luqa, mètge arabe.
• Simeon I^èr, emperaire de Bulgaria.
• Simeon Metafrastes, istorian bizantin.
• Ubayd Allah al-Mahdi, califa fatimida.
• Ubayd Allah ibn Sulayman, visir abbassida.
• Zhang Sixun, astronòm chinés.

Liames intèrnes

• Califat Abbassida.
• Califat Fatimida.
• Empèri Bizantin.