Sègle VI : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 49 : Linha 49 :
<br/>
<br/>
{{veire|Guèrra dei Gòts}}
{{veire|Guèrra dei Gòts}}
'''535-540''' : en [[Itàlia]], assassinat de la regenta [[Amalasonta]]. Aquò entraïnèt una reaccion viva de part de l'[[Empèri Roman d'Orient]] que mandèt una armada ocupar [[Nàpols]] ([[535]]), [[Roma]] ([[536]]) e [[Milan]] ([[540]]). Pasmens, leis Ostrogòts refusèron de se sometre e contunièron de resistir.
'''535-540''' : en [[Itàlia]], assassinat de la regenta [[Amalasonta]]. Aquò entraïnèt una reaccion viva de part de l'[[Empèri Roman d'Orient]] que mandèt una armada ocupar [[Nàpols]] ([[535]]), [[Roma]] ([[536]]), [[Milan]] ([[540]]) e [[Ravena]] ([[540]]). Pasmens, leis Ostrogòts refusèron de se sometre e contunièron de resistir (→ [[543]]).
<br/>
<br/>
'''539''' : en [[Japon]], annada probabla dau rèine de l'emperaire [[Kinmei]] qu'es lo premier sobeiran nipon clarament atestat per de vestigis [[istòria|istorics]].
<br/>
'''540-545''' : inquiet dei succès romans en [[Africa]] e en [[Itàlia]], lo rèi [[Empèri Sassanida|sassanida]] [[Cosrau Ièr|Cosrau I{{èr}}]] comencèt una guèrra novèla còntra [[Constantinòble]]. S'acabèt per una trèva de 5 ans fòrça fragila (→ [[549]]).
<br/>
{{veire|Pèsta de Justinian}}
'''541''' : començament d'una epidemia de [[pèsta|pèsta bubonica]] que decimèt lei regions [[Mar Mediterranèa|mediterranèas]] (→ [[542]]). La [[malautiá]] i venguèt [[endemisme|endemic]] entraïnant d'epidemias regularas fins a [[767]].
<br/>
'''542''' : arribada de la [[pèsta]] a [[Constantinòble]]. Tuèt au mens 40% de la populacion.
<br/>
'''543-551''' : en [[Itàlia]], segonda partida de la [[Guèrra dei Gòts]]. Foguèt marcada per lei succès dau rèi ostrogòt [[Totila]] que reconquistèt [[Nàpols]] ([[543]]), que pilhèt [[Roma]] ([[546]]) e qu'ocupèt [[Corsega]] e [[Sardenha]] ([[549]]) e una partida de [[Sicília]] e de [[Dalmàcia]] ([[550]]-[[551]]) (→ [[552]]).
<br/>
'''549-556''' : guèrra novèla entre [[Constantinòble]] e [[Ctesifont]]. S'acabèt per una desfacha militara pèrsa mai lei Romans acceptèron de negociar car l'emperaire [[Justinian I|Justinian]] aviá ges de projècte de conquista vèrs l'[[èst]].
<br/>
'''552''' : dins l'[[estèpa]] [[eurasia]]tica, importanta victòria dau cap turc [[Bumin]] còntra lei [[Juanjuan]]. Permetèt ai Tujue de venir la premiera poissança entre lei [[Empèris nomadas|pòbles nomadas]]. Lo rèsta dei [[Juanjuan]] s'enfugiguèt vèrs l'[[oèst]] (→ [[555]]).
<br/>
'''552-553''' : tresena partida de la [[Guèrra dei Gòts]]. Après l'arribada de renfòrç importants, lei Romans anientèron leis Ostrogòts a la [[batalha dau mont Vesuvi]] e reconquistèron [[Itàlia]].
<br/>
'''554''' : installacion de la [[capitala]] dei [[Visigòts]] a [[Toledo]].
<br/>
'''555''' : premiera mencion en [[Euròpa]] deis Avars. Èran probablament de [[Juanjuan]] escapats vèrs l'oèst après la desfacha de son pòble còntra lei [[Tujue]] (→ [[552]]).
<br/>
'''557''' : destruccion de l'Empèri dei [[Huns Blancs]] per una aliança entre lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] e lei [[Tujue]]. Pasmens, lei relacions se desgradèron rapidament entre lei dos venceires.
<br/>
'''562''' : dins l'espaci [[Civilizacion maia|maia]], victòria majora dau rèi de [[Calakmul]] còntra [[Tikal]]. Lo rèi de la vila foguèt probablament capturat e sacrificat.


== Cultura ==
== Cultura ==

Version del 10 mai de 2020 a 12.09

../.. | sègle IV apC | sègle V apC | sègle VI | sègle VII | sègle VIII | ../..

Istòria

498-557 : apogèu de la poissança dei Huns Blancs. Pasmens, d'un biais paradoxau, pauc de detalhs son coneguts sus l'istòria pòble durant aqueu periòde.
500-501 : en Gàllia, combats entre Burgonds e Visigòts per lo contraròtle d'Arle. Aquò agravèt lo declin de la vila.
502-506 : guèrra entre l'Empèri Roman d'Orient e l'Empèri Sassanida. Lo conflicte s'acabèt per una patz blanca car lei dos camps foguèron obligats de s'aliar per faciar d'incursions dei Huns Blancs.
507 : batalha de Vouillé entre Francs e Visigòts. Lo combat s'acabèt per una victòria franca qu'entraïnèt la conquista de la màger part dau domeni visigòt en Gàllia. Dins aquò, lei Visigòts gardèron lo contraròtle de la Peninsula Iberica e de quauquei territòris au nòrd dei Pirenèus coma Septimània. En parallèl, per s'aparar còntra la menaça de Clodovèu, leis Ostrogòts ocupèron Provença.
518 : mòrt d'Anastasi Ièr, emperaire roman d'Orient, que foguèt remplaçat per Justin Ièr. Durant son rèine, capitèt de redreiçar l'economia de l'Empèri.
520-525 : en Iemèn, intervencion dei rèis Ella Asbeha e Caleb d'Aksum còntra lo rèi judieu Dhu Nawas que menava de persecucions còntra lei crestians locaus. S'acabèt per una victòria dei fòrças aksumitas. Pasmens, de revòutas judievas empediguèron lei venceires de gardar lo contraròtle de sa conquista.
524 : en Gàllia, premier partiment dau Reiaume Burgond entre Francs e Ostrogòts.
526 : destruccion d'Antioquia per un tèrratrem. Segon de documents romans dau periòde, 250 000 abitants i foguèron tuats.
526 : en Itàlia, mòrt dau rèi ostrogòt Teodoric lo Grand. Foguèt remplaçat per son felen Atalaric, un enfant de 4 ans plaçat sota la regéncia de sa maire Amalasonta. Favorabla ai Romans, se turtèt a l'aristocracia.

Article detalhat: Guèrra d'Ibèria.

526-532 : guèrra novèla entre Romans e Sassanidas a prepaus d'Armenia. Coma lei conflictes precedents, lei combats s'acabèron sensa cambiament territòriau decisiu. Desirós de se concentrar sus d'autrei frònts, Constantinòble acceptèt de pagar un tribut a son adversari.

Article detalhat: Justinian Ier.
Retrach de Justinian Ièr.

527 : mòrt de l'emperaire roman Justin Ièr que foguèt remplaçat per son nebòt Justinian. Durant son rèine, contunièt l'òbra de redreiçament iniciada per Anastasi Ièr e laissèt un tesaur considerable a son eiretier.
529 : per luchar còntra lo paganisme, sarradura de l'Acadèmia de Platon. Divèrsei filosòf preferiguèron quitar l'Empèri Roman d'Orient per s'installar en Pèrsia. Aquò marquèt la disparicion d'un important centre de la filosofia antica.
531-532 : après la mòrt dau rèi sassanida Khavadh Ièr, guèrra civila per sa succession.
532-537 : construccion de l'Haghia Sophia.
533 : publicacion de tres compilacions importantas dau drech roman (lo Corpus juris civilis, lo Digeste e leis Institutes). En parallèl, en Africa, una armada romana capitèt de conquistar Cartage, de destrurre lo Reiaume Vandal e de tornar annexar la region a l'Empèri.
534 : dins l'Empèri Roman d'Orient, lo grèc comença de remplaçar lo latin dins lei tèxtes juridics.
v. 535 : per de rasons desconegudas, probablament un cambiament climatic que demeniguèt la produccion agricòla, començament dau declin progressiu de Teotihuacan (→ 650).

Article detalhat: Guèrra dei Gòts.

535-540 : en Itàlia, assassinat de la regenta Amalasonta. Aquò entraïnèt una reaccion viva de part de l'Empèri Roman d'Orient que mandèt una armada ocupar Nàpols (535), Roma (536), Milan (540) e Ravena (540). Pasmens, leis Ostrogòts refusèron de se sometre e contunièron de resistir (→ 543).
539 : en Japon, annada probabla dau rèine de l'emperaire Kinmei qu'es lo premier sobeiran nipon clarament atestat per de vestigis istorics.
540-545 : inquiet dei succès romans en Africa e en Itàlia, lo rèi sassanida Cosrau Ièr comencèt una guèrra novèla còntra Constantinòble. S'acabèt per una trèva de 5 ans fòrça fragila (→ 549).

Article detalhat: Pèsta de Justinian.

541 : començament d'una epidemia de pèsta bubonica que decimèt lei regions mediterranèas (→ 542). La malautiá i venguèt endemic entraïnant d'epidemias regularas fins a 767.
542 : arribada de la pèsta a Constantinòble. Tuèt au mens 40% de la populacion.
543-551 : en Itàlia, segonda partida de la Guèrra dei Gòts. Foguèt marcada per lei succès dau rèi ostrogòt Totila que reconquistèt Nàpols (543), que pilhèt Roma (546) e qu'ocupèt Corsega e Sardenha (549) e una partida de Sicília e de Dalmàcia (550-551) (→ 552).
549-556 : guèrra novèla entre Constantinòble e Ctesifont. S'acabèt per una desfacha militara pèrsa mai lei Romans acceptèron de negociar car l'emperaire Justinian aviá ges de projècte de conquista vèrs l'èst.
552 : dins l'estèpa eurasiatica, importanta victòria dau cap turc Bumin còntra lei Juanjuan. Permetèt ai Tujue de venir la premiera poissança entre lei pòbles nomadas. Lo rèsta dei Juanjuan s'enfugiguèt vèrs l'oèst (→ 555).
552-553 : tresena partida de la Guèrra dei Gòts. Après l'arribada de renfòrç importants, lei Romans anientèron leis Ostrogòts a la batalha dau mont Vesuvi e reconquistèron Itàlia.
554 : installacion de la capitala dei Visigòts a Toledo.
555 : premiera mencion en Euròpa deis Avars. Èran probablament de Juanjuan escapats vèrs l'oèst après la desfacha de son pòble còntra lei Tujue (→ 552).
557 : destruccion de l'Empèri dei Huns Blancs per una aliança entre lei Sassanidas e lei Tujue. Pasmens, lei relacions se desgradèron rapidament entre lei dos venceires.
562 : dins l'espaci maia, victòria majora dau rèi de Calakmul còntra Tikal. Lo rèi de la vila foguèt probablament capturat e sacrificat.

Cultura

510 : fin de l'escritura de l'Institucion musicala, òbra de Boeci, que foguèt fòrça importanta dins lo corrent de l'Edat Mejana car permetèt ais erudits medievaus de comprendre la musica grèga.

Decès

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias