Sègle I apC

../.. | sègle II abC | sègle I abC | sègle I apC | sègle II apC | sègle III apC | ../..

Istòria

2 : negociacions entre Romans e Parts a prepaus d'Armenia. Lo sobeiran part Fraates V acceptèt de reconeisser la senhoriá romana sus la region.
2 : en China, creacion d'un sistèma de retirada per lei foncionaris.
4 : conclusion de divèrseis acòrdis de patz entre l'Empèri Roman e divèrsei tribüs germanicas. Regardant sa succession, August adoptèt lo generau Tibèri coma eiretier.
4 : assassinat dau rèi Fraates V e de sa maire. Foguèt remplaçat per Orodès III (→ 8).
4 : invasion chinesa dau reiaume de Silla. Foguèt arrestada a l'entorn de la capitala.
8 : dins l'Empèri Part, assassinat dau rèi Orodès III, probablament en causa de son autoritarisme, que foguèt remplaçat per Vorodès I^èr (→ 12).

Extension de China avans lo còp d'Estat dau regent Wang Mang .

9 : còp d'Estat en China dau regent Wang Mang que reversèt la dinastia Han e se proclamèt emperaire (→ 11).
9-11 de setembre de 9 : importanta desfacha romana a Teutoborg. Lei Germans capitèron de destrurre plusors legions entraïnant l'aplant dei projèctes romans de conquista d'Alemanha (→ 15).
11 : vengudas deis aigas grèvas dau Fluvi Jaune amb un desplaçament dau fluvi de plusors centenaus de quilomètres vèrs lo sud. Aquò entraïnèt la destruccion de zònas agricòlas, la mòrt de plusors centenaus de miliers d'abitants e afebliguèt lo poder de Wang Mang (→ 17).
12 : reversament dau rèi part Vorodès I^èr per Artaban III.
14 : mòrt de l'emperaire August que foguèt remplaçat per Tibèri.
15-16 : en Germania, de combats opausèron lei Romans a divèrsei pòbles locaus (Marses, Chattes...). Permetèron a Roma de participar tota la riba occidentala de Ren e de menar d'incursions vèrs l'èst. La batalha d'Idistaviso entraïnèt de pèrdas importantas dins leis armadas germanicas.
17 : revòutas en China causadas per lei recòltas marridas (→ 23).
17-18 : incursions numidas dins lei províncias africanas de l'Empèri Roman. Foguèron rebutadas (→ 22).
19 : enebiment dei cultes judieu e caldèu en Itàlia. Lei fidèus foguèron obligats de s'enrotlar dins l'armada ò de quitar la region. De luòcs de culte foguèron cremats.
21 : revòuta de Gàllia en causa d'impòsts jutjats tròp importants. Menat per dos Gallés romanizats, lo movement foguèt reprimit.
22-24 : guèrra novèla entre Romans e Numides en Africa. Lo cap numide Tacfarinas i foguèt tuat
23 : desfacha de l'emperaire Wang Meng a la batalha de Kunyang. Deguèt se retirar dins sa capitala onte foguèt assassinat. Lo clan Liu nomèt un emperaire fantòche per ocupar lo poder mai poguèt gaire impausar son autoritat en fòra de la capitala (→ 24).

Article detalhat: Dinastia Han.

24-37 : en China, guèrra civila entre divèrsei clans qu'assaièron de venir independents ò d'obtenir lo poder imperiau. Lo venceire ne'n foguèt Han Guang Wudi que capitèt de tornar unificar lo país e de restaurar la dinastia Han (→ 42).
31 : dins l'Empèri Roman, arrestacion e execucion dau prefècte dau pretòri Sejan que dirigissiá l'Empèri per Tibèri. Macron lo remplacèt.
33 : crisi economica grèva au sen de l'Empèri Roman. Tibèri deguèt ordonar un important plan de despensas publicas e o completar amb una partida de sa fortuna personala per restablir pauc a pauc la situacion (→ 36).
34-35 : crisi entre Romans e Parts per lo contraròtle d'Armenia. Tibèri liberèt un pretendent au tròne e suscitèt de revòutas dins lo territòri dau rèi Artaban III que deguèt rapidament abandonar seis ambicions sus la region (→ 38).
36 : crisi economica novèla en Itàlia après un incendi que destruguèt una partida de Roma. Tibèri tornèt capitar de redreiçar la situacion amb l'organizacion d'una ajuda alimentària e de despensas publicas novèlas (→ 42).
37 : mòrt de l'emperaire roman Tibèri que laissèt un tesaur de 2,7 miliards de sestèrcis. Foguèt remplaçat per Caligula que despensèt aquela sòma en mens de 6 mes e instaurèt un regim despotic.
38-41 : agravament dei trèbols intèrnes au sen de l'Empèri Part que conoguèt un periòde caòs important amb de revòutas sostengudas per lei Romans. La situacion s'amaisèt après la mòrt d'Artaban III e son remplaçament per son fiu Vardanès (→ 47).
39 : en Vietnam, revòuta dei sòrres Trung còntra la preséncia chinesa. Necessitèt la mobilizacion de mejans militars importants per tornar establir lo poder imperiau sus lo país. Per empedir una insureccion novèla, lo govèrn decidiguèt de sinizar leis elèits locaus.
41 : assassinat de Caligula per sa garda personala. Foguèt remplaçat per Claudi.
42 : revòuta dau prince chinés Lu Fang. Vencut, foguèt obligat de se retirar dins l'estèpa. Aquò foguèt la darriera temptativa d'usurpar lo poder de Han Guang Wudi.
42 : après lei crisis de 33 e de 36, l'emperaire Claudi ordonèt la construccion d'un pòrt modèrne a Òstia per melhorar l'avitalhament de la capitala (→ 52).

Esquèma generau de la conquista romana de Britània.

43 : començament de la conquista romana de Britània amb la batalha de Medway que permetèt ai legions de s'installar dins lo sud-èst.
46 : estimant l'Empèri tròp feble per intervenir en Asia Centrala, l'emperaire chinés Han Guang Wudi refusèt d'i mandar de tropas. Aquò entraïnèt donc la somission dei principats situats lòng de la Rota de la Seda ai Xiongnu (→ 47).
47-48 : aprofichant la mòrt dau cap dei Xiongnu, lei Chinés capitèron d'entraïnèron una guèrra civila entre lei pretendents a la succession. Ges de clan s'impausèt. Lei pus pròches de la frontiera decidiguèron de s'aliar amb China e lei pus alunchats demomèron independents. Aquò permetèt donc ai Chinés de renfòrçar la proteccion de sei limits septentrionaus.
47 : en Pèrsia, assassinat de Vardanès I^èr que foguèt remplaçat per Gotarzès II (→ 49).
48 : recensament generau de l'Empèri Roman que trobèt 5 984 072 ciutadans.
49 : en causa dau proselitisme crestian, expulsion dei judieus de Roma.
49 : revirada d'una temptativa de còp d'Estat, sostenguda per lei Romans, còntra Gotarzès II dins l'Empèri Part (→ 51).
50 : en Britània, victòria romana de Caer Caradoc que permetèt a Roma de pacificar la màger part dau sud de l'illa.
51 : perseguida de l'instabilitat a la tèsta de l'Empèri Part amb lei mòrts de Gotarzès II e de son successor Voronès II. Foguèron remplaçats per Vologès.
52 : acabament de dos aqüaductes (Aqua Claudia e Anio Novus) destinats a melhorar l'avitalhament de Roma.
54 : mòrt de l'emperaire Claudi, probablament un assassinat organizat per sa femna Agripina, que foguèt remplaçat per Neron.
57 : mòrt de l'emperaire chinés Han Guang Wudi que foguèt remplaçat per son fu Han Mingdi.
58-63 : après un lòng periòde tensions, principalament a prepaus dau contraròtle d'Armenia, començament d'una guèrra entre Romans e Parts. Après de negociacions, la region demorèt dirigida per un prince part plaçat sota protectorat roman. Aquò permetèt de restaurar la patz dins la region fins a 114.
59 : assassinat d'Agripina a l'iniciativa de l'emperaire Neron. Aquò li permetèt de venir l'unic cap de l'Empèri Roman mai minèt grèvament sa popularitat.
60-61 : en Britània, revòuta de la rèine Budicca còntra Roma. Pasmens, maugrat quauquei succès iniciaus, lo movement foguèt esquichat per lo generau Gaius Suetonius Paullinus e la repression saunósa.
62: trèbols populars importants dins la capitala romana en causa de la repudicacion de sa femna, Claudi Octàvia, per Neron. Òr, Claudia Octàvia, èra populara e sostenguda per la populacion. Sa mòrt sobda (9 de junh) foguèt donc la causa d'esmogudas.
64 : incendi de Roma.
65-66 : a Roma, descubèrta de la conjuracion de Pison, un complòt organizat per una partida de l'elèit roman per eliminar Neron. Entraïnèt una repression murtriera (→ 68).
65 : per mantenir la division entre lei Xiongnu dau Nòrd (enemics de l'Empèri) e aquelei dau Sud (aliats de l'Empèri), l'emperaire chinés Han Mingdi decidèt d'establir una garnison a Duliao, a la frontiera entre lei doas confederacions. L'an seguent, durbiguèt una escòla de foncionaris superiors duberèta ai Xiongnu dau Sud.
66-69 : après de trèbols opausant pagans e judieus a Alexàndria e Jerusalèm, revòuta generala en Judèa. Lei Romans i mandèron una importanta armada, comandada per Vespasian, que ganhèt plusors combats malaisats e deguèt arrestar son ataca après la mòrt de Neron (→ 68 e 70).
67 : expedicion chinesa en direccion d'Afganistan per i trobar de tèxtes bodistas comprenent de paraulas supausadas de Boda. Aguèt un ròtle important dins la difusion dau bodisme en China.
68 : après una revòuta militara dirigida per lo generau Vindex, l'emperaire Neron ordonèt l'execucion de plusors caps militars. Aquò entraïnèt d'insureccions militaras dins tot l'Empèri. Gràcias a l'ajuda de la garda personala de Neron, lo generau Galba capitèt de prendre lo poder mai demorèt contestat per d'autrei rivaus (→ 69). Neron se suicidiguèt.
69 : au sen de l'Empèri Roman, crisi militara amb de combats entre lei quatre pretendents au tròne imperiau (annada dei quatre emperaires). Vespasian ne foguèt lo venceire definitiu en decembre.

Sciéncias e tecnicas

20 : en China, descripcion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'un molin d'aiga. En revènge, coma lo tèxte sembla indicar una utilizacion ja importanta d'aquela tecnologia, sa data d'invencion per leis engenhaires chinés es totalament desconeguda.

Decès

• Artaban III, rèi part.
• August, emperaire roman.
• Budicca, rèina cèlta.
• Caligula, emperaire roman.
• Claudi, emperaire roman.
• Fraatès V, rèi part.
• Galba, emepraire roman.
• Gotarzès II, rèi part.
• Han Guang Wudi, emperaire chinés.
• Han Mingdi, emperaire chinés.
• Jèsus de Nazareth.
• Neron, emepraire Empèri Roman, roman.
• Oton, emperaire roman.
• Sejan, prefècte dau pretòri roman.
• Gaius Suetonius Paullinus, generau roman.
• Tibèri, emperaire roman.
• Titus, emperaire roman.
• Vardanès I^èr, rèi part.
• Vespasian, emepraire roman.
• Vitellius, emperaire roman.
• Vologès I^èr, rèi part.
• Voronès II, rèi part.
• Wang Meng, emperaire chinés.

Liames intèrnes

• Dinastia Han.
• Empèri Part.
• Empèri Roman.
• Xiongnu.