Sègle I apC : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació
Cap resum de modificació
Linha 61 : Linha 61 :
'''37''' : mòrt de l'emperaire roman [[Tibèri]] que laissèt un tesaur de 2,7 miliards de [[sestèrci]]s. Foguèt remplaçat per [[Caligula]] que despensèt aquela sòma en mens de 6 mes e instaurèt un regim [[despotisme|despotic]].
'''37''' : mòrt de l'emperaire roman [[Tibèri]] que laissèt un tesaur de 2,7 miliards de [[sestèrci]]s. Foguèt remplaçat per [[Caligula]] que despensèt aquela sòma en mens de 6 mes e instaurèt un regim [[despotisme|despotic]].
<br/>
<br/>
'''38-41''' : agravament dei trèbols intèrnes au sen de l'[[Empèri Part]] que conoguèt un periòde caòs important amb de revòutas sostengudas per lei [[Empèri Roman|Romans]]. La situacion s'amaisèt après la [[mòrt]] d'[[Artaban III]] e son remplaçament per son fiu [[Vardanès Ièr|Vardanès]].
'''38-41''' : agravament dei trèbols intèrnes au sen de l'[[Empèri Part]] que conoguèt un periòde caòs important amb de revòutas sostengudas per lei [[Empèri Roman|Romans]]. La situacion s'amaisèt après la [[mòrt]] d'[[Artaban III]] e son remplaçament per son fiu [[Vardanès Ièr|Vardanès]] (→ [[47]]).
<br/>
<br/>
'''39''' : en [[Vietnam]], revòuta dei sòrres Trung còntra la preséncia chinesa. Necessitèt la mobilizacion de mejans militars importants per tornar establir lo poder imperiau sus lo país. Per empedir una insureccion novèla, lo govèrn decidiguèt de sinizar leis elèits locaus.
'''39''' : en [[Vietnam]], revòuta dei sòrres Trung còntra la preséncia chinesa. Necessitèt la mobilizacion de mejans militars importants per tornar establir lo poder imperiau sus lo país. Per empedir una insureccion novèla, lo govèrn decidiguèt de sinizar leis elèits locaus.
Linha 70 : Linha 70 :
<br/>
<br/>
'''42''' : après lei crisis de [[33]] e de [[36]], l'emperaire [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]] ordonèt la construccion d'un [[pòrt]] modèrne a [[Òstia]] per melhorar l'avitalhament de la [[capitala]].
'''42''' : après lei crisis de [[33]] e de [[36]], l'emperaire [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]] ordonèt la construccion d'un [[pòrt]] modèrne a [[Òstia]] per melhorar l'avitalhament de la [[capitala]].
<br/>
[[Fichièr:Illas Britanicas - Conquista romana.png|thumb|right|Esquèma generau de la [[conquista romana de Britània]].]]
'''43''' : començament de la [[conquista romana de Britània]] amb la [[batalha de Medway]] que permetèt ai legions de s'installar dins lo sud-èst.
<br/>
'''46''' : estimant l'Empèri tròp feble per intervenir en [[Asia Centrala]], l'emperaire [[Republica Populara de China|chinés]] [[Han Guang Wudi]] refusèt d'i mandar de tropas. Aquò entraïnèt donc la somission dei principats situats lòng de la [[Rota de la Seda]] ai [[Xiongnu]] (→ [[47]]).
<br/>
'''47-48''' : aprofichant la [[mòrt]] dau cap dei [[Xiongnu]], lei Chinés capitèron d'entraïnèron una guèrra civila entre lei pretendents a la succession. Ges de clan s'impausèt. Lei pus pròches de la [[frontiera]] decidiguèron de s'aliar amb [[China]] e lei pus alunchats demomèron [[independéncia|independents]]. Aquò permetèt donc ai Chinés de renfòrçar la proteccion de sei limits septentrionaus.
<br/>
'''47''' : en [[Iran|Pèrsia]], assassinat de [[Vardanès Ièr|Vardanès I{{èr}}]] que foguèt remplaçat per [[Gotarzès II]] (→ [[49]]).
<br/>
'''48''' : recensament generau de l'[[Empèri Roman]] que trobèt {{formatnum:5984072}} ciutadans.
<br/>
'''49''' : en causa dau [[proselitisme]] [[cristianisme|crestian]], expulsion dei [[judaïsme|judieus]] de [[Roma]].
<br/>
'''49''' : revirada d'una temptativa de còp d'Estat, sostenguda per lei Romans, còntra [[Gotarzès II]] dins l'[[Empèri Part]] (→ [[51]]).
<br/>
'''50''' : en [[Britània]], victòria romana de [[batalha de Caer Caradoc|Caer Caradoc]] que permetèt a [[Roma]] de pacificar la màger part dau sud de l'illa.
<br/>
'''51''' : perseguida de l'instabilitat a la tèsta de l'[[Empèri Part]] amb lei mòrts de [[Gotarzès II]] e de son successor [[Voronès II]]. Foguèron remplaçats per [[Vologès Ièr|Vologès]].


== Sciéncias e tecnicas ==
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 82 : Linha 101 :
* [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Fraatès V]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Fraatès V]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Gotarzès II]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Han Guang Wudi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Han Guang Wudi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Jèsus de Nazareth]].
* [[Jèsus de Nazareth]].
* [[Sejan]], [[prefècte dau pretòri]] [[Empèri Roman|roman]].
* [[Sejan]], [[prefècte dau pretòri]] [[Empèri Roman|roman]].
* [[Tibèri]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Tibèri]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Vardanès Ièr|Vardanès I{{èr}}]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Vologès Ièr|Vologès I{{èr}}]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Voronès II]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Wang Meng]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].


== Liames intèrnes ==
== Liames intèrnes ==

Version del 23 abril de 2020 a 07.20

../.. | sègle II abC | sègle I abC | sègle I apC | sègle II apC | sègle III apC | ../..

Istòria

2 : negociacions entre Romans e Parts a prepaus d'Armenia. Lo sobeiran part Fraates V acceptèt de reconeisser la senhoriá romana sus la region.
2 : en China, creacion d'un sistèma de retirada per lei foncionaris.
4 : conclusion de divèrseis acòrdis de patz entre l'Empèri Roman e divèrsei tribüs germanicas. Regardant sa succession, August adoptèt lo generau Tibèri coma eiretier.
4 : assassinat dau rèi Fraates V e de sa maire. Foguèt remplaçat per Orodès III (→ 8).
4 : invasion chinesa dau reiaume de Silla. Foguèt arrestada a l'entorn de la capitala.
8 : dins l'Empèri Part, assassinat dau rèi Orodès III, probablament en causa de son autoritarisme, que foguèt remplaçat per Vorodès Ièr (→ 12).

Extension de China avans lo còp d'Estat dau regent Wang Mang .

9 : còp d'Estat en China dau regent Wang Mang que reversèt la dinastia Han e se proclamèt emperaire (→ 11).
9-11 de setembre de 9 : importanta desfacha romana a Teutoborg. Lei Germans capitèron de destrurre plusors legions entraïnant l'aplant dei projèctes romans de conquista d'Alemanha (→ 15).
11 : vengudas deis aigas grèvas dau Fluvi Jaune amb un desplaçament dau fluvi de plusors centenaus de quilomètres vèrs lo sud. Aquò entraïnèt la destruccion de zònas agricòlas, la mòrt de plusors centenaus de miliers d'abitants e afebliguèt lo poder de Wang Mang (→ 17).
12 : reversament dau rèi part Vorodès Ièr per Artaban III.
14 : mòrt de l'emperaire August que foguèt remplaçat per Tibèri.
15-16 : en Germania, de combats opausèron lei Romans a divèrsei pòbles locaus (Marses, Chattes...). Permetèron a Roma de participar tota la riba occidentala de Ren e de menar d'incursions vèrs l'èst. La batalha d'Idistaviso entraïnèt de pèrdas importantas dins leis armadas germanicas.
17 : revòutas en China causadas per lei recòltas marridas (→ 23).
17-18 : incursions numidas dins lei províncias africanas de l'Empèri Roman. Foguèron rebutadas (→ 22).
19 : enebiment dei cultes judieu e caldèu en Itàlia. Lei fidèus foguèron obligats de s'enrotlar dins l'armada ò de quitar la region. De luòcs de culte foguèron cremats.
21 : revòuta de Gàllia en causa d'impòsts jutjats tròp importants. Menat per dos Gallés romanizats, lo movement foguèt reprimit.
22-24 : guèrra novèla entre Romans e Numides en Africa. Lo cap numide Tacfarinas i foguèt tuat
23 : desfacha de l'emperaire Wang Meng a la batalha de Kunyang. Deguèt se retirar dins sa capitala onte foguèt assassinat. Lo clan Liu nomèt un emperaire fantòche per ocupar lo poder mai poguèt gaire impausar son autoritat en fòra de la capitala (→ 24).

Article detalhat: Dinastia Han.

24-37 : en China, guèrra civila entre divèrsei clans qu'assaièron de venir independents ò d'obtenir lo poder imperiau. Lo venceire ne'n foguèt Han Guang Wudi que capitèt de tornar unificar lo país e de restaurar la dinastia Han (→ 42).
31 : dins l'Empèri Roman, arrestacion e execucion dau prefècte dau pretòri Sejan que dirigissiá l'Empèri per Tibèri. Macron lo remplacèt.
33 : crisi economica grèva au sen de l'Empèri Roman. Tibèri deguèt ordonar un important plan de despensas publicas e o completar amb una partida de sa fortuna personala per restablir pauc a pauc la situacion (→ 36).
34-35 : crisi entre Romans e Parts per lo contraròtle d'Armenia. Tibèri liberèt un pretendent au tròne e suscitèt de revòutas dins lo territòri dau rèi Artaban III que deguèt rapidament abandonar seis ambicions sus la region (→ 38).
36 : crisi economica novèla en Itàlia après un incendi que destruguèt una partida de Roma. Tibèri tornèt capitar de redreiçar la situacion amb l'organizacion d'una ajuda alimentària e de despensas publicas novèlas (→ 42).
37 : mòrt de l'emperaire roman Tibèri que laissèt un tesaur de 2,7 miliards de sestèrcis. Foguèt remplaçat per Caligula que despensèt aquela sòma en mens de 6 mes e instaurèt un regim despotic.
38-41 : agravament dei trèbols intèrnes au sen de l'Empèri Part que conoguèt un periòde caòs important amb de revòutas sostengudas per lei Romans. La situacion s'amaisèt après la mòrt d'Artaban III e son remplaçament per son fiu Vardanès (→ 47).
39 : en Vietnam, revòuta dei sòrres Trung còntra la preséncia chinesa. Necessitèt la mobilizacion de mejans militars importants per tornar establir lo poder imperiau sus lo país. Per empedir una insureccion novèla, lo govèrn decidiguèt de sinizar leis elèits locaus.
41 : assassinat de Caligula per sa garda personala. Foguèt remplaçat per Claudi.
42 : revòuta dau prince chinés Lu Fang. Vencut, foguèt obligat de se retirar dins l'estèpa. Aquò foguèt la darriera temptativa d'usurpar lo poder de Han Guang Wudi.
42 : après lei crisis de 33 e de 36, l'emperaire Claudi ordonèt la construccion d'un pòrt modèrne a Òstia per melhorar l'avitalhament de la capitala.

Esquèma generau de la conquista romana de Britània.

43 : començament de la conquista romana de Britània amb la batalha de Medway que permetèt ai legions de s'installar dins lo sud-èst.
46 : estimant l'Empèri tròp feble per intervenir en Asia Centrala, l'emperaire chinés Han Guang Wudi refusèt d'i mandar de tropas. Aquò entraïnèt donc la somission dei principats situats lòng de la Rota de la Seda ai Xiongnu (→ 47).
47-48 : aprofichant la mòrt dau cap dei Xiongnu, lei Chinés capitèron d'entraïnèron una guèrra civila entre lei pretendents a la succession. Ges de clan s'impausèt. Lei pus pròches de la frontiera decidiguèron de s'aliar amb China e lei pus alunchats demomèron independents. Aquò permetèt donc ai Chinés de renfòrçar la proteccion de sei limits septentrionaus.
47 : en Pèrsia, assassinat de Vardanès Ièr que foguèt remplaçat per Gotarzès II (→ 49).
48 : recensament generau de l'Empèri Roman que trobèt 5 984 072 ciutadans.
49 : en causa dau proselitisme crestian, expulsion dei judieus de Roma.
49 : revirada d'una temptativa de còp d'Estat, sostenguda per lei Romans, còntra Gotarzès II dins l'Empèri Part (→ 51).
50 : en Britània, victòria romana de Caer Caradoc que permetèt a Roma de pacificar la màger part dau sud de l'illa.
51 : perseguida de l'instabilitat a la tèsta de l'Empèri Part amb lei mòrts de Gotarzès II e de son successor Voronès II. Foguèron remplaçats per Vologès.

Sciéncias e tecnicas

20 : en China, descripcion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'un molin d'aiga. En revènge, coma lo tèxte sembla indicar una utilizacion ja importanta d'aquela tecnologia, sa data d'invencion per leis engenhaires chinés es totalament desconeguda.

Decès

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias