Veneçuèla : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 160 : Linha 160 :
==== La Revolucion Blava ====
==== La Revolucion Blava ====


En març de [[1864]], una novèla [[constitucion]] foguèt adoptada instaurant leis Estats Units de Veneçuèla. [[Juan Crisóstomo Falcón|Falcón]] foguèt elegit president mai laissèt la realitat dau poder a [[Antonio Guzmán Blanco]], fiu d'[[Antonio Leocadio Guzmán]]. Pasmens, après lo caòs creat per la [[Guèrra Federala]], divèrseis insureccions localas empachèron d'estabilizar lo país. Puei, a la fin de [[1867]], lo [[generau]] [[Miguel Antonio Rojas]] entraïnèt una revòuta au sud-èst de [[Caracas]]. Dicha [[Revolucion Blava]] segon la color dau drapèu de [[Miguel Antonio Rojas|Rojas]], l'insureccion prenguèt lo poder en [[1868]] ambé [[José Tadeo Monagas]]. Pasmens, Monagas moriguèt dins lo corrent de l'[[annada]]. Sei successors ataquèron lei liberaus entraïnant l'[[exili]] de [[Antonio Guzmán Blanco|Guzmán]] e l'afondrament deis autoritats.
==== Lo periòde Guzman ====

==== Lo periòde Guzmán ====

[[Antonio Guzmán Blanco]] tornèt en Veneçuèla en [[1870]] dins un contèxte de crisi intèrna grèva. Apareguèt alora coma l'òme providenciau e intrèt sensa dificultat dins la [[capitala]] en abriu. Gràcias au sostèn dau [[partit politic|partit]] liberau, formèt un regime fòrt e progressista que se transformèt rapidament en regime autoritari, autocratic e corromput. D'efèct, en [[1870]], instaurèt un sistèma d'educacion gratuita e obligatòria, ordonèt de trabalhs de modernizacion deis axes de comunicacion ò modernizèt la gestion dei finanças publicas. Pasmens, se desvolopèt un important culte de la personalitat e la corrupcion se generalizèt. En [[1874]], sota la presidéncia dau [[generau]] [[Joaquín Crespo]], fidèu de [[Antonio Guzmán Blanco|Guzmán]], l'oposicion au regime aumentèt e son cap foguèt finalament obligat d'abandonar lo poder en [[1877]].


==== Lei trèbols deis annadas 1890 ====
==== Lei trèbols deis annadas 1890 ====

Version del 13 decembre de 2015 a 20.42

Veneçuèla
República Bolivariana de Venezuela


mapa
Administracion
CapitalaCaracas 10° 29′ 28″ N, 66° 54′ 07″ O
Forma de l'EstatRepublica federala
PresidentNicolás Maduro
Geografia
Vila principalaCaracas
SuperfíciaClassat 33en
• Totala916 445 km²
• Aiga (%)0,3 % %
Punt culminantPic Bolívar (ca) Traduire Modifica el valor a Wikidata
Demografia
• Totala33,221,865 ab. (2014)
Densitat30.2 ab./km²
Autras informacions
Domeni internet.ve
Superfícia 916 445 km²
Populacion
Densitat
28 199 822 (2008)
30,2 ab./km²
Independéncia
- Jorn
(d'Espanha)
5 de julhet de 1811
Moneda Bolívar
Ora UTC-4:30
Imne nacional Gloria al Bravo Pueblo
Còde telefonic +58

Veneçuèla (var. Veneçuela), en espanhòl Venezuela, es un estat d'America del Sud, al nòrd. Confronta la mar Cariba, Guyana, Brasil e Colómbia.

Sa capitala es Caracas.

Lo gentilici es veneçolan -a.

Geografia

Istòria

Article detalhat: Istòria de Veneçuèla.

Originas

L'istòria de l'America dau Sud non Andina avans l'arribada deis Europèus es fòrça mau coneguda en causa de l'abséncia de documents escrichs e dau nombre feble de vestigis arqueologics. Dins la Seuva Amazonica, de pòbles variats — subretot de Caribes sus lo territòri dau Veneçuèla actuau — practivan una agricultura itineranta, la caça e la culhida. Formavan dei societats complèxas lòng dei rius ò dei litoraus.

Lo periòde coloniau

L'exploracion europèa

A la fin dau sègle XV, lo litorau veneçolan foguèt explorat tre 1498 per Cristòl Colomb durant son tresen viatge en America. En 1499, Alonso de Ojeda descurbiguèt lo Lac de Maracaibo. Li donèt lo nom de « Pichona Venècia » que foguèt a l'origina dau mòt « Veneçuèla ». Menèt tanben una reconóissença terrèstra e foguèt fòrça impressionat per la richessa dei Taironas, çò que foguèt en partida a l'origina dau mite d'El Dorado (« Lo Daurat » en occitan).

La recèrca d'aquel endrech legendari, localizat dins lo nòrd-oèst d'America dau Sud per leis Espanhòus, motivèt l'organizacion d'expedicions dins lo corrent dei decenias seguentas. La familha Welser, de banquiers alemands, obtenguèron dau rèi Carles Quint un drech d'esplecha de Veneçuèla. Dins lo corrent deis annadas 1530, i mandèron donc d'expedicions a la recerca d'El Dorado. Permetèron de descubrir e de sometre lei reiaumes dei Muiscas, pòble installat dins la region de Bogotà.

La colonizacion espanhòla

La colonizacion vertadiera acomencèt tre leis annadas 1520. En despiech de l'inexisténcia dei richessas d'El Dorado, leis Espanhòus trobèron de ressorsas pron interessantas, coma d'üstrias perlieras ò de jaciments de sau, per assegurar la perennitat d'installacions permanentas. En 1527, fondèron la vila de Santa Ana de Coro que venguèt lo centre de la concession atribuida ai Welser un an pus tard.

En 1545, la concession dei Welser foguèt anullada en causa dei conflictes entre lei banquiers, lei colons espanhòus e leis autoritats colonialas. Aquò favorizèt la represa de la colonizacion dins lei montanhas au sud de Coro e lòng dau litorau onte foguèt fondada Santiago de Leon de Caracas en 1567. La vila novèla se desvolopèt rapidament gràcias a la descubèrta d'aur dins son relarg e un governador espanhòu s'i installèt en 1577. Totjorn lòng de l'ocean, Maracaibo foguèt fondada en 1574. Enfin, comencèt la lònga exploracion dei Llanos que demorèron largament desconeguts fins a la fin dau sègle XVIII.

Una colonia autonòma

Dins lo corrent dau periòde espanhòu, Veneçuèla èra plaçat sota l'autoritat de l'audiencia de Sant Domingo. En causa de la distància ambé l'illa, lei colons èran relativament autonòms e lo « cabildo » de Caracas — una mena de conseu municipau — dispausèt tre lo començament dau sègle XVII de competéncias importantas. La reorganizacion deis annadas 1730-1740 e la creacion de la Vice-Reiautat de Novèla Granada cambièron pas aquela situacion. Tre 1742, lo governador de Caracas recebèt lo títol de capitani generau que confirmava son autonòmia. Enfin, en 1786, sa quasi independéncia foguèt finalament reconeguda e Veneçuèla formèt una audiencia pròpria.

La cultura dau cacau

Pendent lo sègle XVII, la produccion de cacau venguèt l'activitat principala dei colons de la region de Caracas. Cultura necessitant una man d'òbra importanta, aquò entraïnèt l'importacion d'esclaus africans e aguèt una influéncia majora sus la formacion de la populacion dau Veneçuèla modèrne.

Fins ais annadas 1730, lo cacau favorizèt l'emergéncia d'una borgesiá fòrça rica d'armators e de proprietaris terrencs, principalament installada a Caracas. Dins aquò, vèrs 1730, lo govèrn espanhòu assaièt d'impausar lo monopòli d'una companhiá reiala sus lei vendas de cacau per tocar una partida dei revenguts d'aqueu comèrci. Lei plantaires assaièron de resistir e organizèron de rets de còntrabanda ambé l'ajuda de trafegants anglés e olandés. Puei, en 1749-1752, aguèt luòc una revòuta reprimida sensa consideracion per leis autoritats. Pasmens, per defugir una segonda insureccion, Madrid aleujèt lo monopòli avans de lo suprimir en 1784.

En fòra d'aquelei tensions, l'esplecha coloniala organizèt la region segon sei besonhs. La region de Caracas gropava ansin aperaquí 40% de la populacion a la fin dau sègle XVIII. La proporcion d'esclaus i èra fòrça importanta e solament quauquei regions americanas (Panamà, Antilhas) avián mai d'esclaus au sen de sa populacion. Dins lo sud, lei Llanos èran consacrats au norrigatge extensiu dei bovins e èran majoritàriament poblats per de mestís e d'esclaus en fugida.

L'independéncia de Veneçuèla

La junta de Caracas

En 1807-1808, l'invasion de l'Espanha peninsulara per França entraïnèt l'afondrament de l'autoritat dau rèi espanhòu. Lo sobeiran foguèt remplaçat per una junta suprèma que se transformèt rapidament en conseu de regéncia. En Veneçuèla, una junta se formèt tanben a Caracas entraïnant l'acomençament de la guèrra d'independéncia.

D'efèct, en 1811, un congrès foguèt elegit e, a l'iniciativa de Francisco de Miranda e de Simón Bolívar, proclamèt l'independéncia d'una republica de Veneçuèla. Pasmens, lei mestís, dichs « pardos », èran excluchs de la vida politica. Ansin, sostenguèron lei fòrças lealistas que desbarquèron en 1812. Bolívar deguèt s'enfugir e Miranda foguèt desportat en Espanha (i moriguèt en 1816). Lo premier capitèt de reorganizar lei fòrças republicanas e fondèt una segonda republica de Veneçuèla en 1813. Puei, maugrat una fòrta resisténcia dei lealistas, reconquistèt Caracas en 1813. Mau capitèt pasmens tornarmai d'obtenir lo sostèn dei pardos que jonhèron lei guerilhas lealistas que se formèron dins lei Llanos sota la direccion de José Tomas Boves.

L'independéncia de la Granda Colómbia

A partir de 1814, la guèrra d'independéncia prenguèt una dimension novèla car lo rèi Ferrand VII poguèt d'ara endavant se concentrar sus la restauracion de son autoritat dins l'empèri coloniau. Aquò s'acabèt per la victòria dei republicans.

Ansin, en 1814-1815, de tropas lealistas capitèron de reconquistar la quasi dei colonias dau nòrd-oèst d'America dau Sud. La segonda republica veneçolana s'afondrèt après la desfacha de Bolívar còntra José Tomas Boves en 1814. En 1816, lo generau Pablo Morillo, arribat d'Espanha ambé 10 000 òmes, engatjèt una repression fòrça dura. Pasmens, aquò permetèt pas de rompre lo movement republican.

En 1817, Bolívar desbarquèt tornarmai en Veneçuèla e installèt sa posicion dins lei bocas d'Orinoco. Capitèt de formar una aliança ambé lei pardos dei Llanos, çò que li permetèt de contornejar Caracas e d'i isolar Morillo. De mai, aquò li permetèt de reünir lei fòrças republicanas e d'infligir una desfacha importanta ais Espanhòus a la batalha de Boyacá (1819). Après aquela victòria, formèt una republica de Colómbia — dicha Granda Colómbia per leis istorians modèrnes — a partir dei territòris tenguts en Novèla Granada e en Veneçuèla. Après aver ocupat la màger part de Colómbia en 1820-1821, Bolívar ataquèt lei lealistas de Veneçuèla que foguèron batuts a la batalha de Carabobo en junh de 1821.

En mai de 1821, un congrès dotèt la republica d'una constitucion e fixèt la capitala a Bogotà. En setembre, Bolívar ne'n venguèt president. Enfin, en 1822, lo rèsta de la Vice-Reiautat de Novèla Granada, l'Eqüator actuau, foguèt liberat de la preséncia espanhòla. L'annada seguenta, l'eliminacion dei darrierei pòchas de resisténcia espanhòla marquèt la fin de la guèrra d'independéncia.

La fragmentacion de la Granda Colómbia

Fòrça instabla, la Granda Colómbia se fragmentèt rapidament entre 1823 e 1830. D'efèct, sei caps se devesiguèron entre dos camps. Lo premier èra eissit de la classa superiora mentre que lo segond èra format de caps militars. Poderosa en Veneçuèla, la faccion militarista prenguèt lo generau José Antonio Páez coma cap. Puei, un segond conflicte apareguèt entre lei partisans de Simón Bolívar, desirós de formar un poder centrau fòrt, e lei liberaus de Francisco de Paula Santander.

En 1827, Bolívar acomencèt de negociar ambé Páez. Un an pus tard, obtenguèt lei plens poders après una temptativa de còp d'estat. Puei, après un complòt liberau destinat a l'assassinar, exilèt Santander. Pasmens, aquelei trèbols entraïnèron una tiera d'insureccions e la Granda Colómbia foguèt rapidament victimas dei fòrças centrifugas. Ansin, en genier de 1830, Páez proclamèt l'independéncia de Veneçuèla e, en mai de la meteissa annada, Juan José Flores aquela d'Eqüator.

Veneçuèla de 1830 a 1945

Lo periòde Páez

Gràcias a son prestigi, José Antonio Páez, subrenommat lo « Centaure de l'Independéncia », dominèt la vida politica veneçolana fins a 1847. Faguèt adoptar en 1830 una constitucion conservatritz instaurant un sufragi censitari que permetèt de mantenir en plaça la societat coloniala e la dominacion dei proprietaris terrencs. Puei, se preocupèt de tornar bastir l'economia durament tocada per lei combats còntra leis Espanhòus. En particular, lo cacauier foguèt pauc a pauc remplaçat per lo cafeièr.

Durant aqueu periòde, dos partits se formèron au sen de l'oligarchia. Lei conservadors, dirigits per Páez e Carlos Soublette, èran dichs « roges ». S'opausèron ai liberaus, dichs « jaunes », que se gropèron a partir de 1840 a l'entorn d'Antonio Leocadio Guzmán. De tensions apareguèron pauc a pauc entre lei dos camps. En 1846, lo liberau Ezequiel Zamora prenguèt la direccion d'una insureccion de païsans paures. L'armada reprimiguèt aisament lo movement mai Páez laissèt lo poder un an pus tard a José Tadeo Monagas.

Lo periòde Monagas

José Tadeo Monagas e son fraire José Gregorio Monagas dirigiguèron lo país de 1847 a 1858. José Tadeo Monagas adoptèt una politica de reconciliacion ambé lei liberaus (gràcia de Zamora). Puei, demeniguèt la poissança dei conservadors que sei parlamentaris deguèron li donar de poders importants (« assassinat dau Congrès »). Una insureccion menada per José Antonio Páez mau capitèt e l'ancian president deguèt s'exilar en 1850.

En 1851, José Tadeo Monagas sostenguèt l'eleccion de son fraire a la presidéncia. José Gregorio Monagas renforcèt la natura autoritària dau regime e aboliguèt l'esclavatge en 1854. Un an pus tard, José Tadeo Monagas foguèt tornarmai elegit president mai lei conservadors organizèron una importanta insureccion, comandada per Julián Castro, qu'anava rapidament degenerar en guèrra generala. En fàcia de la situacion, Monagas demissionèt en març.

La Guèrra Federala

Article detalhat: Guèrra Federala.

En 1858, Julián Castro prenguèt la direccion provisòria dau país e una convencion dominada per lei conservadors foguèt cargada de redigir una constitucion novèla. Pasmens, lei liberaus refusèron de se sometre. En febrier de 1859, Ezequiel Zamora desbarquèt a Coro. Recebèt lo sostèn dau generau Juan Crisóstomo Falcón e comencèt la conquista de l'oèst dau país. A Caracas, la situacion èra malaisada e Castro deguèt laissar lo poder en aost de 1859 mai lei tropas dau govèrn capitèt de protegir la vila. En genier de 1860, Zamora foguèt tuat e Falcón deguèt se retirar vèrs l'oèst.

Pasmens, aquela desfacha dei liberaus — dichs federaus durant la guèrra — marquèt pas la fin dei combats car de caps mestís dei Llanos organizèron de guerilhas dins lei regions interioras. De mai, en despiech dau retorn de José Antonio Páez, lei conservadors foguèron pas capables d'estabilizar son regime a Caracas. Menaçats per l'avançada dei guerilhas dins l'oèst, dins l'èst e dins lei Llanos, deguèron negociar en 1863. Conclut en març per Páez e Falcón, lo Tractat de Coche permetèt d'arrestar la guèrra civila. Entre 150 000 e 180 000 Veneçolans (sus una populacion de 1,8 milions d'abitants en 1858) foguèron tuats per lei combats, la famina e lei malautiás.

La Revolucion Blava

En març de 1864, una novèla constitucion foguèt adoptada instaurant leis Estats Units de Veneçuèla. Falcón foguèt elegit president mai laissèt la realitat dau poder a Antonio Guzmán Blanco, fiu d'Antonio Leocadio Guzmán. Pasmens, après lo caòs creat per la Guèrra Federala, divèrseis insureccions localas empachèron d'estabilizar lo país. Puei, a la fin de 1867, lo generau Miguel Antonio Rojas entraïnèt una revòuta au sud-èst de Caracas. Dicha Revolucion Blava segon la color dau drapèu de Rojas, l'insureccion prenguèt lo poder en 1868 ambé José Tadeo Monagas. Pasmens, Monagas moriguèt dins lo corrent de l'annada. Sei successors ataquèron lei liberaus entraïnant l'exili de Guzmán e l'afondrament deis autoritats.

Lo periòde Guzmán

Antonio Guzmán Blanco tornèt en Veneçuèla en 1870 dins un contèxte de crisi intèrna grèva. Apareguèt alora coma l'òme providenciau e intrèt sensa dificultat dins la capitala en abriu. Gràcias au sostèn dau partit liberau, formèt un regime fòrt e progressista que se transformèt rapidament en regime autoritari, autocratic e corromput. D'efèct, en 1870, instaurèt un sistèma d'educacion gratuita e obligatòria, ordonèt de trabalhs de modernizacion deis axes de comunicacion ò modernizèt la gestion dei finanças publicas. Pasmens, se desvolopèt un important culte de la personalitat e la corrupcion se generalizèt. En 1874, sota la presidéncia dau generau Joaquín Crespo, fidèu de Guzmán, l'oposicion au regime aumentèt e son cap foguèt finalament obligat d'abandonar lo poder en 1877.

Lei trèbols deis annadas 1890

Lo periòde Castro

La dictatura Gomez

Lo periòde Contreras-Angarita

Veneçuèla dempuei 1945

Lo Triennat

Lo regime militar

La democracia conservatritz

Lo periòde bolivarian

Cultura

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias