Bulgaria : Diferéncia entre lei versions
| Linha 98 : | Linha 98 : | ||
Après la crisi dei doas guèrras balcanicas, Bulgaria proclamèt sa neutralitat au començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Pasmens, après la declaracion de guèrra de l'[[Empèri Otoman]] e d'esitacions lòngas, chausiguèt de jonher lo camp deis Empèris Centraus en setembre de [[1915]]. L'armada bulgara participèt a la conquista de [[Serbia]], que son armada èra menaçada d'enceuclament après la declaracion de guèrra bulgara, a la fin de [[1915]] e a la conquista de la màger part de [[Romania]] en [[1916]] permetent au Reiaume de reprendre lo contraròtle de la Dobrodja dau Sud. L'[[Empèri Otoman]] li cedèt tanben una zòna frontaliera situada a l'[[oèst]] d'Andrinòple en [[1915]]. Pasmens, a partir d'octòbre de [[1916]], Bulgaria deguèt faciar una armada aliada novèla desbarcada per lo [[pòrt]] [[Grècia|grèc]] de Salonica. Puei, [[Grècia]] jonhèt lo camp de l'Entenduda e una armada serba foguèt reconstituida per lei [[França|Francés]]. En setembre de [[1918]], lo front bulgar foguèt romput e Ferrand deguèt demandar un [[armistici]] avans d'abdicar au profiech de son fiu [[Boris III de Bulgaria|Boris III]]. En novembre de [[1919]], lo [[tractat de Neuilly]] impausèt divèrsei pèrdas territòrialas au reiaume bulgar que deguèt abandonar tornarmai la Dobrodja dau Sud a [[Romania]], cedir la [[Tràcia]] Occidentala a [[Grècia]] (entraïnant la pèrda de l'accès dau país a la [[Mar Egèa]]) e cedir quauquei regions lòng de sa [[frontiera]] occidentala a [[Iogoslavia]]. En [[1923]], aquelei clausas foguèron agravadas per l'expulsion de {{formatnum:250000}} Bulgars de [[Tràcia]] Occidentala per leis autoritats [[Grècia|grègas]]. |
Après la crisi dei doas guèrras balcanicas, Bulgaria proclamèt sa neutralitat au començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Pasmens, après la declaracion de guèrra de l'[[Empèri Otoman]] e d'esitacions lòngas, chausiguèt de jonher lo camp deis Empèris Centraus en setembre de [[1915]]. L'armada bulgara participèt a la conquista de [[Serbia]], que son armada èra menaçada d'enceuclament après la declaracion de guèrra bulgara, a la fin de [[1915]] e a la conquista de la màger part de [[Romania]] en [[1916]] permetent au Reiaume de reprendre lo contraròtle de la Dobrodja dau Sud. L'[[Empèri Otoman]] li cedèt tanben una zòna frontaliera situada a l'[[oèst]] d'Andrinòple en [[1915]]. Pasmens, a partir d'octòbre de [[1916]], Bulgaria deguèt faciar una armada aliada novèla desbarcada per lo [[pòrt]] [[Grècia|grèc]] de Salonica. Puei, [[Grècia]] jonhèt lo camp de l'Entenduda e una armada serba foguèt reconstituida per lei [[França|Francés]]. En setembre de [[1918]], lo front bulgar foguèt romput e Ferrand deguèt demandar un [[armistici]] avans d'abdicar au profiech de son fiu [[Boris III de Bulgaria|Boris III]]. En novembre de [[1919]], lo [[tractat de Neuilly]] impausèt divèrsei pèrdas territòrialas au reiaume bulgar que deguèt abandonar tornarmai la Dobrodja dau Sud a [[Romania]], cedir la [[Tràcia]] Occidentala a [[Grècia]] (entraïnant la pèrda de l'accès dau país a la [[Mar Egèa]]) e cedir quauquei regions lòng de sa [[frontiera]] occidentala a [[Iogoslavia]]. En [[1923]], aquelei clausas foguèron agravadas per l'expulsion de {{formatnum:250000}} Bulgars de [[Tràcia]] Occidentala per leis autoritats [[Grècia|grègas]]. |
||
==== L'entre doas guèrras ==== |
|||
Lo periòde de l'entre doas guèrras foguèt caracterizat per una tiera de crisis politicas e economicas. D'efèct, en [[1919]], la [[monarquia]] afeblida deguèt laissar lo poder a [[Alexandre Stambolijski]], cap d'un [[partit politic|partit]] agrarian (l'Union populara agrariana fondada en [[1899]]) e presonier dau regime de [[1915]] a [[1918]]. En [[1920]], ganhèt leis eleccions e organizèt una reforma agrariana importanta. Ganhèt largament leis eleccions seguentas en [[1923]] mai foguèt reversat e fusilhat per un [[còp d'estat]] militar. Après una temptativa mancada d'insureccion [[comunisme|comunista]], un [[govèrn]] conservador e reaccionari se formèt, dirigit per [[Alexandar Cankov]]. Aperaquí {{formatnum:20000}} [[Comunisme|comunistas]] ò stambolijistas foguèron executats fins a [[1926]]. Puei, Cankov foguèt remplaçat per lo generau [[Andrej Ljapcev]] de [[1926]] a [[1931]]. En [[1931]], d'eleccions [[democracia|democraticas]] foguèron organizadas e ganhadas per lei partisans de la [[Democracia|democratizacion]] dau regime. Pasmens, en [[1934]], un còp d'estat militar novèu se debanèt. Tre [[1935]], [[Boris III de Bulgaria|Boris III]] capitèt d'eliminar lei [[militar]]s de la direccion dau país. Dins aquò, lo regime demorèt dictatoriau. |
|||
== Ligams extèrnes == |
== Ligams extèrnes == |
||
Version del 18 agost de 2015 a 09.13
| Bulgaria | |
| Република България Republika Bălgarija | |
 bandièra de Bulgaria  blason de Bulgaria | |
| Imne: Mila Rodino | |
| Devisa: Съединението прави силата Suedinenieto pravi silata | |
 | |
| Administracion | |
|---|---|
| Capitala | Sòfia 42° 41′ N, 23° 19′ E |
| Forma de l'Estat | Republica |
| President de la Republica Primièr ministre | Rossen Plevneliev Plamen Orecharski |
| Geografia | |
| Vila principala | Sòfia |
| Superfícia | Classat 102en |
| • Totala | 110 944 km² |
| • Aiga (%) | 0,3 % % |
| Punt culminant | Mussala  |
| Demografia | |
| Populacion | Classat 96en |
| • Totala | 7 364 570 ab. (2011) |
| • Densitat | 65,48 ab./km² |
| Istòria | |
| Independéncia | De l'Empèri Otoman |
| Declarada - Reconeguda | 1908 |
| Economia | |
| Moneda | Lev BGN |
| IDH | (2012) |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | 359 |
| ISO 3166 | BG |
| Fus orari | +2 |
| Domeni internet | .bg |
Bulgaria (en bulgar България (Bălgarija), en turc Bulgaristan) es un país de l'Euròpa balcanica, situat en riba de la mar Negra, al nòrd de Grècia e Turquia, al sud de Romania e a l'èst de Serbia e de la Republica de Macedònia.
Sa capitala es Sòfia.
Lo gentilici es bulgar -a.[1]
Lo 25 d'abril de 2005, a Luxemborg, Bulgaria signa son tractat d'adesion a l'Union Europèa qu'es en vigor dempuèi lo 1èr de genièr de 2007, al meteis moment que Romania.
Istòria
Preïstòria e Antiquitat
Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Bulgaria datan d'aperaquí 1,6 milion d'annadas. La preséncia d'èssers umans avançats (Homo sapiens ò Homo neanderthalensis) es atestada dempuei au mens 44 000 ans (bauma de Bacho Kiro). Puei, i a 6 600 ans, la region veguèt lo desvolopament de la cultura de Varna qu'agantèt un nivèu tecnologic e culturau encara desconegut en Euròpa (produccion de terralha, fabricacion d'estatuetas d'òs ò de pèira, otís de coire, joièus d'aur, necropòlis, ierarquia sociala... etc.).
En 1800 av. JC, de populacions indoeuropèas (lei Tracis) migrèron dins la region. Demorèron devesits entre mai d'una tribü fins a son unificacion per lo rèi Teres Ièr vèrs 500 av. JC. Au contacte de la Grècia Antica, s'ellenizèron pauc a pauc, especialament a l'entorn dei comptadors marchands de la Mar Egèa e de la Mar Negra. Dins lo corrent dau sègle V av. JC, intrèron dins l'esfèra d'influéncia aquemenida mai gardèron una autonòmia fòrça larga. Tràcia agantèt son apogèu dins lo corrent dei rèines de Sitalcès e de Cotís durant la premiera mitat dau sègle IV av. JC. Destruch per Felip II de Macedònia, l'unitat politica se fragmentèt. Au sègle I av. JC, foguèon somes per lei Romans. La populacion se romanizèt au sud au sègle I ap. JC e au nòrd au sègle seguent.
La migracion e l'installacion dei Bulgars dins lei Balcans
Lo pòble bulgar es originari d'un pòble nomada turc de l'estèpa eurasiatica installat dins la region de la Mar d'Azov au sègle VI. Dins lo corrent dau sègle seguent, sota la pression militara dei Khazars, foguèron obligats de migrar en direccion de l'oèst. Formèron alora dos grops. Lo premier s'installèt dins la Vau mejana de Vòlga e foguèt a l'origina dau Khanat dei Bulgars de Vòlga. Lo segond, sota la direccion d'Asparukh, s'installèt dins la Vau bassa de Danubi au nòrd de l'Empèri Bizantin.
Afeblits per leis invasions aràbias, lei Bizantins foguèron obligats d'acceptar aquela preséncia e, en 681, reconoguèron la sobeiranat dau khan Asparukh sus lei regions au nòrd dei montanhas balcanicas. Aquò favorizèt la formacion d'un estat dirigida per una aristocracia militara formada de nomadas eurasiatics mai principalament poblat de populacions eslavas. Mens nombrós, lei nomadas adoptèron a cha pauc la cultura eslava e lo mestissatge entre lei doas populacions foguèt a l'origina dau pòble bulgar actuau. Pliska venguèt la capitala d'aquel ensems. En 864, la creacion d'una glèisa crestiana (de rite grèc) autonòma amb una liturgia en slavon per lo khan Boris confirmèt l'integracion de Bulgaria au sen de l'esfèra eslava.
Leis Empèris Bulgars
En despiech de la religion comuna entre lei Bizantins e lei Bulgars, lei relacions entre lei dos pòbles foguèron sovent conflictualas. Dins lo corrent dau rèine de Simeon (893-927), lei Bulgars capitèron de conquistar Macedònia e venguèron una poissança militara fòrça importanta qu'impausèt lo pagament de tributs regulars ai Bizantins. Constantinòple deguèt tanben reconóisser un títol imperiau au sobeiran bulgar. Pasmens, aqueu Premier Empèri Bulgar declinèt après la mòrt de son fondator. Pèire (927-969) capitèt de gardar la màger part de sei territòris mai, en 971, l'Empèri Bizantin conquistèt lei regions orientalas de l'Empèri Bulgar. Puei, Samuel (991-1014) assaièt de restaurar la poissança bulgara a partir de Macedònia. Dins aquò, son armada foguèt anientada en 1014 per l'emperaire bizantin Basili II. Après aquela desfacha, lo Premier Empèri Bulgar foguèt conquistat per lei Bizantins que formavan tornarmai una poténcia majora sus lo continent europèu après d'annadas de dificultats.
Pasmens, a la fin dau sègle XII, una tiera de crisis dinasticas grèvas minèt l'Empèri Bizantin qu'acomencèt son declin definitiu. Dins lo corrent deis annadas 1180, una revòuta acomencèt au sen dei populacions bulgaras. Dirigidas per Joan Asen e son fraire Pèire, l'insureccion restaurèt aisament un estat independent que sa capitala foguèt installada a Tarnowo. Dich Segond Empèri Bulgar, aquel estat conoguèt son apogèu pendent lo rèine de Joan III (1218-1241). Ocupava alora un territòri similar a aqueu de Simeon e l'autonòmia de la Glèisa bulgara, perduda ambé l'afondrament dau Premier Empèri, foguèt tornarmai declarada en 1235. Pasmens, après lo rèine de Joan III, Bulgaria declinèt rapidament e la situacion dau país foguèt agravada a partir de 1272 per d'incursions dei Mongòls dau Khanat de l'Òrda d'Aur. Puei, au sègle seguent, lei Bulgars deguèron faciar la menaça dei Sèrbes que conquistèron la màger part de son territòri sota la direccion d'Estève Dusan (1331-1355). Aquelei desfachas entraïnèron l'afondrament dau poder centrau e lo rèsta dau Segond Empèri se devesiguèt entre dos principats rivaus en 1371 centrats sus lei vilas de Tarnovo e de Vidin. Aquela division favorizèt leis ambicions deis envaïsseires seguents que foguèron lei Turcs Otomans. Tarnovo foguèt conquistada en 1393 e Vidin en 1396. Aquela meteissa annada, la temptativa dei Francés e deis Ongrés de rebutar leis Otomans en Asia mau capitèt a la batalha de Nicòpolis entraïnant l'instauracion de la dominacion turca sus la region fins au sègle XIX.
Lo periòde otoman
La dominacion otomana durèt de la fin dau sègle XIV ais annadas 1870. Fins au sègle XVIII, Bulgaria demorèt alunchada deis autreis estats crestians. Sa glèisa autonòma foguèt suprimida e son clergat restacat au patriarcat grèc de Constantinòple. Aquò entraïnèt la difusion de la liturgia grèga e l'abandon d'aquela en slavon. D'autra part, l'aristocracia bulgara foguèron obligada de se convertir a l'islam (aquelei que refusèron foguèron desportats en Anatolia) e de colonias turcas foguèron installadas. Pasmens, lo nombre de conversion au sen dau pòble demorèt limitat.
A partir de la fin dau sègle XVIII, lo declin de l'Empèri Otoman e l'avançada de la frontiera russa en direccion dau sud rompèt l'isolament dau pòble bulgar. En parallèl, se formèt una elèit novèla, principalament eissida de la borgesiá que contraròtlava lei cambis comerciaus e artesanaus, que comencèt de se preocupar de la cultura e de la defensa dau pòble bulgar. Premier, lo movement èra subretot opausat a la cultura grèga de la Glèisa Ortodòxa (creacion d'escòlas laïcas a partir deis annadas 1830). Aquò foguèt a l'origina d'una agitacion populara importanta e, en 1870, leis autoritats otomanas deguèron acceptar la restauracion novèla de l'autonòmia de la Glèisa Bulgara. Pasmens, lo movement s'èra transformat au contacte deis idèas nacionalistas dau sègle XIX. Ansin, en 1872, un grop de patriotas bulgars organizèt un Comitat centrau revolucionari qu'organizèt una insureccion nacionalista en abriu de 1876.
Militarament, la revòuta foguèt aisament vencuda per leis Otomans. Pasmens, la repression foguèt fòrça saunosa e seis atrocitats indignèron totei lei capitalas europèas. Tre l'annada seguenta, Russia decidèt d'intervenir per protegir lei populacions eslavas de Bulgaria e declarèt la guèrra ais Otomans. En genier de 1878, lei tropas russas èran dins la region de Constantinòple e leis Otomans deguèron acceptar lo tractat de San Stefano que formèt un estat bulgar independent ambé de frontieras inspiradas dei dos Empèris de l'Edat Mejana. Dins aquò, aqueu tractat se turtèt a l'oposicion deis autrei poissanças europèas que refusavan una extension tròp importanta de l'influéncia russa dins la region. Au contrari, en junh e julhet de 1878, lo Congrès de Berlin adoptèt de disposicions fòrça diferentas per mantenir la preséncia otomana dins lei Balcans. Un principat bulgar reduch, teoricament tributari dau sultan mai de facto independent, foguèt creat ambé Sofia coma capitala. Au sud, un segond principat semi-autonòm (dich Romelia Orientala) foguèt tanben creat.
La Bulgaria independenta
Dau principat au reiaume de Bulgaria
En 1879, una assemblada de captaus reünida a Tarnovo adoptèt una constitucion e elegiguèt Alexandre de Battenberg, nebòt de l'emperaire rus e militar prussian, coma prince. En parralèl, dins lo principat de Romelia Orientala, lei poissanças adoptèron un estatut organic organizant un poder devesit entre un governador crestian designat per lo sultan otoman e una assemblada en partida elegida.
Tre 1881, Alexandre suspendèt la constitucion e decidèt de dirigir lo país d'un biais autoritari. En mai d'aquò, sei relacions ambé Russia se desgradèron. Pasmens, entre 1885 e 1886, capitèt d'organizar un complòt per annexar la Romelia Orientala. D'efèct, un grop de nacionalistas bulgars i prenguèt lo poder en setembre de 1885 e i formèt un govèrn provisòri que demandèt son union au principat de Bulgaria. Aquò foguèt acceptat en 1886 per lei poissanças mai lo succès d'Alexandre foguèt brèu car deguèt abdicar dins lo corrent de l'annada après un còp d'estat organizat per lei Rus.
Una regéncia foguèt alora fisada au Premier Ministre Stefan Stanbolov que venguèt tanben rapidament ostil ai Rus e gardèt la forma autoritària dau regime. En 1887, ambé lo sostèn dau Reiaume Unit e d'Àustria-Ongria, Stanbolov obtenguèt l'eleccion d'un prince novèu, Ferrand de Saxònia-Coborg, per l'assemblada bulgara. Pasmens, Ferrand s'opausèt au regime dictatoriau dau cap dau govèrn que perdiguèt lo poder en 1894 e foguèt assassinat tre l'annada seguenta. Lo regime se liberalizèt un pauc mai demorèt autoritari e Ferrand capitèt de restaurar de relacions bònas ambé l'Empèri Rus. Ansin, en 1908, poguèt aprofichar la revolucion dei Turcs Joves per rompre, ambé l'acòrd de Russia e d'Àustria-Ongria, lei darriers liames de dependéncia ambé l'Empèri Otoman e proclamar oficialament l'independéncia de Bulgaria.
Lei guèrras balcanicas
En octòbre de 1912, Bulgaria participèt a una coalicion dirigida còntra l'Empèri Otoman ambé Serbia e Grècia. Dich Premiera guèrra balcanica, lo conflicte s'acabèt per una desfacha turca ambé la conquista d'Andrinòple per lei Bulgars en març de 1913. Lo tractat de Londres assaièt d'organizar lo partiment dei darriers territòris otomans europèus. Pasmens, apareguèt un desacòrdi grèu entre lei tres venceires : Bulgaria se considerava coma lo venceire principau de la guèrra e voliá donc la possession de son objectiu principau, Macedònia, ocupat per seis aliats. En fàcia dau blocatge de la situacion, Ferrand ordonèt en junh de 1913 d'atacar per suspresa lei tropas serbas e grègas entraïnant la Segonda guèrra balcanica. Dins aquò, Grècia e Serbia foguèron militarament ajudadas per Romania, desirosa de participar au partiment dei conquistas, e per l'Empèri Otoman, desirós de limitar sei pèrdas. L'armada bulgara foguèt ansin rapidament vencuda e lo tractat de Bucarèst (aost de 1913) limitèt sei conquistas. I obtenguèt la Tràcia Occidentala (e un accès a la Mar Egèa) mai deguèt laissar Macedònia a Serbia e a Grècia, cedir la Dobrodja dau Sud a Romania e restituir Andrinòple e sa region a l'Empèri Otoman.
La Premiera Guèrra Mondiala
Après la crisi dei doas guèrras balcanicas, Bulgaria proclamèt sa neutralitat au començament de la Premiera Guèrra Mondiala. Pasmens, après la declaracion de guèrra de l'Empèri Otoman e d'esitacions lòngas, chausiguèt de jonher lo camp deis Empèris Centraus en setembre de 1915. L'armada bulgara participèt a la conquista de Serbia, que son armada èra menaçada d'enceuclament après la declaracion de guèrra bulgara, a la fin de 1915 e a la conquista de la màger part de Romania en 1916 permetent au Reiaume de reprendre lo contraròtle de la Dobrodja dau Sud. L'Empèri Otoman li cedèt tanben una zòna frontaliera situada a l'oèst d'Andrinòple en 1915. Pasmens, a partir d'octòbre de 1916, Bulgaria deguèt faciar una armada aliada novèla desbarcada per lo pòrt grèc de Salonica. Puei, Grècia jonhèt lo camp de l'Entenduda e una armada serba foguèt reconstituida per lei Francés. En setembre de 1918, lo front bulgar foguèt romput e Ferrand deguèt demandar un armistici avans d'abdicar au profiech de son fiu Boris III. En novembre de 1919, lo tractat de Neuilly impausèt divèrsei pèrdas territòrialas au reiaume bulgar que deguèt abandonar tornarmai la Dobrodja dau Sud a Romania, cedir la Tràcia Occidentala a Grècia (entraïnant la pèrda de l'accès dau país a la Mar Egèa) e cedir quauquei regions lòng de sa frontiera occidentala a Iogoslavia. En 1923, aquelei clausas foguèron agravadas per l'expulsion de 250 000 Bulgars de Tràcia Occidentala per leis autoritats grègas.
L'entre doas guèrras
Lo periòde de l'entre doas guèrras foguèt caracterizat per una tiera de crisis politicas e economicas. D'efèct, en 1919, la monarquia afeblida deguèt laissar lo poder a Alexandre Stambolijski, cap d'un partit agrarian (l'Union populara agrariana fondada en 1899) e presonier dau regime de 1915 a 1918. En 1920, ganhèt leis eleccions e organizèt una reforma agrariana importanta. Ganhèt largament leis eleccions seguentas en 1923 mai foguèt reversat e fusilhat per un còp d'estat militar. Après una temptativa mancada d'insureccion comunista, un govèrn conservador e reaccionari se formèt, dirigit per Alexandar Cankov. Aperaquí 20 000 comunistas ò stambolijistas foguèron executats fins a 1926. Puei, Cankov foguèt remplaçat per lo generau Andrej Ljapcev de 1926 a 1931. En 1931, d'eleccions democraticas foguèron organizadas e ganhadas per lei partisans de la democratizacion dau regime. Pasmens, en 1934, un còp d'estat militar novèu se debanèt. Tre 1935, Boris III capitèt d'eliminar lei militars de la direccion dau país. Dins aquò, lo regime demorèt dictatoriau.
Ligams extèrnes
- Govèrn de Bulgaria (en bulgarés)
- (en) wikisource:en:Essential History of Bulgaria in Seven Pages
Nòtas e referéncias
<references>
- ↑ ... & bulgarés -esa per la lenga, per exemple, o tot autre emplèc sabent... Tanben, de tal biais se ne defugísson omofonia e confusion entre bulgar e vulgar... o çò pegotet d'un bulgar vulgar...