Fernand Masson

Fernand Masson (Cassulh, 10 d'octobre de 1872 - 1948), tanben coneishut devath lo chafre Florimond, èra un poèta gascon.

Biografia

Junessa

Fernand Masson neishut dens una modèsta familha de tiulèirs. Son pair, Jean Masson, èra dejà un dròlle de viton, instruïsut e cultivat au delà de sa condicion ; sa mair trabalhèva durament. Fernand ne semblèva pas en ren aus mainatges de son atge ; lo vesèvan sovent solet, un libre a la man. Son plaser consistiva a traçar, sau sable de la tiulèira, de frasas, shens seguida, ce cresèvan. Aqueth manetge fenit per intrigar lo regent e sa hemna ; a lur granda susprisa, i poscuren lugir l'esbaucha d'una pèça en vèrs la Taupe Blanche. Lo pair Masson avèva capturat, quauques jorns avant, aqueth especimèn, tan rare coma lo mèrle de la medissa color. Lo tròç los i pareishut originau e indicator d'una fòrta vocacion poetica. Tots esturen tumats per aquesta mèrca d'un talent precòç e decidiren, en comun, de facilitar son espelida. Lo regent completèt benevolament l'instruccion dau june Fernand ; lo curè, per damorar pas en rèste, i ajotèt un chic de son latin ; la dauna dau regent, excellenta pianista, li aprengut la musica ; tot aqueste cumul de bonas volentats permetut au june Masson de debutar solidament dens lo maine poetic.

Egau, la materiala dau pair Masson s'averèva mauaisida, aqueth diable d'òme s'estent botat a son compte, paguèva comptant sons fornissaires, lavetz que hasèva credit a "hons perduts" a tots los entreprenors marrons dau virat. Fernand, coma lo mèste Jansemin, comencèt a comerçar demb les musas, tot en aprenent lo mestèir de perruquèir e l'estudi dau vialon. Plaçat en aprentissatge a la Rèula, coneishut de debuts tan mauaisits coma los daus aprentís de l'epòca ; falèva sovent aténder la prumèira peçòta dau matin per crompar lo chòine necessari per comblar lo deficit de la "marmita" patronala. Après regde d'espròvas, s'entornèt a Caudròt, demb un mestèir e precòçament cuïrassat contra l'adversitat. Entretemps, son pair s'èra assajat a divèrs mestèirs e, maugrat son trabalh escarnuishat, èra arribat a hèser hónder sas magras economias. Auré poscut se declarar en falhita e se sauvar lo pecule, mès, en aqueths temps, ne'n èran pas encara aquí ; pair Masson reglèt sons creancèirs dincas au darrèir centime e se retrobèt, au desser de sa via, completament roinat.

Perruquèir e òme de lètras

En 1900, per hèser víver los sons, Fernand Masson montèt una botica de perruquèir a Caudròt. Avièt timidament una petita brocadura bilinga gascon-francés, que portèva dejà lo titre dau Garonés. Cerquèt sa via dincas en 1905 ; a 'queth moment, Lou Garounés abandonèt definitivament la lenga francesa, e aquò estut lo gròs succès en Gasconha e auprès daus "darrigats" aquitans. Fernand se roncèt dens lo jornalisme e vingut redactor politic dau Républicain réolais, editorialista de l'Union. Poirén retrobar dens lur colleccion delicats poèmas e ròssas satiras. Aquera aucupacion novèra, d'alhurs, li atirèt sonque trucs e patacs, son trabalh ne servent qu'a hèser elugir de politicians e ad enrishir los agents electoraus. Per son Garonés, estut lo gròs tiratge ; 20 000 exemplaris corresponden, per una revista, a 100 000 lectors, çò que pròva la vitalitat extraordinària qu'avèva lavetz lo gascon coma lenga populara, a la sola condicion que n'estussi ni sabenta ni anujosa.

Vingut 1914 e la guèrra ; Fernand Masson se'n angut au front coma volentari, maugrat son atge, i hasut valentament son diver e s'entornèt a son ostau, nantit de mantuna decoracion e d'una magra pension de mutilat. Tornèt préner coratjosament la publicacion de sa revista. Estut sa granda epòca ; madurat per la sofrença, son talent ganhèt en prihontor ; aqueste contaire nos balha de poèmas de la valor dau Cafard, mèi una pèça de teatre, Le Comte d'Aillas, que montra una seguretat scenica que hèi fòrt dòu de véser s'arrestar aquí. Son òbra estut a l'encòp populara e capabla de s'eslevar a la hautor de la poesia pura ; quita a tombar sus tèrra dens un grand esclapòt de ríser ; jamèi ne poscut acabar una òbra seriosa shens i ajotar quauques gruns de sau, o mèi d'i renversar la quita salèira. Treitèt tots los genres, dens tots los metratges, demb un vrai bonur.

"Masson, quò's lo temonh ; la comedia umana l'interèssa prodigiosament, mès shens qu'augi l'intencion d'i préner part ; "foita" tot çò que passa a sa portada, qu'èsti lo governament, lo tròsne, la lòtja o l'autar, son ríser es sovent tintat d'un hons de melancolia, shens tombar dens lo scepticisme o l'anarquia. Crei encara a las bravas gents e n'a pas nat prejutjat de casta, coma l'auguren Rogèr Romafòrt (Gric de Prat) e Mèste Verdièr, l'un contra lo client, l'aut contra los medecins e los avocats."

La fin d'una epòca

Vingut 1939 ; lo hilh de Fernand Masson, Jan Masson dit "Jehan d'Oc", estut mobilizat. En tota luciditat, Fernand Masson jutgèt que sa publicacion ne podèva pas mèi èster libra e sabòrda Lou Garounés. A la Liberacion, un novèth monde èra neishut, ont nòste gascon ne semblèva pas mèi auger sa plaça. La revista dispareishut, après quaranta ans d'existéncia ; ne damorèva pas mèi a Florimond que sa pipa, son casau, son vialon e sons libres...

"Aqueste cabonhàs de shantre de la tèrra cultiva son casau demb autant d'amor coma ec hasut per la poesia ; sa musa, dont lo ríser es a còps embugadat de larmas, pincha au pilorat faus dius e profitaires ; sap que los poètas acaban dens l'oblit ; i pensèva dejà en dedicant una òda a son predecessor en oblit Mèste Verdièr."

Prèst a se presentar davant lo Mèste, Fernand Masson trabalhèva sa tèrra per vocacion... e per necessitat. Lo shantre de Viva la tèrra e viva los paisans e la paisanalha se vit exauçat per la fin qu'avèva totjorn soetada ; tombèt priglat per una ataca, au mitan de son barralh. Pendent son agonia, sas mans hiren a tengut los gèstes de samiar e d'esplatir la tèrra. Lo poèta paisan s'estenhut en repetant inconscientament lo gèste dau samiaire. "Mès, l'un daus mèi bròis gèstes de la via, quò's aqueth dau samiaire, quòra sa man gita lo blat au hons de las regas." Coma ren n'es espranhat aus poètas, se trobèt un prèste per refusar de venir l'absóder, demb lo pretèxte adara despassat que n'èra pas maridat. Tau coma un baladin de Molière, Masson se'n angut simplament sus un bròs a sa darrèira damorança, acompanhat per una garba de flors de son casau, e seguit praus rares amics que la perspectiva d'un enterrament civiu n'avèva pas eishentats.

"Qu'aquesta tèrra gascona que cantèt li èsti leugèira ; disparei sivant la pura tradicion poetica, en mauconeishut integrau ; una centena d'annadas après la neishença, dens aqueth medís vilatge, de Meste Antoine Verdery, dont a l'encòp descubrit lo lòc de neishença e partatgèt integralament la fin. "

Un tèxte de Fernand Masson

Au grand Libre de la Natura

Lo qui sap legir l'escritura

On lo Dever nos es traçat

Vei autan clar qu'aiga de "ròisha".

La moralitat de la còisha

Que Nòste Mèste hasut au blat.

Son pas deus gruns coma los autes.

... An de totas petitas gautas

Bien separadas dab un crus...

Deu bot deu dit, una pesada,

Crac ! tanlèu l'uncla es entarnada,

... E cada grun s'escalha en dus !

Òme rishe, dives compréner !

... Lo Bon Diu a volut t'apréner

En eishancrent atau lo blat,

Que dens un gèste sharitable

Diu estar demb lo praube diable

Generusament partatjat !