Navaho

Lo navaho (diné bizaad en navaho) es una lenga atapascana meridionala parlada per las tèrras de la nacion navaho en America del Nòrd. Es parlada per unas 165 000 personas.

Ortografia e pronóncia

Las consonantas del navaho dins l'ortografia estandard son listadas dins aquela taula:

		Bilabiala	Alveolara		Palatala	Velara		Glotala
			Centrala	Laterala		Simpla	Labiovelara
Oclusiva	Simpla	b [p]	d [t]			g [k]		ʼ [ʔ]
	Aspirada		t [tx]			k [kx]	kw [kxʷ]
	Ejectiva		tʼ [tʼ]			kʼ [kʼ]
Africada	Simpla		dz [ts]	dl [tˡ]	j [tʃ]
	Aspirada		ts [tsʰ]	tł [tɬʰ]	ch [tʃʰ]
	Ejectiva		tsʼ [tsʼ]	tłʼ [tɬʼ]	chʼ [tʃʼ]
Contunhanta	Sorda]]		s [s]	ł [ɬ]	sh [ʃ]	h [x]	hw [xʷ]	h [h]
	Sonòra		z [z]	l [l]	zh [ʒ]	gh [ɣ]	ghw [ɣʷ]
Nasala		m [m]	n [n]
Aproximanta					y [j]		(w [w])

Dins l'ortografia navaho, la lletra h representa dos sons diferents: (x) quand es iniciala e (h) quand es un prefix o a la fin d'un mot. Malgrat aquò, quand (x) es precedida per s aquesta es totjorn escricha x e pas jamai h, per dire d'èsser pas prononciada sh. La consona gh es escricha i abans la vocalas i/i, w abans o e gh abans d'a. Per gh, tant la palatizacion coma la labializacion son representadas dins l'ortografia que son escrichas i per la varianta palatala e w per la varianta labiala. L'ortografia indica pas las variantas per las autras consonas.

I a quatre vocalas basicas en navajo, a, e, i e o. Caduna pòt aparéisser aital:

• corta - a
• longa - aa
• nasalizada - ą

Lo navajo a dos tons, aut e bas. Las sillabas son de ton bas levat s'est marcat. Amb las vocalas longas, avèm quatre possibilitats:

• aut, áá, éé
• bas, aa, ee
• creissent, aá, eé
• mermant, áa, ée

Es possible de barrejar aquelas caracteristicas coma dins ą́ą́ (longa, nasalizada, ton aut).