Galloitalic : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
JøMa (discussion | contribucions)
iw-fix
PixelBot (discussion | contribucions)
Linha 149 : Linha 149 :
[[Categoria:Lenga d'Itàlia]]
[[Categoria:Lenga d'Itàlia]]


[[ar:لغات شمال إيطاليا]]
[[de:Norditalienisch]]
[[en:Northern Italian languages]]
[[gl:Italiano do Norte]]
[[pt:Italiano do Norte]]
[[ar:لغات شمال إيطاليا]]
[[ar:لغات شمال إيطاليا]]
[[ca:Nord-Italià]]
[[ca:Nord-Italià]]
[[de:Norditalienisch]]
[[de:Norditalienisch]]
[[en:Languages of Italy#Geographic distribution]]
[[en:Northern Italian languages]]
[[es:Italiano del Norte]]
[[fr:Italien septentrional]]
[[fr:Italien septentrional]]
[[gl:Italiano do Norte]]
[[gl:Italiano do Norte]]
[[es:Italiano del Norte]]
[[pt:Italiano do Norte]]
[[pt:Italiano do Norte]]

Version del 3 març de 2013 a 06.24

Frontieras lingüisticas segon Def. 1
Frontiera lingüistica segon Def. 2, Linha Massa-Senigallia
Frontieras lingüisticas segon Def. 3
Lo reiaume lombard dau temps dau Rei Rothari (636-652)

Lo nòrd-italian o italian septentrionau (var. -al) o padan (nom recent), o cisaupenc/cisalpenc (nom d'usatge mens frequent) es una lenga apertenent ai lengas romanicas. Se parla dins tot lo nòrd d'Itàlia e dins de regions vesinas (Tecin en Soïssa, Ístria en Croàcia e Eslovènia, Mónegue e Sant Marin). Lo nòrd-italian recep de definicions contradictòrias:

  • Def. 1: Es un grop de dialèctes de la lenga italiana, segon la lingüistica romanica tradicionala (Per ex. Gian Battista Pellegrini[1] e Jacme Alhèras[2]). Maugrat aiçò, perque aquela definicion siá valida, cau comprene per lenga italiana, coma dins leis òbras dau lingüista alemand Gerhard Rohlfs[3], [4], l'ensems dei dialèctes romanics d'Itàlia (e fins a aquelei de Corsega), que se ne destaca la lenga italiana literària e oficiala, que proven dau dialècte florentin de Dante, Boccaccio e Petrarca.
  • Def. 2: Es una lenga romanica, distinta de l'italian, segon certanei lingüistas coma Heinrich Schmid[5], Andreas Schorta[6] e, sustot, Geoffrey Hull.[7],[8]
  • Def. 3: Existisson de revendicacions localas que dison que cada dialècte dau nòrd-italian seriá una lenga distinta, vejatz lo classament de Ethnologue.[1] Aquesta opinion es gaire admesa entre lei lingüistas de l'escòla tradicionala, levat de còps per lo piemontés pr'amor de son dinamisme particular. Per çò qu'es de l'usatge dins la vida quotidiana, lo venèt es, a l'ora d'ara, çò qu'es pus usat e çò que resistís melhor a la pression de la lenga italiana literària e oficiala.

Distribucion geografica e estrats lingüistics

Lo domeni lingüistic nòrd-italian correspònd a la gròssa a l'Itàlia dau Nòrd o Padània.

Lo limit sud, entre lo nòrd-italian e l'italian au sens estrech, se sòna la "linha La Spezia-Rimini" o pus exactament la linha Massa-Senigallia. La separacion entre lei lengas romanicas marcada per aquela linha lei dividís en dos grands grops: la Romania occidentala (quitament l'italian septentrionau) e la Romania orientala (quitament l'italian dau Centre-Sud). Lo grop galloitalic es a l'encòp separat d'autrei grops romanics dau Nòrd-èst (Venèt, Trentin, Friuli, Sud Tiròl) per una linha que cor au sud-èst de Bolzano/Bozen e per la còsta orientala dau Lac de Garda au nòrd de Màntoa e lo riu .

Lo limit nòrd, entre lo nòrd-italian (e lo retoromanic) e d'autrei lengas (romanicas, germanicas o eslavas), correspònd ai frontieras politicas entre lei divèrs pòbles germanics dominants après leis invasions barbaras, entre lei quaus Lombards, Visigòts, Burgondis e Bavars, que son rebatudas dins lo superstrat lingüistic dei lengas romanicas actualas:

Vèrs lo nòrd, lo nòrd-italian (e lo retoromanic) limitan amb l'aut alemand soís, derivat de la lenga deis Alamans [8] (cat.); [9] (fr.) e a l'aut alemand bavarés, derivat de la lenga dei Bavars [10] (cat.); [11] (fr.) e parlat a l'ora d'ara en (Àustria e en Sud-Tiròl). Dins aquela zòna, Romania submersa, i aguèt substitucion lingüistica dau retoromanic.

Vèrs l'èst, lo nòrd-italian (e lo friolan retoromanic) limitan a l'ora d'ara amb doas lengas eslavas: eslovèn e croat.

Classificacion e Taula comparativa

Lei dialèctes (o lengas) dau nòrd-italian se classifican ansin (una error frequenta es de confondre lo galloitalic - amb substrat lingüistic gallés e ligur antic - amb tot lo nòrd-italian):

Classificacion Lenga (o dialecte) Superstrat Substrat Frasa
Grop Latin - - (Illa) Claudit semper fenestram antequam cenet.
- Italian (florentin classic) Lombard Etrusc (Ella) chiude sempre la finestra prima di cenare.
- Toscan (florentin modèrne) idem idem Lei la 'hiude sempre la finestra pria di'ccenà.
Galloitalic Piemontés idem Gallés/Ligur antic Chila a sara sempe la fnestra dnans ëd fé sin-a/siné.
- Ligur (inclús lo monegasc e lo roiasc) idem idem Lê a særa sénpre o barcón primma de çenâ.
- Ligur tabarquì idem idem Lé a sère fissu u barcun primma de çenò.
- Lombard occidental, [12] (en it.) idem Gallés (Lee) la sara semper su la fenèstra primma de sena.
- Lombard oriental, [13] (en it.) idem idem (Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà.
- Emilian bolonhés, [14] (en it.) idem idem (Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr.
- Romanhòu fanés (Fano, Marcas Del Norte), [15] (en it.) Grec bizantin idem Lìa chìud sèmpr la fnestra prema'de cnè.
Venèt Venèt Lombard Venèt antic Ła sàra/sèra senpre el balcón vanti senàr/dixnàr.
Retoromanic Ladin nonés (Val di Non, Trento) idem Rétic (Ela) la sera semper la fenestra inant zenar.
- Friolan idem Rétic/Céltic (Carnii) Jê e siere simpri il barcon prin di cenâ.
- Romanch Lombard/Alaman Rétic Ella clauda/sèrra adina la fanestra avant ch'ella tschainia.
Istriòta Istriòta (Rovèigno, it.: Rovigno; cr.: Rovinj) - Céltic Gila insiera senpro lo balcon preîma da senà.
- Occitan Visigòt Gallés/Ligur antic/Aquitan antic (Ela) barra totjorn la fenèstra abans per sopar.

Segon Pèire Bèc[9], dins lo passat, deguèt existir quauque tipe d'unitat diacronica entre lo nòrd-italian e lo retoromanic: romanch en Soïssa e ladin e friolan en Itàlia. Aqueu laç estrech e evident es estat mes en examen en màger prigondor per lingüista australian Geoffrey Hull ja citat, en o portant a la conclusion evocada anteriorament (definicion 2).

La classificacion de l'istriòta es dificila e controversiada.[16] (en it.)

Referéncias

  1. Pellegrini, G.B. (1975) “I cinque sistemi dell'italoromanzo”, Saggi di linguistica italiana (Turin: Boringhieri), pp. 55-87
  2. Allières, Jacques (2001), Manuel de linguistique romane, coll. Bibliothèque de grammaire et de linguistique, París: Honoré Champion
  3. Rohlfs, Gerhard (1937) La struttura linguistica dell’Italia, Leipzig: s.n.
  4. Rohlfs, Gerhard 1966-69 Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti. (3 vol: Fonetica. Morfologia. Sintassi e formazione delle Parole), Einaudi, Torino.
  5. Schmid, Heinrich (1956) Über Randgebiete und Sprachgrenzen", Voz Romanica, XV, pp. 79-80
  6. Schorta, Andrea (1959) "Il rumantsch - grischun sco favella neolatina", Annalas da la Società Retorumantscha, LXXII, pp 44-63).
  7. Hull, Geoffrey (1989) Polyglot Italy:Languages, Dialects, Peoples, CIS Educational, Melbourne
  8. Hull, Geoffrey (1982) The linguistic unity of Northern Italy and Rhaetia, tèsis doctoralas, University of Western Sydney.
  9. Bec, Pierre (collab. Octave NANDRIS, Žarko MULJAČIĆ) (1970-71), Manuel pratique de philologie romane, Paris: Picard, 2 vol, vol 2, p.316

Vejatz tanben

Liames intèrnes