Fotbòl

Lo fotbòl es un espòrt collectiu opausant doas equipas compausadas d'onze jogaires dins un estadi. L'objectiu es de metre un balon esferic dins lo but advèrs sensa utilizar lei braç. Aquel espòrt apareguèt au sègle XIX dins leis illas britanicas e foguèt codificat a partir deis annadas 1850-1860. En 1904, se creèt una federacion internacionala dicha FIFA. En 2006, lo fotbòl èra practicat per 264 milions de jogaires licenciats e èra l'espòrt pus popular en Euròpa, en Africa e America dau Sud. La simplicitat de sei reglas e la possibilitat de jogar ambé de mejans fòrça febles son de factors permetent d'explicar aqueu succès.

Lo calendièr es dominat per dos tipes de competicions : aquelei pertocant lei clubs e aquelei regardant leis equipas nacionalas. La competicion internacionala pus famosa es la Copa dau Monde creada en 1930. Per lei clubs, lo trofèu pus prestigiós es la Liga dei Campions UEFA creada en 1955. Es reservada ai clubs europèus mai de competicions equivalentas existisson sus leis autrei continents.

Etimologia

Après la codificacion dei reglas realizada en 1863 per l'associacion anglesa Football Association, lo fotbòl recebiguèt lo nom « association football » per marcar sa diferéncia ambé d'autreis espòrts britanics tanben dich football, especialament lo rugby football. Quand lo fotbòl acomencèt de s'estendre en defòra deis illas britanicas, foguèt designat solament sota lo nom « football » que va finalament s'escriure fotbòl en occitan.

Dins lei país anglofòns, lo nom « soccer » apareguèt dins leis annadas 1880 coma l'abreviacion dau tèrme « association ». Lo nom complèt venguèt alora « soccer football ». Aquel expression conoguèt un succès important dins l'Empèri Britanic e ais Estats Units d'America qu'utilizan totjorn a l'ora d'ara l'apelacion « soccer ». En revènge, son utilizacion a declinat au Reiaume Unit onte lo fotbòl es d'ara endavant dich solament « football » coma dins lo rèsta d'Euròpa.

Istòria

L'aparicion dau fotbòl

Lo fotbòl es eissit d'una tradicion europèa lònga de jòcs de balon. Per exemple, tre l'Antiquitat, lei Grècs e lei Romans coneissián l'aporaxis (Atenas) o la pila paganica (Roma). Aquò contunièt durant l'Edat Mejana. En França, apareguèt la sole mencionada per lo premier còp en 1147 e una tièra de jòcs similars coma lo calcio italian, lo hurling irlandés. En 1174, la practica de la sole foguèt tanben mencionada. Segon l'ipotèsi pus frequenta, es aqueu jòc qu'es l'ancessor dau fotbòl modèrn.

D'efèct, vengut fòrça populara, la sole prenguèt lo nom de « football » en Anglatèrra. Mai d'un còp, leis autoritats francesas o anglesas assaièron sensa succès d'enebir sa practica per de rasons militaras o economicas. Lo jòc demorèt popular fins au sègle XIX dins l'archipèu britanic e lo nòrd-èst de França. Èra magerament practicat per lo pòble. D'evolucions importantas se debanèron après la fin de l'Edat Mejana. D'en premier, au sègle XVI, apareguèt lo balon gonflat de cuer. Puei, en 1835, la lèi britanica defendiguèt la practica dau « football » sus lei rotas publicas obligent d'ara endavant l'utilizacion d'un terren claus. Foguèt dins aqueu contèxte que se formèt pauc a pauc lo fotbòl modèrn sus lei terrens deis escòlas d'Eton, d'Harrow, de Charterhouse, de Rugby, de Shrewsbury, de Westminster e de Winchester.

La premiera codificacion, dicha reglas de Cambridge, foguèt publicada en 1848 a l'Universitat de Cambridge per un ensems de delegacions deis escòlas d'Eton, d'Harrow, de Shrewsbury, de Rugby e de Winchester. Aguèt una influéncia importanta sus lei codificacions seguentas mai foguèron pas adoptadas per totei leis escòlas britanicas. Ansin, dins leis annadas 1850, divèrseis universitats utilizèron de variantas mai o mens diferentas. Lei premiers clubs, generalement formats a partir deis equipas universitàrias, adptèron per consequéncia de reglas pròprias. Aquelei escrichas per lo Sheffield Football Club aguèron una popularitat tant importanta qu'una federacion de « football association » basada sus aquelei reglas poguèt se formar en 1867.

Pasmens, en fàcia d'aquela division, unei temptativas foguèron menadas per assair d'unificar totei lei variantas dau fotbòl. En 1862, una premiera modificacion dei reglas de Cambridge foguèt prepausada sota lo nom de reglas d'Uppingham. L'annada seguenta, leis escòlas d'Eton, de Harrow, de Shrewsbury, de Rugby, de Marlborough e de Westminster acceptèron tanben una reforma dei reglas de Cambridge. Pasmens, l'òbra decisiva foguèt aquela d'Ebenezer Cobb Morley que va capitar d'entraïnar la fondacion d'una federacion dicha Football Association (FA) en 1863. Inicialament fondada per un nombre limitat de club, aquela federacion va permetre de discussions entre equipas e jogaires puei finalament la definicion d'un ensems de reglas. Aquel ensems èra diferent dei reglas modèrnas mai la màger part dei clubs finiguèron per jónher l'associacion a partir de la fin deis annadas 1860 permetent d'unificar lo jòc e l'organizacion dei premierei competicions.

Premierei competicions

L'adopcion dei lèis adoptadas per la FA per lei clubs de Sheffield FC e de Nottingham (ara Notts County) permetèron d'organizar una rescòntra anuala entre lei doas equipas. A partir deis annadas 1860, d'autrei clubs jonhèron aqueu movement e lo « football associacion » acomencèt de se popularizar dins lo rèsta de la societat britanica, especialament lei classas popularas. Aquelei partidas permetèron de melhorar lei reglas. Doas evolucions decisivas se debanèron durant aqueu periòde. La premiera foguèt la defensa per totei lei jogaires, franc dau gardian, de tocar lo balon ambé la man e la segonda foguèt l'instauracion d'equipas compausadas d'onze jogaires.

L'organizacion de la FA Cup e la fin de l'unificacion dei reglas

L'organizacion de la FA Cup (Copa d'Anglatèrra) foguèt prepausada en 1871 e la premiera competicion organizada l'annada seguenta. Aquela competicion aguèt un succès fòrça important e gropèt rapidàment la màger part dei clubs anglés. Per aquò, leis equipas devián acceptar de seguir lei reglas de jòc de la federacion anglesa. Ansin, la FA Cup permetèt d'acabar l'unificacion dei reglas de l'association football e donèt tanben de basas per la fondacion de clubs novèus. Dins leis annadas 1870, entraïnèt la formacion d'una federacion independenta en Escòcia que gropèt lei clubs d'aquela region. D'efèct, coma la màger part dei clubs britanics de l'epòca èran anglés, leis equipas escocesas devián faciar de dificultats financieras importantas per se desplaçar e la creacion d'un campionat locau èra una solucion per demenir lei còsts.

L'organizacion dei premiers campionats

La formacion dau premier campionat acomencèt en 1888 quand William McGregor prepausèt l'organizacion d'una liga de dotze clubs situats a Londres e Mantchester. Per la seguida, aquelei dotze clubs venguèron lo nuclèu de la Football League anglesa. Lei partidas se debanavan a Londres. Aquela competicion presentava un interès important per lei clubs car podiá limitar leis efiechs d'una eliminacion tròp rapida dins la FA Cup gràcias au debanament regular de partidas. Permetèt tanben d'acomençar la professionalizacion dau fotbòl.

De 1889 a 1892, un campionant rivau, dich « Football Alliance » foguèt organizat. En 1892, de negociacions permetèron d'unificar lei doas competicions e un campionat ambé doas divisions foguèt finalament organizat. Lei clubs de la Football League e lei tres equipas melhoras de la Football Alliance formèron la premiera division e lo rèsta formèt la segonda division. Per la seguida, aqueu sistèma se generalizèt e venguèt la nòrma per l'organizacion dei competicions entre clubs.

L'organizacion dei premierei partidas internacionalas

La premiera partida entre equipa internacionala se debanèt lo 30 de novembre de 1872 entre Anglatèrra e Escòcia après divèrseis assais en 1870 e 1871. De partidas regularas se debanèron alora cada annada entre lei doas equipas. Dins leis annadas 1880, una competicion dicha « British Home Championship » acomencèt d'èstre organizada entre lei quatre equipas britanicas.

L'evolucion vèrs lo professionalisme

Quand la popularitat dau fotbòl aumentèt dins leis annadas 1870 e 1880, lo professionalisme èra defendut en Anglatèrra e en Escòcia. Pasmens, a la fin deis annadas 1880, certanei clubs acomencèron de recrutar de « professors de fotbòl » qu'èran generalament de jogaires professionaus escocés. Aquela club foguèt encoratjada per lei clubs eissits dei classas popularas per faciar lei jogaires dei clubs dei classas aisadas qu'avián pas necessiàrament besonh de trabalhar e podián s'entraïnar pus regularament.

Au començament deis annadas 1880, lei clubs populars dau nòrd d'Anglatèrra prenguèron donc l'avantatge sus leis equipas dau sud dau país gràcias a l'utilizacion d'aquelei jogaires professionaus. L'annada 1882 foguèt lo periòde decisiu d'aqueu periòde : per lo premier còp, un club anglés dau nòrdn Blackburn Rovers, agantèt la finala de la FA Cup que foguèt averada per lo darrier còp per un club amator, Old Etonians. En 1885, sota la pression de la Football Association, lo professionalisme foguèt oficialament autorizat. De limitacions foguèron inicialament creadas e pauc a pauc suprimidas coma l'obligacion per un jogaire d'abitar a mens de sièis miles de l'estadi de son club pendent doas annadas avans de venir oficialament professionau.

Lo desvolopament mondiau dau fotbòl

L'aparicion e lo desvolopament dau fotbòl en defòra deis illas britanicas

En defòra deis illas britanicas, lo fotbòl se desvolopèt sus lo continent europèu a partir de la fin dau sègle XIX. D'efèct, se lo premier club non britanic foguèt fondat tre 1860 en Soïssa, lo nombre d'equipas demorèt longtemps limitat. Lei premiers campionats foguèron organizats au Danemarc tre 1889, puei en Itàlia au nivèu regionau en 1898 e nacionau en 1929 o encara en França en 1932. Lo professionalisme foguèt tanben pauc a pauc acceptat sus tot lo continent. Après 1945, lo continent aguèt una influéncia importanta per lo debanament dei competicions continentalas entre clubs ambé la creacion de la Copa dei Clubs campions que va venir un modèl.

Lo fotbòl conoguèt tanben una popularitat importanta en America dau Sud. La premiera partida coneguda s'i debanèt en 1867 en Argentina entre d'obriers britanics. Aquela annada veguèt tanben la fondacion dau premier club argentin e un campionat foguèt creat tre 1891. Après de dificultats, dispareguèt l'annada seguenta mai un campionat novèu foguèt fondat tre 1893. Dins leis annadas 1870, lo fotbòl apareguèt egalament au Brasil dins la region de Sao Paulo après l'arribada d'un grop d'imigrants britanics. Lei premiers clubs i foguèron fondats en 1888 e una confederacion en 1914. Lo continent aguèt una influéncia importanta sus lo debanament dei competicions entre equipas nacionalas ambé la creacion en 1916 de la Copa America.

L'organizacion de la FIFA

La necessitat d'un organisme capable d'unificar lei federacions nacionalas diferentas venguèt importanta au començament dau sègle XX. La federacion anglesa Football Association mau capitèt de formar aquel organisme que foguèt finalament organizada a l'iniciativa dei federacions d'Euròpa continentala en 1904 a París sota l'apelacion francesa Fédération Internationale de Football Association (en occitan : Federacion Internacionala de Football Association) o FIFA. Maugrat quauquei dificultats, la FIFA capitèt de trobar de sòcis novèus en Euròpa e en America. Inicialament, son poder demorèt limitat. Se renfòrçèt après 1945 gràcias a l'organizacion de la Copa dau Monde que va pauc a pauc un deis eveniments esportius de la planeta. A l'ora d'ara, FIFA gropèt mai de 209 federacions organizadas en sièis confederacions continentalas.

L'aparicion de la Copa dau Monde

Fondat en 1930 a l'iniciativa de la FIFA, la Copa dau Monde èra, au començament dau sègle XXI, l'eveniment esportiu pus important de la planeta après lei Jòcs Olimpics. A permés de desvolopar lo fotbòl sus totei lei continents dempuei leis annadas 1970. Dempuei leis annadas 1990, la Copa dau Monde femenina permet tanben d'encoratjar la formacion e lo desvolopament dau fotbòl femenin.

Reglas

Lei « Lèis dau Jòc »

Lo fotbòl tèn 17 reglas principalas dichas « Lèis dau Jòc ». Sota la susvelhança de la FIFA, son tanben identicas per totei lei país tant per lei professionaus que per leis amators. Aqueu reglament es relativament conservador e lei modificacions majoras son fòrça raras dempuei la fin dau sègle XIX. La darriera reforma importanta se debanèt en 1925 a prepaus de la definicion dau fòra de jòc.

Jogaires, equipaments e arbitratge

Cada equipa de fotbòl es compausada d'onze jogaires presents sus lo terren e de remplaçants situats en fòra. La preséncia de remplaçants dins una equipa es pas necessaria. Un d'aquelei jogaires es lo gardian qu'es lo solet de l'equipa qu'a lo drech de tocar lo balon ambé la man dins sa superficia de reparacion. Generalament, lo gardian demora pròche de son but. Lo posicionament deis autrei jogaires es liure mai existís divèrsei sistèmas per optimizar lor formacion segon lei besonhs de l'equipa.

L'equipament de basa es compausat d'un malhòt, d'un short, de caucetas, de cauçaduras e de proteccions per lei tíbias. Per lei gardians, es completat per unei gants e, de còps, per una casqueta. De proteccions especialas suplementàrias existisson tanben per lei gardians o per parar lei jogaires dau freg. La color d'aqueleis equipaments dèu èstre diferenta per lei doas equipas. Dins una mema equipa, lo gardian dèu tanben portar un malhòt de color diferenta per èstre aisament destriat.

Una partida es dirigida per un arbitre que tèn tota l'autoritat necessària per faire respectar lei Lèis dau Jòc. Tèn un malhòt especifica diferent d'aquelei dei doas equipas e, per lei partidas dei divisions superioras, entre dos e cinc assistents.

Enfin, lei caracteristicas dau balon son estrictament definidas. Dèu aver una circonferéncia entre 68 e 70 cm, una massa entre 410 e 450 g e una pression intèrna entre 0,6 e 1,1 atm. Dempuei 1996, d'assais de certificacion son organizats per la FIFA o lei confederacions continentalas.

Terren e superficia de jòc

Dimensions d'un terren de fotbòl.

Lei dimensions d'un terren de fotbòl pòdon evolucionar segon lo nivèu dei partidas. Per una partida internacionala, sa longor dèu se situar entre 100 e 110 m e sa largor entre 64 e 75 m. Per una partida non internacionala, la longor pòu se situar entre 90 e 120 m e la largor entre 45 e 90 m. Lo terren es donc de forma rectangulara e sa superficia dèu èstre fach de tepa o de materiaus sintetics autorizats e imitant la tepa.

Lei doas linhas marcant lei limits dau terren dins lo sens de la longor son dichas linhas de banda. Lei doas linhas marcant lei limits dins lo sens de la largor son dichas linhas de fons. Lei buts son situats au mitan de cada linha de fons. Tènon una autor de 2,44 m e una largor de 7,32 m. Son fachs d'una estructura generalament metallica. Au nivèu dau but, la linha de fons es dicha linha de but. Au mitan dau terren, una linha dicha linha centrala permet de devesir lo terren entre doas mitats egalas. Enfin, davans cada but, se situa una zona rectangula dicha zona de reparacions que tèn una largor de 16,5 m dins lo sens de la longor dau terren e una longor de 40,32 m dins lo sens de la largor dau terren.

Durada e debanament d'una partida

Una partida oficiala es devesida entre dos periòdes de jòc de 45 mn desseparats per una pausa de 15 mn. Per d'enfants, aquelei duradas pòdon èstre pus feblas. Durant lo debanament d'un periòde, lo cronomètre es generalament pas arrestat e lo temps de jòc perdut es ragantar en fin de periòde. Ansin, la durada vertadiera d'un periòde se situa generalament entre 45 e 50 mn. Dins certanei tipes de competicions, dos periòdes suplementàrias de 15 mn pòdon se debanar en cas d'egalitat entre doas equipas. Enfin, se la situacion d'egalitat demora, una sesilha de tirs au but pòu èstre organizada per designar un venceire.

L'objectiu de cada equipa es de marcar lo nombre maximum de but. Un but es validat per l'arbitre se lo balon intra totalament dins lo but, es a dire que lo balon dèu passar totalament la linha de but.

Fautas e comportaments defenduts

Lei fautas son definidas per lei Lèis dau Jòc e son sancionadas per leis arbitres, especialament l'arbitre principau que decidís dau debanament de la partida. Lei comportaments defenduts pòdon se debanar sus lo terren o en fòra e l'autoritat de l'arbitre es pas limitat au terren. Per exemple, pòu sancionar lo comportament d'un remplaçant o d'un entraïnaire. Sus lo terren, una fauta es caracterizada per la pèrda dau balon au profiech de l'equipa advèrsa. Per lei fautas pus grèvas, l'arbitre pòu tanben donar de carton jaunes o roges. Un carton roge marca l'expulsion, sensa remplaçament, d'un jogaire. Dos cartons jaunes son sancionats per un carton roge.

Organizacions oficialas

L'organizacion internacionala dirigent lo fotbòl es la FIFA. Pasmens, aquela darriera es compausada de sièis confederacions que tènon una autonòmia granda :

• Asia : Confederacion Asiatica de Fotbòl (AFC).
• Africa : Confederacion dau Fotbòl African (CAF).
• Euròpa : Union deis Associacions de Fotbòl Europèas (UEFA).
• America dau Nòrd e Centrala : Confederacion deis Associacions de Fotbòl d'America dau Nòrd e Centrala e dei Caribas (CONCACAF).
• Oceania : Confederacion de Fotbòl d'Oceania (OFC).
• America dau Sud : Confederacion sudamericana de Fotbòl (CONMEBOL).

Cada confederacion gropa lei federacions nacionalas continentalas.

Competicions internacionalas

Lei competicions internacionalas principalas son la Copa dau Monde e lei campionants continentalas. La premiera es organizada per la FIFA e lo rèsta per lei confederacions. Regardan leis equipas nacionalas e lei clubs.

Competicions nacionalas

Lei competicions nacionalas son organizadas per lei federacions nacionalas. Son generalament au mens compausadas d'un campionat d'unei divisions e d'una copa nacionala segon lo modèl desvolopat en Anglatèrra a la fin dau sègle XIX. Lei campionats pus famós son situats en Euròpa en Anglatèrra, en Espanha, en Alemanha, en Itàlia e en França.

Competicions femeninas

Se lo fotbòl femenin es aparegut en 1895, demorèt generalament gaire desvolopat fins ais annadas 1970 e foguèt enebit per certanei federacions. En decembre de 1969, la decision de l'UEFA de reconóisser oficialament lo fotbòl femenin permetèt sa renaissança. Ansin, dempuei leis annadas 1990, lo fotbòl femenin conoguèt un desvolopament important ambé la creacion d'una Copa dau Monde en 1991 e la professionalizacion de certanei campionats.