Cinèma azerbaitjanés

Lo cinèma azerbaitjanés o cinèma azèri es l'activitat cinematografica produsida en Azerbaitjan. L'indústria cinematografica a l'Azerbaitjan s'inicièt dempuèi los ans 1890, quand la cort pòrta un cinematograf de França. Una produccion especifica d'Azerbaitjan s'inicièt dempuèi los ans 1910 e se desvolòpa al cors del sègle XX e lo cinèma azèri es una part importanta de la cultura d'Azerbaitjan.

Istòria[modificar | modificar la font]

Après la session primièra organizada a França, en 21 de junh de 1898 se demòstran subjèctas de cinèma "Passejada populara al jardin de vila", "L'intrada del tren a l'estacion ferroviària", "La carrièra de Bakó a la matinada", que tracta de la vida de Bakó, en lo circ teatral de Vasil-Vyatsci a Bakó coma una part de contengut de l'espectacle. Aquel espectacle aviá un caractèr experimental. E ongan, en lo 2 d'agost Alexandre Michon, qu'aviá demorat en Bakó mai de 25 ans, lo secretari de cercle de fòto scientifica de Bakó, l'editor e fotògraf, organizèt la demostracion independenta dels subjèctes de documentari cronic e los d'argument rodat per el meteis nomenats "L'Incendi de potz brotante de petròli en Bibiheybet", "Lo comjat de l'emir de Sa Magestat de Buxara", "Lo balh de Caucàs" e "Te prenguèri ja".

Los subjèctes mencionats se projectèron e se conservèron en l'exposicion mondiala organizada a París en 1990. Dos Aquelas – "L'Incendi de potz brotant de petròli en Bibiheybet" e "Lo potz brotante de petròli de Balakani" – se tornèron a l'Azerbaitjan dempuèi l'archiu de cinèma de França en 2001. Aquelas subjèctas se garda a l'ora d'ara en la pellicula de 35 mm e en las cintas de vidèo en lo fons de films. En derivant del resultat d'aquel fach istoric, en 18 de decembre de 2000 segon l'òrdre de Heydar Aliyev lo President de la Republica de l'Azerbaitjan, 2 d'agost foguèt declarat coma lo jorn professional dels trabalhadors de la cinematografia – Jorn del Cinèma de l'Azerbaitjan. En 1908 Grossman, la camèra professionala comencèt rodar subjèctes sus la vida d'espleitacions petrolièras de Bakó. Aquel tèma interessèt a las Campània de cinèma de França coma "Patè" e "Gomón" e elas envièron las siás camèras a Bakó. Films rodats se projectèron dins cinèmas de la vila "Remembre", "Micado", "Express", "Francés".

En 1915 los fraires Piron creèron una Societat per Accions e en 1916 e en 1917 se rodèron de pelliculas principalas de cortmetratge adeqüatament "En lo reialme de petròli e milions" sus la basa de narracion omonima de Ibrahim bey Musabeyov e "Arshin mal alan" sus la basa de la opereta omonima de Uzeyir Hajibeyov. Lo director de las doas pelliculas foguèt Boris Svetlov e la camèra Grigori Lemberg. Totes dos d'eles foguèron convidats de Sant Petersborg. En mai de 1918, après la proclamacion de la Republica Democratica de l'Azerbaitjan lo govèrn nòu faguèt fòrça reformas culturalas e de politicas. Las relacions exterioras diplomaticas, culturalas, politicas contribuiguèron a las vistas publicas doncas que los exemples primièrs del cinèma mondial se portèron a Bakó. En lo resultat comencèt aumentar la quantitat d'aficionats a cinematografia a Bakó. Lo 1918 eles se jonguèron en lo "Conselh de personalitat teatrala e de Cinematografia". En 28 de mai de 1919 se rodèt una pellicula d'actualitats consacradas a l'anniversari de la Republica Democratica de l'Azerbaitjan. Per desgràcia, aquela pellicula, qu'èra lo primièr exemple publicant de blindatge de l'Azerbaitjan, es pas arribat fins als nòstres jorns.

Après apropriacion de l'Azerbaitjan per l'Armada Roja Bolchevic e la decadéncia del govèrn nacional en abril de 1920, Nariman Narimanov, lo cap del comitat revolucionari, signèt decrèt sus la nacionalizacion d'entitats de cinematografia e fondèron Azerbaijanfilm. Se rodèt ongan las pelliculas d'actualitats coma "La desfilada d'unitats de l'Armada Roja a Bakó", "Lo congrès de pòbles orientales" e "L'Enterrament de 26 comissaris de Bakó". En 1923 s'establiguèt estudi de cinèma a l'Azerbaitjan. Dempuèi l'an 1925 se donèt a l'usatge la fabrica del cinèma qu'èra una branca principala de l'estudi de cinèma. L'estudi de cinèma en los ans 1923-1926 foguèt nomenat "L'Entitat de Fòto-Cinèma d'Azerbaitjan" (EFCA), en 1926-1930 coma "Azdovlatkino" (Cinèma Estatal de l'Azerbaitjan), en los ans 1930-1933 "Azerquino" (Cinèma de l'Azerbaitjan), en 1934 "Azdövletkinosenayesi" (Produccion de Cinèma Estatal de l'Azerbaitjan), en los ans 1935-1940 "Azerfilm" (Film Azerbaitjanés), en 1941-1959 "l'estudi de Bakó" e dempuèi 1961 pòrta lo nom de l'estudi de cinèma de "Film de l'Azerbaitjan " per nom de Dzafar Dzabbarli.

La pellicula "Bismillah" rodada per Abbas Mirza Sherifzade en 1926 es la primièra òbra independenta e Sherifzade es lo primièr director nacional de cinèma de la cinematografia de l'Azerbaitjan. En 1925 per'mor de sosténer a quadres de cinèma nacional foguèron convidats a Bakó famoses directors de cinèma coma I. Savchenco, V.Pudovquin, A. Becnazarov, N. Shenguelaya. En l'antologia de cinèma "Gloriós Azerbaitjan" rodada en 1926 jos la direccion de B. Pumpyansqui E V. Yeremeyev An parlat Piri Nuriyev, lo petrolièr e Gudrat Samedov, lo congriador de coton. E se fondamentèt aital la primièra filmacion sencronisada en republica. E se rodèt ongan lo primièr film sonòr de lo nòstre cinèma nacional - la comèdia "Al bòrd de la mar blava" qu'èra la produccion conjoncha d'estudis de cinèma "Azerfilm" e "Mejrabpomfilm". Aquel film jos la direccion de Boris Barnet e Samed Mardanov en 1995 se comprenguèt a la lista de 10 òbras buenissimas del cinèma mondial segon la sollicitud presentada de la revista "Nòtes de sciéncia cinematografica" per motiu de centenari del cinèma mondial entre cineastas mai coneguts, de mai a las listas de Bernar Ayzenshitsin a França, e la de Naum Cleyman a Russia. Samed Mardanov, Lo segond director d'aquel cinèma s'eduquèt en l'estudi del gèni Sergei Eisenstein a l'institut de Cinematografia Estatal de tota l'Union Sovietica e es lo primièr director de cinèma educat en l'istòria de Cinèma de l'Azerbaitjan. "Campanhards", lo primièr film principal independent del director de cinèma, es una de las mòstras melhoras de lo nòstre cinèma nacional per lo sieu nivèl de professionalitat.

E mai se la produccion de pellicula se demesitge en los ans de la Segonda Guèrra Mondiala, las camèras van totjorn en la linha principala de la tèsta. Las sequéncias rodadas en lo fragor del combat de la guèrra per las camèras S. Badalov, Dz. Mamedov, M. Mustafayev, A. Hasanov, èca. al present s'utilizan en los materials d'actualitats. Las camèras, dintrats a l'Iran – Azerbaitjan del Sud dempuèi principis de la guèrra al còrs de l'armada sovietica, an grauat en cinta la vida de pòble d'aicí, la desfilada de l'armada sovietica en Tabriz en 7 de novembre de 1942, lo procès de movement democratic e los caps del movement. En 1945 Rza Tajmasib, lo director rodèt "Arshin mal alan" (sus la basa de la opereta omonima de Uzeyir Hajibeyov). "Arshin mal alan" dempuèi la siá produccion fins uèi jorn es la pellicula de l'Azerbaitjan mai projectada en interiora e exteriora del país. Aquela pellicula se comprenguèt a la "Lista d'aur" a la lista de "100 pelliculas mai favorablas" projectadas pendent fòrça ans a la pantalha sovietica segon l'opinion unanima dels famoses especialistas de cinèma a las enquèstas sociologicas fachas per motiu del centenari del cinèma rus.

En los ans 1950 a Bakó se celebrèt la setmana de pelliculas indi. En vesent lo gaudre de gents dins los cinèmas los directors de cinèma comencèron comprene los elements del cinèma indi a las siás pelliculas. En los ans 1950 a la produccion de cinèma se donava preferéncia a las comèdias musicalas, a melodramas rics amb los elements indis – "Bahtiyar" (dire. Latif Safarova 1955), "L'entrevista" (dire. Tofig Taguizade 1955), "S'Es pas ela, que siá l'autra" (1956), "Jol Sol brausent" (dire. Latif Safarova 1957), "La mairastra" (dire. Jabib Ismailov 1958). Esses ans son lo temps de diminucion del ritme del desvolopament dins lo cinèma de l'Azerbaitjan. A mejans dels ans 1960 e a la debuta dels ans 1970 la situacion se càmbia. Hassan Seyidbayli, lo director e guidon a portat fòrça personatges nòus, intelligentes, multicapes ("La gojata telefònista", "Perqué calas?", èca.). En las pelliculas rodadas en aquel periòde – "Batalhon desvencidor" (dire. Hassan Seyidbayli 1965), "Ieu èra pas tan bèla" (dire. Tofig Taguizade 1968), "Darrièra nuèch d'enfància" (dire. Arif Babayev 1968), "Dins una vila de sud" (dire. Eldar Guliyev 1969), "Lo nòstre professor Dzabish" (dire. Hassan Seyidbayli 1969), "Lo pan indivisible" (dire. Xamil Mahmudbayov 1969), "Ieu voldriá 7 filhs" (dire. Tofig Taguizade 1970) – se en essent l'influéncia de neorealisme italian.

Los ans 1970 son demorats en la memòria amb la creacion de la primièra pellicula-opèra dins lo cinèma de l'Azerbaitjan. En 1970 Vladimir Gorriquer, lo director de cinèma rodèt la pellicula-opèra "Sevil" sus la basa dels motius de l'òbra e la de l'opèra omonim de Ficrat Amirov, lo compositor. A fins dels ans 1970, a la debuta dels ans 1980 la lucha facha en lo nivèl estatal contra la corrupcion en tota l'Union Sovietica, après la perestroika e la politica de glasnost se daissèt veire dins cinèma tanben. En las pelliculas de esses ans "L'investigacion" (dire. Rasim Ochagov 1979), "Vòli comprene" (dire. Oqtay Mirgasumov 1980), "Lo sieu amor desgraciat" (dire. Ziyafet Abbasov 1980), "Lo diable es davant l'uèlh" (dire. Oqtay Mirgasumov 1987) s'es donat luòc mai als tèmas socials – assisament en la societat, abordiment, procediment arbitrari de foncionaris, èca. L'arribada de XXI s'acòrda mai per la demesitge considerablament per la quantitat per estudis independentes, alunhament de mejans privats de cinèma. Doncas, en los ans 2000 Estat s'es convertit grasalament a font financièra en dominant per la cinematografia e a pres la produccion a lo sieu contraròtle. Aquelas ans se caracteriza tanben per l'arribada de nòva generacion dins lo cinèma nacional. Aquela generacion, que perseguís de près los procèsses dins lo cinèma mondial, procuran produsir de films que poiràn sortir defòra dels limits del país dempuèi punt d'enguarda de visual e de dram. Entre los films en longmetratge e en cortmetratge de darrièrs ans unes coma "L'ostal" de Asif Rustamov, "Lo nud" de Ali Isa Dzabbarov, "La pòrta quadragesima" de Elchin Musaoglu, "La tor" de Xamil Nadzafzade, "Las pipas" de Chinguiz Rasulzade se projectèron en los festivals internacionales de cinèma en Rotterdam, Montreal e Tabriz, e a atengut fòrça succès.