Bengalin (lenga)
|
Bengalinবাংলা ˈbaŋla | |
|---|---|
| Parlat en | Bangladèsh, Índia |
| Regions | Asia, |
| Parlat per | 207 milions de personas |
| Tipologia | Lenga SOV |
| Familha lingüistica | lengas indoeuropèas indoiranian indoarian èst bengalin |
| Estatut oficial | |
| Lenga oficiala de | Bangladèsh, Índia |
| Acadèmia | Bangla Academy |
| ISO 639-1 | bn (en) |
| ISO 639-2 | ben (en) |
| ISO 639-3 | ben (en) |
| ISO 639-6 | ben (en) |
| Tipe | L (lenga viva) |
Lo bengalin es una lenga indoiraniana de la familha de las lengas indoeuropeas. Originari de la region de Bengala a l'èst de la Peninsula Indiana, fai partia de las lengas indoeuropeas mai orientalas dau monde actuau. Derivat dau prakrit magadhi, una forma vernaculara de sanscrit ancian, son aparicion comença au segle X. Coneguèt un desvolopament important après l'Edat Mejana e sa forma actuala es apareguá vers 1800. La màger part de son vocabulari es eissia dau sanscrit, de l'arabi e dau persan. Lo bengalin dispausa d'un sistema d'escritura pròpri que sèu los principaus generaus de la devanagari. Au niveu gramaticau, es una lenga SOV qu'es fòrça dialectizaa.
Lo bengalin actuau es mai que mai parlat en Bengala. Es la prumiera lenga de Bangladèsh e la segonda lenga d'Índia. De comunautats importantas o parlan dins la resta de la peninsula e dins de regions d'emigracion bengalina coma las aglomeracions mai importantas d'America dau Nòrd. Au totau, dins los ans 2010, èra la lenga mairala qu'au mens 200 milions de personas e lo nombre de locutors èra estimat a 250 milions.
Istòria[modificar | modificar la font]
L'aparicion dau bengalin[modificar | modificar la font]
Lo bengalin es aparegut en Bengala au sen de populacions que parlavan de formas localas de magadhi, la lenga dels sobeirans de l'Emperi Maurya e benleu de Boda. Aquelos parlars foguèron influenciats durant lo milleni I apC per lo desvolopament d'una importanta literatura redigia en sanscrit. Lo segle X es tradicionalament considerat coma lo periòde d'aparicion de las formas mai arcaïcas de bengalin a partir d'aquel ensemble[1]. Vers 1000, èra pron estructurat per permetre la redaccion dels chants religiós dau Charyapada[2]
Lo bengalin mejan[modificar | modificar la font]
A la fin dau segle XII, la region de Bengala foguèt durament tochaa per las invasions musulmanas. Una partia de l'elèit sanscrit s'exilièt alora au nòrd de Bihar onte formèt un centre literari important. Tanben, aquò renforcèt l'influéncia dau sanscrit sus la lenga. En Bengala, l'irrupcion de l'arabi, dau persan e de lengas turcas entraïnèt la disparicion de la fin de mai d'un mot. Favorizèt egalament l'adopcion de mots utilizats per los marchands musulmans per la populacion locala. Pasmens, lo bengalin demorèt la lenga de la cort dels sultans de Bengala, especialament a partir dau rèine de Jalaluddin Muhammad Shah (1415-1433)[3][4]. Aquò permetèt l'emergéncia d'una literatura richa en Bengala fins a la conquista dau païs per l'Emperi Mogòl a la fin dau segle XVI e au començament dau segle XVII[5].
Lo bengalin moderne[modificar | modificar la font]
Au segle XVIII, lo bengalin suscitèt l'interès de saberuts europeus que publiquèron de gramaticas e de diccionaris sus la lenga. Lo prumier foguèt l'òbra dau missionari portugués Manoel da Assumpção que publiquèt son trabalh en 1743[6]. Puei, venguèt lo gramatican britanic Nathaniel Brassey Halhed (1751-1830) que fabriquèt tanben de caracters tipografics per permetre l'impression dau bengalin per lo prumier còp[7]. Au segle XIX, aqueu movement de normalizacion de la lenga foguèt persegut per d'autors bengalins. Lo mai important es probablament Ram Mohan Roy (1772-1833) qu'es subrenommat lo « grand reformator » e que publiquèt una gramatica importanta en 1832[8]. Durant aqueu procès, la forma choltibhasha, basaa sus de flexions simplificaas, venguèt pauc a cha pauc la referéncia per lo bengalin escrich. Pasmens, foguèt concurrenciaa per la forma sadhubhasha dins la literatura.
En 1948, lo govern paquistanés, dominat per los elèits dau Paquistan Occidentau assajèt d'impausar l'ordo coma lenga dau païs[9]. En reaccion, aquò entraïnèt la fondacion dau Movement per la Lenga Bengalina en Paquistan Orientau[10]. Lo 21 de febrier de 1952, la repression d'una manifestacion per la polícia e l'armaa menèt a la mòrt d'au mens tres estudiants a Dacca. Dos ans mai tard, lo bengalin venguèt una lenga nacionala de Paquistan[11]. Demorèt la lenga oficiala de Bangladèsh après son independéncia.
Escritura e prononciacion[modificar | modificar la font]
L'alfabet bengalin es inspirat per la devanagari e lo gurmukhi mas son traçat es mai sinuós. S'escriu de la senestra vers la drecha. En generau, una letra es dicha d'un biais unic mas i a d'excepcions. Un sistema de romanizacion existís per transcriure lo bengalin en alfabet latin. I a 11 vocalas que son representaas per un caracter distint o per un diacritic apondut a la consonanta precedenta.
| Forma independenta | Nom de la forma independenta | API | Forma diacritica amb la consonanta ক | Nom de la forma diacritica | Transcriction | API |
|---|---|---|---|---|---|---|
| অ | shôro ô vocala ô |
/ɔ/ e /o/ | ক - | (aucune) | kô e ko | /kɔ/ e /ko/ |
| আ | shôro a vocala a |
/a/ | কা | akar | ka | /ka/ |
| ই | hrôshsho i i cort |
/i/ | কি | hrôshsho ikar roshshikar |
ki | /ki/ |
| ঈ | dirgho i i lòng |
/i/ | কী | dirgho ikar dirghikar |
ki | ki/ |
| উ | hrôshsho u u cort |
/u/ | কু | hrôshsho ukar roshshukar |
ku | /ku/ |
| ঊ | dirgho u u lòng |
/u/ | কূ | dirgho ukar dirghukar |
ku | /ku/ |
| ঋ | ri | /ri/ | কৃ | rikar/rifôla | kri | /kri/ |
| এ | e | /e/ e /æ/ | কে | ekar | ke e kê | /ke/ e /kæ/ |
| ঐ | oi | /oj/ | কৈ | oikar | koi | /koj/ |
| ও | o | /o/ | কো | okar | ko | /ko/ |
| ঔ | ou | /ow/ | কৌ | oukar | kou | /kow/ |
Lo bengalin a 35 consonantas. Son generalament associaas amb de vocalas mas es tanben possible d'associar o de fusionar de consonantas entre eles.
| Consonanta | Nom de la consonanta | Transcripcion | API |
|---|---|---|---|
| ক | kô | k | /k/ |
| খ | khô | kh | /kʰ/ |
| গ | gô | g | /ɡ/ |
| ঘ | ghô | gh | /ɡʱ/ |
| ঙ | ungô, umô | ņ | /ŋ/ |
| চ | chô | ch | /tʃ/ |
| ছ | chhô | chh | /tʃʰ/ |
| জ | borgio jô | j | /dʒ/ |
| ঝ | jhô | jh | /dʒʱ/ |
| ঞ | ingô, niô | n | /n/ |
| ট | ṭô | ṭ | /ʈ/ |
| ঠ | ṭhô | ṭh | /ʈʰ/ |
| ড | ḍô | ḍ | /ɖ/ |
| ঢ | ḍhô | ḍh | /ɖʱ/ |
| ণ | murdhonno nô | n | /n/ |
| ত | tô | t | /t̪/ |
| থ | thô | th | /t̪ʰ/ |
| দ | dô | d | /d̪/ |
| ধ | dhô | dh | /d̪ʱ/ |
| ন | donto nô | n | /n/ |
| প | pô | p | /p/ |
| ফ | phô | ph | /pʰ/ |
| ব | bô | b | /b/ |
| ভ | bhô | bh | /bʱ/ |
| ম | mô | m | /m/ |
| য | ôntostho jô | j | /dʒ/ |
| র | (bôe shunno/bindu rô) rô | r | /ɾ/ |
| ল | lô | l | /l/ |
| শ | talobbo shô | sh et s | /ʃ/ e /s/ |
| ষ | murdhonno shô (peṭ kaṭa shô) |
sh | /ʃ/ |
| স | donto shô | sh et s | /ʃ/ e /s/ |
| হ | hô | h | /h/ |
| য় | ôntostho ô | e et - | /e̯/ |
| ড় | ḍôe shunno/bindu ŗô | ŗ | /ɽ/ |
| ঢ় | ḍhôe shunno/bindu ŗô | ŗh | /ɽ/ |
La notacion de las chifras es realizaa per un sistema decimau que permet de representar las chifras de 0 a 9. Es una varianta dau sistema numeric indian. Per escriure las chifras superioras a 10, un ponch es utilizat coma separator decimau. De virgulas son tanben utilizaas per l'escritura dels nombres grands.
| Valeur | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Chifras bengalinas | ০ | ১ | ২ | ৩ | ৪ | ৫ | ৬ | ৭ | ৮ | ৯ |
| Nom bengalin de las chifras | shunno | êk | dui | tin | char | pãch | chhôe | shat | aṭ | nôe |
| শূন্য | এক | দুই | তিন | চার | পাঁচ | ছয় | সাত | আট | নয় |
Gramatica[modificar | modificar la font]
La gramatica dau bengalin es basaa sus un sistema de declinasons dels noms e dels verbes que presenta de similituds amb aqueu dau romaní[12]. Pasmens, d'un biais generau, a de trachs particulars, e rares per una lenga indoeuropea, que son liats a d'influéncias asiaticas.
L'òrdre dels mots[modificar | modificar la font]
Lo bengalin es una lenga SOV qu'autoriza de variacions dins l'estructura de la frasa[13]. Los adjectius, los elements numerics e los determinants possessius precedisson normalament lo nom. Los autres determinants o sèguon. L'usatge de postposicions es important, çò qu'es una diferéncia importanta amb las lengas indoeuropeas presentas en Euròpa.
Las questions sarraas necessitan pas de chambiar l'òrdre dels mots. En plaça, s'utiliza pusleu un sistema de variacion dau ton emplejat per la dire. En revènge, las questions dubertas son precisaas per un mot especific generalament plaçat en prumiera o en segonda posicion.
Los noms[modificar | modificar la font]
Los noms e pronoms son declinats segon quatre cas que son lo nominatiu, l'accusaciu, lo genitiu e lo locatiu. Lo nombre es destriat per las declinasons mas los noms dau bengalin permeton pas de destriar lo genre. Son donc identics au masculin e au femenin. En revenge, l'animat e l'inanimat son declinats d'un biais diferent. D'articles definits coma -টা -ṭa (singular) o -গুলো -gulo (plurau) permeton de precisar lo nombre.
|
|
Per comptar un nombre d'animats o d'inanimats, lo bengalin utiliza un sistema que s'obsèrva en mai d'una lenga dau Sud-Est Asiatic. Es necessari d'apondre un « mot de mesura » entre lo nom e lo terme numeric. Los mai comuns son -টা -ṭa (terme generau) e -জন -jôn (per los èssers umans) mas de mots especifics existisson per designar de classas semanticas particularas[14]. Per exemple, « নয়টা গরু » significa « nòu vachas » amb lo mot de mesura টা apondut a নয় que significa nòu. La consequéncia de l'existéncia d'aqueu sistema es que los noms indenombrables son identics ai noms comuns ordinaris, çò qu'es una particularitat dau bengalin au sen de la familha indoeuropea.
La conjugason[modificar | modificar la font]
La conjugason dau bengalin destria doas classas de verbes : los finits e los non-finits. Los verbes non-finits chàmbian pas exprimir lo temps o la persona. En revènge, los verbes finits son modificats per exprimir la persona (prumiera, segonda e tresena), lo temps (passat, present e futur), l'aspecte (simple, perfecte e progressiu) e lo registre (intim, familiar e formau). De desinéncias suplementàrias permeton d'exprimir lo condicionau, l'imperatiu e l'umor. La conjugason dau bengalin es donc consideraa coma complexa car los verbes finits pòion aver 200 formas diferentas[15].
Vocabulari[modificar | modificar la font]
Lo vocabulari bengalin es principalament compausat de mots d'origina bengalina (67 %), es a dire de mots indoeuropeus, de mots inventats localament o de mots sanscrits modificats per los Bengalins, e d'emprunts au sanscrit (25 %). Dins aquela segonda categoria, se tròban unicament de mots sanscrits non modificats. La resta es sustot facha d'emprunts a l'arabi e au persan. Per los mots tecnics modernes, d'emprunts a de lengas europeas son tanben presents. Durant lo segle XX, los diccionaris contenián aperaquí 50 % de mots bengalins e 45 % de mots sanscrits.
Difusion e estatut[modificar | modificar la font]
Lo bengalin es subretot parlat en Bengala, una region istorica de la Peninsula Indiana qu'es uei devesiá en Índia e Bangladèsh. Dins los ans 2010, lo nombre de locutors èra estimat a 106 milions en Bangladèsh e a 94 milions en Índia. Èra oficiala en Bangladèsh e dins los Estats indians de Bengala Occidentau, de Tripura e d'Assam[16]
Lo bengalin de referéncia, a l'escrich e a l'orau, es la forma cholitobhasha mas, dins la vida quotidiana, lo bengalin parlat presenta una gròssa diversitat regionala. Au mens cinc grops de dialectes son estats identificats. L'orientau es parlat dins l'èst de Bangladèsh e dins l'Estat de Tripura. Lo rarhi es parlat dins lo sud-oest de Bangladèsh e dins las regions vesinas en Índia. Lo varendri es parlat dins lo nòrd de Bengala. Lo rangpuri es tanben parlat dins las regions septentrionalas de Bangladèsh, de Bengala Occidentau, d'Assam e de Bihar. Lo manbhumi es parlat en Bengala Occidentala. Aquelos grops dialectaus son devesits en desenaus de sosdialectes. A l'escrich, chau tanben nòtar l'existéncia de la forma shadhubhasha qu'es desenant rara en defòra de textes literaris.
Anexas[modificar | modificar la font]
Liames internes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (en) T. Bhattacharya, « Bengali », dins J. Gary e C. Rubino, Encyclopedia of World's Languages: Past and Present (Facts About the World's Languages), WW Wilson, 2006.
- (en) Anne Boyle David, Descriptive grammar of Bangla, De Gruyter, 2015.
- (en) Richard M. Eaton, The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760, University of California, 1993.
- (en) Sirajul Islam e Ahmed A. Jamal (dir.), Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, 2a edicion, Asiatic Society of Bangladesh, 2012.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ (en) T. Bhattacharya, « Bengali », dins J. Gary e C. Rubino, Encyclopedia of World's Languages: Past and Present (Facts About the World's Languages), WW Wilson, 2006.
- ↑ Pasmens, la lenga utilizaa per escriure aquelos chants es tanben pròche de formas ancianas d'assamés e d'oriya. Aquò pòt probablament s'explicar per la proximitat actuala entre aquelas lengas qu'èran benleu pas encara ben diferenciaas a l'epòca.
- ↑ Aperavans, lo persan foguèt de còps utilizat coma lenga dau poder.
- ↑ (en) Richard M. Eaton, The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760, University of California, 1993, p. 60.
- ↑ (en) Richard M. Eaton, The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760, University of California, 1993, pp. 167-174.
- ↑ (en) Aminur Rahman, « Grammar », dins Sirajul Islam e Ahmed A. Jamal (dir.), Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, 2a edicion, Asiatic Society of Bangladesh, 2012.
- ↑ (en) Ayub Hossain, « Panchanan Karmakar », dins Sirajul Islam e Ahmed A. Jamal (dir.), Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, 2a edicion, Asiatic Society of Bangladesh, 2012.
- ↑ (en) A. J. Wilson e D. Dalton, The States of South Asia : Problems of National Integration. Essays in Honour of W. H. Morris-Jones, University of Hawaii Press, 1982, p. 155.
- ↑ (en) Shaheen Sardar Ali e Javaid Rehman, Indigenous Peoples and Ethnic Minorities of Pakistan : Constitutional and Legal Perspectives, Routledge, 2001, p. 25.
- ↑ (en) C. Baxter, Bangladesh, From a Nation to a State, Westview Press, 1997, p. 63.
- ↑ (en) Hanne-Ruth Thompson, Bengali (Paperback with corrections. ed.), John Benjamins Pub. Co., 2012, p. 3.
- ↑ (cz) Milena Hübschmannová, «Romaňi čhib – romština: Několik základních informací o romském jazyku », Bulletin Muzea Romské Kultury, 1995.
- ↑ (en) T. Bhattacharya, « Bengali », dins J. Gary e C. Rubino, Encyclopedia of World's Languages: Past and Present (Facts About the World's Languages), WW Wilson, 2006, p. 16.
- ↑ (en) Anne Boyle David, Descriptive grammar of Bangla, De Gruyter, 2015, pp. 141-142.
- ↑ Per complicar mai, i a tanben de variacions dialectalas.
- ↑ D'un biais anecdotic, lo bengalin es tanben oficiau en Sierra Leone en omenatge au contingent bangladeshi de la mission de las Nacions Unias durant la Guèrra Civila de Sierra Leone. Pasmens, lo bengalin es en realitat pas utilizat per l'administracion dau païs.